Bài 3: Sẻ chia từ vùng thiên tai khắc nghiệt
Tự bao đời, dải đất miền Trung trở thành “rốn” hứng chịu thiên tai bão lũ. Cùng với sự nỗ lực của cấp uỷ, chính quyền và người dân các địa phương, các cơ quan, đơn vị, các mạnh thường quân và nhiều nghệ sỹ trong cả nước đã về vùng lũ để giúp đỡ người dân. Sự chia sẻ đối với người dân vùng tâm lũ rất đáng được ghi nhận song trong và sau lũ rất nhiều vấn đề nảy sinh từ việc sẻ chia từ thiện làm không ít người dân cảm thấy chạnh lòng, lo ngại.
Một miếng khi đói…
Tháng 10/2020, miền Trung chìm trong lũ dữ, cơn đại hồng thủy đã làm nhiều làng mạc ngập trong nước lũ. Vào đêm nước lũ tràn về, nhiều người dân phải leo lên nóc nhà, bám vào các cành cây kêu cứu. Chính quyền các địa phương và lực lượng Công an, Quân đội hầu như trắng đêm cứu dân chạy lũ. Rất nhiều cán bộ, chiến sỹ hàng tuần liền không về nhà vì nhiệm vụ cứu dân, giúp dân. Và khi các anh trở về thì tài sản của gia đình đều đã bị nước lũ nhấn chìm hoặc cuốn đi. Như bao nhiêu lần lũ tràn về trước đó, mỗi người lại gắng gượng vượt qua để ổn định cuộc sống.
Mấy năm trở lại đây, sau mỗi lần lũ rút, người dân miền Trung lại được các cơ quan, đơn vị, các nhà hảo tâm và nghệ sỹ về thăm hỏi, động viên, chia sẻ. Còn gì quý hơn “một miếng khi đói bằng một gói khi no”. Nhiều năm ở miền Trung, chúng tôi nhận thấy, khi về sẻ chia cho đồng bào vùng thiên tai, bão lũ, các cơ quan, đơn vị thường thông qua chính quyền địa phương, phối hợp với chính quyền địa phương để lựa chọn địa điểm cần trao quà, hoặc chính quyền địa phương lên danh sách người dân cần hỗ trợ để nhà tài trợ trao.
Nhưng đối với nhiều cá nhân hay nghệ sỹ khi về trao quà lại ít khi thông qua chính quyền địa phương. Các địa điểm họ chọn đến để trao thường lấy theo thông tin trên báo chí hoặc mạng xã hội. Bên cạnh đó, các cơ quan, đơn vị về sẻ chia với đồng bào thường phải lấy chứng nhận của chính quyền địa phương để khi về còn báo cáo lại cơ quan, đơn vị. Còn các nghệ sỹ số tiền họ trao thường huy động qua mạng xã hội từ các tổ chức, cá nhân nên hầu như họ tự quyền quyết định trong việc trao cho ai, trao chỗ nào… tùy hứng.
Sau cơn lũ lịch sử tháng 10/2020, ca sỹ Thủy Tiên huy động được hàng trăm tỷ đồng để về chia sẻ, hỗ trợ người dân 7 tỉnh miền Trung bị thiệt hại do lũ. Chuyến đi đầu tiên của ca sỹ Thủy Tiên về miền Trung đã làm nóng mạng xã hội và một số báo chí lúc bấy giờ, đặc biệt khi Thủy Tiên trao 200 triệu đồng cho ông Trần Văn Báu, xã Tân Lâm Hương, huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh để gia đình ông trả nợ ngân hàng, do hồ ông nuôi cá, và trang trại ông nuôi gà, nuôi vịt bị nước lũ cuốn trôi.
Bên cạnh việc hỗ trợ gia đình ông Báu, ca sỹ Thủy Tiên trao cho 160 hộ gia đình trong xã Tân Lâm Hương, mỗi hộ 10 triệu đồng. Và sau đó, rất nhiều làng quê ở miền Trung, người dân đã háo hức chờ đợi chỉ mong ca sỹ Thủy Tiên về làng mình, xã mình. Số tiền hàng chục triệu đồng hỗ trợ đối với mỗi hộ dân khi lũ quét qua là sự mơ ước đối với người dân vùng lũ.
