Cột mốc mới trong quan hệ Việt Nam-Nhật Bản
Việt Nam - điểm đến đầu tiên
Theo thông cáo phát ngày 16-10, Bộ Ngoại giao Việt Nam cho biết, nhận lời mời của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và phu nhân, Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide và phu nhân có chuyến thăm chính thức Việt Nam từ ngày 18-10. Đây là lần thứ hai liên tiếp, một Thủ tướng mới của Nhật Bản chọn Việt Nam là điểm đến thăm đầu tiên sau khi nhậm chức. Năm 2013, Thủ tướng Nhật Bản khi đó là ông Abe Shinzo cũng chọn Việt Nam là điểm đầu tiên trong chuyến công du ngay sau khi nhậm chức.
Trước đó, vào năm 2006, vài tháng sau khi lên cầm quyền, Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo đã đến Việt Nam trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên, để dự Hội nghị thượng đỉnh APEC tổ chức tại Hà Nội… Tờ Sankei nhận định, Việt Nam là địa điểm công du lần này của tân Thủ tướng Nhật Bản vì Việt Nam đã kiểm soát tốt dịch bệnh COVID-19 và đóng vai trò quan trọng trong chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (Indo-Pacific).
Còn theo Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng: “Sự lựa chọn của ông Suga Yoshihide là minh chứng rõ ràng cho sự phát triển tốt đẹp, mạnh mẽ và thực chất trên nhiều lĩnh vực của quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng giữa hai nước”. Và mục tiêu chuyến thăm của Thủ tướng Nhật là nhằm tiếp tục tăng cường quan hệ với Việt Nam, trao đổi các biện pháp nhằm thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực và trao đổi về các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm. Theo kế hoạch, Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide dự kiến hội đàm với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, chào xã giao lãnh đạo cấp cao Việt Nam.
 |
| Việt Nam - Nhật Bản là Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng ở châu Á. |
Hợp tác hữu nghị vượt bậc
Việt Nam-Nhật Bản thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 21-9-1973. Trong những năm gần đây, quan hệ Việt Nam và Nhật Bản phát triển nhanh chóng. Năm 1995, Nhật Bản là nước G-7 đầu tiên đón Tổng Bí thư Việt Nam đến thăm; năm 2009, thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược với Việt Nam; năm 2011, công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam; tháng 5-2016, mời Việt Nam tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G7 mở rộng. Trong chuyến thăm cấp Nhà nước đến Nhật Bản của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tháng 3-2014, hai nước đã nâng cấp quan hệ lên thành Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng ở châu Á.
Quan hệ giữa hai nước đang ở giai đoạn tốt nhất trong lịch sử kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao, có sự tin cậy cao. Lãnh đạo cấp cao hai nước duy trì thường xuyên các chuyến thăm và tiếp xúc tại các diễn đàn quốc tế và khu vực. Nhiều đoàn lãnh đạo Nhật Bản thăm Việt Nam như: Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo thăm Việt Nam 4 lần (tháng 11-2006, tháng 1-2013, tháng 1-2017 và tháng 11-2017); Chủ tịch Hạ viện thăm Việt Nam tháng 1-2002, tháng 5-2017; Chủ tịch Thượng viện Yamazaki thăm tháng 12-2015; Hoàng Thái tử Nhật Bản Naruhito (Nhà vua hiện nay) thăm chính thức Việt Nam tháng 2-2009; Nhà vua Akihito (đã thoái vị, hiện là Thượng Hoàng Nhật Bản) thăm Việt Nam từ 28-2 đến 5-3-2017; Hoàng tử Nhật Bản Akishino thăm chính thức Việt Nam tháng 6-1999 và thăm với tư cách cá nhân tháng 8-2012.
Lãnh đạo Việt Nam thăm Nhật Bản có Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm chính thức Nhật Bản tháng 9-2015; Chủ tịch nước Trần Đại Quang thăm cấp Nhà nước vào tháng 5-2018; Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tham dự Hội nghị G7 mở rộng tháng 5-2016, thăm chính thức tháng 6-2017, dự Hội nghị cấp cao Mekong-Nhật Bản tháng 10-2018, dự Hội nghị cấp cao G20 tháng 6-2019, dự Lễ đăng quang của Nhà vua Nhật Bản tháng 10-2019; Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân thăm chính thức vào tháng 12-2012.
