Những tham vọng riêng cản trở nỗ lực nhằm “hồi sinh” JCPOA

• Mỹ chần chừ tái gia nhập JCPOA
• Những nỗ lực bảo vệ thỏa thuận JCPOA
• JCPOA đáp ứng lợi ích của khu vực và thế giới

Sau cuộc gặp tại Thủ đô Vienna, Austria hôm 6/4, vòng họp thứ hai của Ủy ban hỗn hợp về JCPOA diễn ra hôm 9/4 tại Thủ đô Vienna, Austria tiếp tục chứng kiến lập trường cứng rắn của Mỹ và Iran. Washington và Tehran đã có cuộc đụng độ gay gắt trên bàn đàm phán liên quan đến các biện pháp trừng phạt mà Mỹ nên dỡ bỏ để đưa hai bên quay trở lại Thỏa thuận hạt nhân đạt được năm 2015. 

Những bế tắc liên quan đến vấn đề gai góc này khiến Mỹ cảnh báo đàm phán sẽ rơi vào bế tắc, nếu Iran tiếp tục yêu cầu tất cả các biện pháp trừng phạt kể từ năm 2017 phải được dỡ bỏ. Washington cũng bày tỏ không mấy lạc quan vào các cuộc đàm phán vì “không có lòng tin giữa Mỹ và Iran cũng như giữa Mỹ và cộng đồng quốc tế”. 

Thực tế những khó khăn này là điều tất cả các bên có thể dự đoán trước được. Sự phức tạp về kỹ thuật của các khía cạnh hạt nhân và rắc rối pháp lý của việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt, khiến tiến triển khó đạt được trong những vòng đàm phán đầu tiên.

Vòng họp thứ 2 của Ủy ban hỗn hợp về JCPOA ngày 9/4 tại Vienna. Ảnh: Getty Images

Tuy nhiên, theo đánh giá của đại diện của Trung Quốc và Nga sau vòng họp thứ 2, các nỗ lực hiện nay nhằm đưa Iran và Mỹ quay lại thực thi thỏa thuận hạt nhân Iran đang đi đúng hướng. Có thể nói, cả chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden và các nhà lãnh đạo Iran đều muốn hồi sinh thỏa thuận hạt nhân năm 2015. 

Đại diện của Nga tại các tổ chức quốc tế tại Vienna Mikhail Ulyanov cho biết tại cuộc họp, các bên tham gia JCPOA đã tiến hành đánh giá tiến độ thực hiện công việc của các chuyên gia trong ba ngày qua và bước đầu ghi nhận hài lòng. Ông cho hay Ủy ban hỗn hợp về JCPOA sẽ nhóm họp lại vào tuần tới để duy trì động lực tích cực này. Trong khi đó, đại diện của Trung Quốc tại các tổ chức quốc tế ở Vienna, ông Vương Quân, cũng xác nhận việc các bên sẽ nhóm họp vào tuần tới. 

Phát biểu với báo giới sau cuộc họp, ông Vương Quân cho biết các cuộc đàm phán đang diễn ra đúng hướng và các bên đã thu hẹp bất đồng. Một số nhà ngoại giao còn hi vọng Mỹ và Iran có thể đạt được trước cuộc bầu cử Tổng thống Iran vào ngày 18-6 tới.

Tuy nhiên, dư luận ở khu vực Trung Đông nhìn chung vẫn tỏ ra khá thận trọng, không kỳ vọng quá lớn vào kết quả những cuộc đàm phán bởi chưa có bên nào bày tỏ ý định sẵn sàng nhượng bộ trước. Các tuyên bố cho thấy Mỹ và Iran đều không vội vàng đạt được những hiểu biết về thỏa thuận hạt nhân, do đó các biện pháp trừng phạt của Washington cũng như các động thái giảm cam kết của Tehran sẽ không được giải quyết trong một sớm một chiều. 