Hình ảnh vợ chồng ca sỹ Thủy Tiên cười rất tươi chụp bên một chồng tiền rất cao đang rút ở ngân hàng để đi trao hỗ trợ trở thành niềm hy vọng đối với biết bao người dân nghèo vùng lũ, mong cô ấy đến thăm. Và Thủy Tiên đã đến. Rất nhiều vùng quê người dân nhận được tiền từ đoàn hỗ trợ từ thiện của ca sỹ Thủy Tiên. Thủy Tiên đến nhiều nơi và mỗi nơi cô đến trao hỗ trợ cho người dân cũng không giống nhau. Có nơi cô trao 10 triệu cho mỗi hộ gia đình, có nơi 5 triệu, nơi 3 triệu, 1 triệu và thậm chí có nơi cô đến nhưng rồi bỏ đi không trao vì cô thấy không hài lòng khi thấy có người đeo lắc vàng trên tay nhưng vẫn đến nhận từ thiện…
Sau khi lũ tràn qua, nhiều người dân vùng lũ thực sự rơi vào hoàn cảnh khó khăn, vì vậy mỗi khi có tổ chức, cá nhân hay nghệ sỹ về trao hỗ trợ, từ thiện, người dân địa phương đều rất vui vẻ, trông chờ. “Một miếng khi đói bằng một gói khi no”, vì vậy các đoàn đến hỗ trợ giúp đỡ nhân dân sau lũ đã thực sự sưởi ấm cho bà con sớm vượt qua khó khăn, hoạn nạn. Ngày 30/10/2020, đoàn ca sĩ Thủy Tiên có 6 người đến địa bàn xã Liên Thủy để trao tiềnhỗ trợ cho người dân địa phương bị thiệt hại sau trận lũ lịch sử.
Theo báo cáo của UBND xã Liên Thủy thì có chính xác 2.541 hộ dân ở địa phương này được nhận hỗ trợ từ ca sĩ Thủy Tiên. Đoàn ca sĩ Thủy Tiên thông báo cho UBND xã Liên Thủy biết đã hỗ trợ cho 2.541 người dân có trong danh sách, mỗi hộ nhận được 3 triệu đồng, trao tiền theo phiếu và không ký nhận tiền. Với số tiền đó, nhiều người dân địa phương đã mua cây, con giống để trồng, chăm sóc lại sau lũ, hay mua sách vở cho con quay lại trường…
Từ thiện tự phát: Nơi nhận không hết, nơi lần không ra
Từ bao đời nay, người dân ở quê vùng lũ thường nói với nhau “của cho không bằng cách cho”, nhất lại là trong và sau mỗi đợt lũ bão. “Bội thực” sau khi lũ rút là câu nhiều người hay nói về vùng tâm lũ. Lụt lút cả làng, khi lũ đến rất nhiều vùng quê trên một địa bàn đều bị ngập nước, song có nơi ngập sâu hơn, hoặc có nơi được báo chí, mạng xã hội quan tâm hơn, viết và đưa hình ảnh lên nhiều hơn và các tổ chức, cá nhân, lại thường theo thông tin đó để tìm đến hỗ trợ, làm từ thiện. Vì vậy, mới xảy ra hiện tượng “bội thực” sau lũ.
Đó là có những làng quê, mỗi ngày người dân đón hàng chục đoàn đến để trao từ thiện. Nhiều gia đình cắt cử phân công nhau đến UBND xã ngồi chờ và nhận hàng từ thiện suốt hàng chục ngày liên tiếp sau lũ. Có những hộ gia đình sau lũ nhận được hơn 100 thùng mỳ tôm, hàng trăm ki-lô-gam gạo… Để lâu sợ mỳ tôm quá hạn nên sau lũ rút, có nơi người ta lại thấy những chiếc xe tải về các làng quê vùng lũ để mua lại mỳ tôm giá rẻ chở đi phân phối các nơi khác.