Hai nước cũng có các cơ chế hợp tác quan trọng như: Ủy ban Hợp tác Việt-Nhật do hai Bộ trưởng Ngoại giao làm đồng Chủ tịch (từ năm 2007, đã họp 11 lần); Đối thoại Đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản về ngoại giao-an ninh-quốc phòng cấp Thứ trưởng ngoại giao (từ năm 2010, đã họp 7 lần); Đối thoại chính sách quốc phòng Việt-Nhật cấp Thứ trưởng (từ tháng 11-2012, đã họp 5 lần); Đối thoại An ninh cấp Thứ trưởng (từ tháng 11-2013, đã họp 6 lần); Ủy ban hỗn hợp về thương mại, năng lượng và công nghiệp (từ 2014, đến nay đã họp 3 lần); Đối thoại Nông nghiệp cấp Bộ trưởng (từ 2014, đến nay đã họp 6 lần); Đối thoại chính sách biển Việt Nam-Nhật Bản cấp Bộ trưởng (thành lập từ tháng 12-2019).
Từ đầu năm 2020, dù dịch bệnh COVID-19 có tác động đến Quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam - Nhật Bản trên nhiều lĩnh vực nhưng hai nước vẫn duy trì trao đổi cấp cao và các cấp bằng nhiều hình thức. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc điện đàm với Thủ tướng Suga Yoshihide (12-10-2020) và 2 lần với Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo (ngày 4-5 và 4-8-2020); Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh 2 lần điện đàm với Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu (tháng 3 và 6-2020); 2 bên phối hợp lập trường tại Hội nghị đặc biệt ASEAN + 3 về ứng phó với dịch bệnh COVID-19 (ngày 14-4-2020).
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã 3 lần gửi Thư và Điện thăm hỏi tới Thủ tướng Abe Shinzo; Chính phủ và Quốc hội hỗ trợ tổng cộng 1.190.000 khẩu trang y tế và 20.000 khẩu trang vải cho Nhật Bản. Chính phủ Nhật Bản đã hỗ trợ trang thiết bị, vật tư y tế thông qua hợp tác song phương cũng như qua các tổ chức quốc tế , đồng thời cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ theo nhu cầu của Việt Nam; đưa công dân Việt Nam đang sinh sống, học tập và làm việc tại Nhật Bản vào đối tượng được cấp khoản tiền hỗ trợ 100.000 Yên/người (khoảng 950 USD).
Và đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu
Nhật Bản đã có những đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế của Việt Nam và ngược lại Việt Nam cũng đóng góp rất lớn cho nền kinh tế Nhật Bản. Đáng chú ý, trong hơn 10 năm qua, quan hệ Việt Nam-Nhật Bản đã phát triển rất mạnh mẽ, nhất là dưới thời kỳ chính quyền của Thủ tướng Abe Shinzo. Cụ thể, Nhật Bản hiện là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam và là nước G7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (tháng 10-2011).
Nhật Bản là nước tài trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư số 2 (tính theo số lũy kế), đối tác du lịch thứ 3, thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam. Về thương mại, hai nước đã dành cho nhau thuế suất tối huệ quốc từ 1999. Báo cáo từ Bộ Công Thương cho thấy, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu 9 tháng đầu năm 2020 đạt 28,6 tỷ USD (giảm 1,8% so với cùng kì năm 2019), nhập khẩu đạt 14,6 tỷ USD (tăng 3,1% so với cùng kỳ năm 2019), xuất khẩu đạt 14 tỷ USD (giảm 6,4% so với cùng kì năm 2019). Về đầu tư trực tiếp, lũy kế đến tháng 9-2020, Nhật Bản có 4.595 dự án FDI còn hiệu lực tại Việt Nam với tổng vốn đầu tư đăng ký 59,87 tỷ USD, đứng thứ 2 trong tổng số 136 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam.
9 tháng đầu năm 2020, Nhật Bản có 209 dự án cấp mới, 100 dự án tăng vốn và 448 lượt góp vốn mua cổ phần với tổng vốn đầu tư là 1,73 tỷ USD, đứng thứ 4 trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Chưa hết, Nhật Bản còn cung cấp vốn vay bằng đồng Yên cho Việt Nam với tổng giá trị vay cho đến 12-2019 là 2.578 tỷ Yên (tương đương khoảng 23,76 tỷ USD, chiếm 26,3% tổng vốn ký kết vay nước ngoài của Chính phủ)...