Đặc phái viên Mỹ về Iran, Robert Malley, cho rằng quan điểm của Tehran về việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt trước khi thay đổi các hoạt động hạt nhân cho thấy sự thiếu nghiêm túc của nước này, đồng thời đánh giá các cuộc đàm phán ở Vienna chỉ là bước đầu tiên trong một chặng đường dài và khó khăn, với mục đích đưa Mỹ và Iran tuân thủ thỏa thuận. Trong khi đó, Tehran không muốn thay đổi lập trường theo nguyên tắc từng bước, mà khẳng định trước hết Mỹ phải dỡ bỏ các lệnh trừng phạt.

Các cuộc đàm phán hiện nay chỉ là đàm phán gián tiếp giữa Mỹ và Iran thông qua sự trung gian của Liên minh châu Âu (EU), đồng thời có sự tham dự của tất cả các bên đã ký kết JCPOA. Cả Mỹ và Iran đều khẳng định không có bất kỳ cuộc gặp trực tiếp nào giữa phái đoàn hai nước trong hai ngày diễn ra các cuộc thảo luận. 

Trước đó, Ngoại trưởng Javad Zarif tuyên bố không cần phải đàm phán thêm về JCPOA này, bởi vì thỏa thuận và các thông số liên quan đã được đàm phán trước đây. Tuy nhiên, toan tính của chính quyền Tổng thống Joe Biden khi cử phái đoàn đến Vienna không chỉ dừng lại ở đó. Mỹ muốn đàm phán về một khung thời gian dài hơn cho JCPOA, đồng thời bắt đầu đàm phán về việc hạn chế chương trình tên lửa đạn đạo của Iran, hạn chế sự hỗ trợ của Tehran đối với các nước đồng minh và các lực lượng dân quân dòng Shiite trong khu vực, bao gồm cả ở Syria, Iraq và Lebanon. 

Phía Mỹ hiểu rằng sự hậu thuẫn của Iran đối với các nước đồng minh và các lực lượng ủy nhiệm là một trong những nhân tố chính gây nên sự mất ổn định trên toàn bộ khu vực Trung Đông. Do vậy, Mỹ muốn thông qua vòng đàm phán lần này để hạn chế bớt ảnh hưởng của Iran đối với các nước đồng minh tại khu vực Trung Đông-Bắc Phi vốn có quá nhiều bất ổn và luôn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát xung đột vào bất cứ thời điểm nào.

Mặc dù, Mỹ và Iran đều bày tỏ sẵn sàng tuân thủ trở lại thỏa thuận hạt nhân nhưng những tính toán riêng của mỗi bên đang cản trở triển vọng này. Mỹ và Iran đều muốn đạt được những mục tiêu có lợi nhất cho mình. 

Cụ thể, Mỹ không chỉ muốn Iran từ bỏ các động thái vi phạm cam kết trong thỏa thuận hạt nhân mà còn muốn kéo dài thời hạn thỏa thuận và xem xét các vấn đề khác như chương trình tên lửa đạn đạo và hoạt động can dự của Iran tại khu vực. Tuy nhiên, cả Iran, Nga và Trung Quốc đều đã tuyên bố phản đối tham vọng của Mỹ. 

Iran cho rằng Mỹ là bên mắc lỗi trước khi đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân nên chính quyền Tổng thống Joe Biden cần có động thái sửa sai trước bằng việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt lên Iran trước khi nước này tuân thủ trở lại. 

Với quan điểm cứng rắn của cả Mỹ và Iran, sẽ khó có thể đạt được một kết quả cụ thể tại vòng đàm phán lần này, mà đây chỉ là cơ hội để hai bên thu hẹp khoảng cách trong sự hiểu biết lẫn nhau. Kịch bản có thể chấp nhận được với cả hai bên là Mỹ sớm gỡ bỏ các biện pháp trừng phạt không liên quan tới thỏa thuận hạt nhân, còn Iran nhất trí không có thêm các hoạt động hạt nhân, nhằm tạo bầu không khí thuận lợi cho các vòng đàm phán tiếp theo.