Trở lại câu chuyện đoàn ca sỹ Thủy Tiên về miền Trung trao hỗ trợ từ thiện. Trận lũ lịch sử tháng 10/2020 nhấn chìm nhiều vùng quê ở Quảng Bình và 2 huyện bị thiệt hại nặng nề nhất là huyện Lệ Thủy và huyện Quảng Ninh. Ngay sau khi có thông tin, đoàn ca sỹ Thủy Tiên về trao từ thiện, hỗ trợ cho 7 xã của huyện Lệ Thủy gồm: xã Sơn Thủy, Liên Thủy, Hồng Thủy, An Thủy, Lộc Thủy, Thanh Thủy và Hồng Thủy với số tiền lên đến hàng chục tỷ đồng, mỗi hộ được 3 triệu, 5 triệu đồng…
Rất nhiều người dân vùng lũ huyện Quảng Ninh bên cạnh đều trông ngóng đoàn của ca sỹ này đến địa phương hỗ trợ. Vì Quảng Ninh lũ cũng gây thiệt hại nặng nề không khác gì huyện Lệ Thủy. Lãnh đạo địa phương huyện Quảng Ninh phần thì cũng muốn cho người dân trên địa bàn được hỗ trợ, phần cũng không muốn để người dân đặt câu hỏi “Vì sao đoàn ca sỹ Thủy Tiên về huyện Lệ Thủy mà không về huyện Quảng Ninh”? Vì vậy, qua nhiều kênh thông tin, lãnh đạo huyện Quảng Ninh tìm cách kết nối với đoàn ca sỹ Thủy Tiên để mong cô ấy về hỗ trợ cho mấy làng bị ngập sâu sau lũ. Nhưng đoàn ca sỹ Thủy Tiên đã “nói không” và bỏ qua vùng lũ Quảng Ninh mà lại đến địa phương lũ gây thiệt hại ít hơn.
Chị Lê Thị Minh Hải, Phó Chủ tịch HĐND huyện Quảng Ninh (nguyên Chủ tịch UBMT Tổ quốc huyện Quảng Ninh) Quảng Bình trao đổi với chúng tôi: “Đợt lũ tháng 10/2020, huyện Quảng Ninh có 4 xã gồm Duy Ninh, Hiền Ninh, Hàm Ninh và Tân Ninh bị ngập sâu và xã biên giới Trường Sơn bị lũ ống, lũ quét. Khi biết đoàn ca sỹ Thủy Tiên về Quảng Bình, lãnh đạo huyện đã tìm mọi cách kết nối với hy vọng đoàn về hỗ trợ bà con, nhưng đoàn trả lời là không về. Chúng tôi lúc đó cũng buồn vì thấy bà con vùng lũ sát cạnh được hỗ trợ còn bà con trên địa bàn mình lại không… Nhưng giờ lùm xùm việc hỗ trợ từ thiện thấy báo chí đăng tải thì có người lại nói với tôi, đoàn ca sỹ Thủy Tiên không về có khi lại may. Vì nếu đoàn cứ thích phát tiền đâu thì phát, cho ai bao nhiêu thì cho, có khi làng được làng không, bà con lại quay sang trách chính quyền, mà chính quyền địa phương thì lúc đó không thể can thiệp được vào việc hỗ trợ của đoàn…”.
Ông Đặng Đại Tình, Chủ tịch UBND huyện Lệ Thủy, cho biết, đến thời điểm này, các địa phương trên địa bàn huyện vẫn chưa thể thực hiện việc rà soát, thống kê hoạt động từ thiện của ca sĩ Thủy Tiên theo như yêu cầu của Bộ Công an. Trước đó, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã có công văn yêu cầu UBND huyện Lệ Thủy cung cấp chứng cứ, đồ vật, tài liệu, chất liệu điện tử liên quan đến hoạt động từ thiện của ca sĩ Thủy Tiên trên địa bàn huyện năm 2020. Nguyên nhân là khi ca sĩ Thuỷ Tiên về cứu trợ người dân trong trận lũ lịch sử tháng 10/2020 đã chủ động đi thẳng đến các địa phương; không thông qua huyện. Khi đến các xã, ca sĩ Thủy Tiên cũng chủ động hỗ trợ cho người dân, số tiền tùy tâm, tùy đối tượng, không cố định mức cụ thể nên việc thống kê gặp rất nhiều khó khăn, không thể thực hiện được.
Theo bà Phạm Thị Hân, Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh Quảng Bình, trong năm 2020, không chỉ đoàn ca sỹ Thủy Tiên mà rất nhiều đoàn khác cũng đến trực tiếp các địa phương tự ý hỗ trợ, không thông qua chính quyền địa phương hay các tổ chức, đoàn thể nên dẫn đến tình trạng chồng chéo, không có sự phân bổ hợp lý. “Hoạt động hỗ trợ, từ thiện cho người dân vùng bão lũ là rất đáng trân quý nhưng cách làm phải minh bạch, bài bản, thông qua các cơ quan cụ thể để tránh sự việc đáng tiếc” – bà Hân băn khoăn.
(Còn nữa)
Hoạt động từ thiện - căn chỉnh đạo đức và pháp lý 