Ngoài ra, hai nước còn hợp tác chặt chẽ trong nhiều lĩnh vực như nông nghiệp với việc ký kết "Tầm nhìn trung và dài hạn trong hợp tác Nông nghiệp Việt Nam - Nhật Bản" (9-2015) và ký lại Tầm nhìn chung sửa đổi vào tháng 5-2018. Từ năm 1992 đến nay, Việt Nam đã cử nhiều tu nghiệp sinh sang Nhật Bản. Hiện Việt Nam đứng thứ nhất về số lượng thực tập sinh nước ngoài tại Nhật Bản với hơn 230.000 người. Nhật Bản cũng là một trong những nước viện trợ không hoàn lại lớn nhất cho ngành giáo dục đào tạo của Việt Nam. Số lưu học sinh Việt Nam tại Nhật Bản hiện đạt hơn 80.000 người.
Nhật Bản đang hợp tác để nâng cấp 4 trường đại học của Việt Nam đạt đại học chất lượng cao; đang hợp tác xây dựng Trường Đại học Việt-Nhật nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam trong lĩnh vực khoa học công nghệ, quản lý và dịch vụ; hỗ trợ Việt Nam dạy tiếng Nhật tại một số trường tiểu học, phổ thông cơ sở tại TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Đặc biệt, từ ngày 1-1-2004, Việt Nam đơn phương miễn thị thực cho người Nhật đi du lịch và kinh doanh vào Việt Nam trong vòng 15 ngày và từ ngày 1-7-2004, quyết định miễn thị thực nhập cảnh ngắn hạn cho mọi công dân mang hộ chiếu Nhật Bản.
Nhật Bản cũng bắt đầu thực hiện việc nới lỏng quy chế cấp thị thực nhiều lần (từ ngày 30-9-2014 và nới lỏng hơn từ ngày 15-2-2016) và thị thực một lần (từ 20-11-2014) cho công dân Việt Nam; đơn giản hóa thủ tục xin visa ngắn hạn dành cho người có vị trí trong xã hội (cán bộ, công chức cơ quan nhà nước, nhân viên doanh nghiệp tư nhân, nhà tri thức-văn hóa) từ ngày 1-3-2019.
Riêng trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19, ngày 19-6-2020, Chính phủ hai nước ra thông cáo báo chí về việc Việt Nam và Nhật Bản nhất trí sẽ từng bước, từng phần nới lỏng hạn chế đi lại giữa hai nước. Hiện các Bộ, ngành hai nước đang tích cực trao đổi về quy chế đi lại ưu tiên cho đối tượng là doanh nhân, nhà đầu tư, chuyên gia, kỹ sư… làm việc ngắn ngày.
Mới đây, Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) còn công bố danh sách 15 doanh nghiệp nước này (trong tổng số hơn 100 công ty đăng ký dự án đa dạng hóa chuỗi cung ứng) được nhận trợ cấp để chuyển hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, như: Việt Nam, Philippines, Malaysia, Thái Lan, Lào. Một nửa danh sách này là các công ty đăng ký chuyển sang Việt Nam, gồm doanh nghiệp quy mô lớn, nhỏ và vừa, trong đó, nhiều tên tuổi lớn chọn lĩnh vực đầu tư là sản xuất đồ bảo hộ, sản phẩm phục vụ y tế…
Theo các nhà bình luận quốc tế, việc Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide lựa chọn Việt Nam là điểm đến đầu tiên trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên của mình không chỉ bởi ông đang thể hiện sự kế thừa chính sách Indo-Pacific của người tiền nhiệm mà còn bởi Việt Nam là một trong các quốc gia có vai trò quan trọng ở Indo-Pacific và cùng có những chia sẻ với Nhật Bản trong nhiều vấn đề.
Và rằng, nếu trong hơn 10 năm qua, quan hệ Việt Nam-Nhật Bản đã phát triển rất mạnh mẽ thì việc đón tân Thủ tướng Nhật Bản lần này một lần nữa lại khẳng định sự coi trọng của Nhật Bản trong quan hệ ngoại giao với Việt Nam cũng như là cơ hội để cộng đồng quốc tế biết thêm về một Việt Nam thân thiện, an ninh và an toàn, nhất là trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 đang diễn biến phức tạp trên toàn thế giới.
