Người mẹ, người thầy đầu tiên của những tài năng âm nhạc

• NSND Trần Hiếu, Kasim Hoàng Vũ, Trọng Bắc lịch lãm trong đêm nhạc của Đình Nguyên
• NSND Ngọc Lan – NSND Zinaida Kirienko: Hai thế kỷ, một tình bạn xuyên biên giới1

NSND Trần Thu Hà bảo rằng, những ngày này, NSND Thái Thị Liên sức khỏe kém đi nhiều vì thời tiết thay đổi bất thường. Dù thế bà vẫn minh mẫn và biết hết mọi chuyện đang diễn ra xung quanh. NSND Trần Thu Hà kể về mẹ bằng một giọng tự hào và chan chứa yêu thương: NSND Thái Thị Liên có một cuộc đời đầy biến động trong suốt 100 năm qua nhưng cũng đầy vinh quang. Dường như chưa một ngày nào, bà không sống hết mình cho cuộc đời, cho nghệ thuật, cho âm nhạc và cho các thế hệ con cháu, học trò kế tiếp.

Nghệ sĩ nhân dân Thái Thị Liên đầy tình cảm và gắn bó với cây đàn piano.

Từ người mẹ, người thầy đầu tiên

NSND Thái Thị Liên sinh năm 1918 tại Chợ Lớn (nay là thành phố Hồ Chí Minh) trong một gia đình giàu có. Cụ thân sinh ra NSND Thái Thị Liên là một trong những kỹ sư điện đầu tiên của Việt Nam tốt nghiệp tại Pháp. Ông làm việc ở Công ty Điện lực Đông Pháp, mang quốc tịch Pháp, với cái tên Alexis TVLân.

Chính vì làm việc cho Pháp nên trong việc giáo dục con, ông tiếp thu nền giáo dục văn minh phương Tây nên 7 người con của ông đều biết đàn trước khi biết chữ. NSND Trần Thu Hà cho biết, NSND Thái Thị Liên được các sơ trong trường dòng dạy piano. Đến năm 1946, bà sang Pháp du học và thi đỗ vào Nhạc viện Paris. Bà đã xin gia nhập vào Liên đoàn Phụ nữ Dân chủ thế giới.

Tại đây bà gặp gỡ và kết hôn với ông Trần Ngọc Danh, lúc đó là Trưởng phái đoàn đại diện của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa, em ruột của đồng chí Trần Phú (Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương). Sau đó, NSND Thái Thị Liên theo chồng chuyển đến Praha (Tiệp Khắc cũ, nay là Cộng hòa Séc) và trở thành một trong những người đầu tiên có bằng đại học tại Nhạc viện Praha.

Sau này trở về nước, NSND Thái Thị Liên là một trong số nữ danh cầm đầu tiên của Việt Nam tiên phong đồng sáng lập Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam.

Cuộc đời của NSND Thái Thị Liên cũng chịu nhiều gian truân khi người chồng đầu tiên, ông Trần Ngọc Danh qua đời, để lại 2 người con còn thơ bé là Trần Thu Hà và Trần Thanh Bình. Sau này bà tái hôn cùng nhà thơ Đặng Đình Hưng và sinh thêm được người con tài năng - NSND Đặng Thái Sơn.

Cuộc đời bà trong những năm tháng tuổi trẻ gặp nhiều gian khổ. Một mình bà vừa là mẹ, vừa là cha nuôi dạy các con nên người. Không ai khác, chính NSND Thái Thị Liên đã là người thầy đầu tiên của NSND Trần Thu Hà và NSND Đặng Thái Sơn.

Đối với NSND Trần Thu Hà, mẹ là một người thầy, một người bạn lớn có thể chia sẻ mọi buồn vui trong cuộc sống, dù đó là khi trẻ hay khi đã về già, đó là khi cụ ở cạnh hay sống cách xa nửa vòng trái đất. Hơn ai hết, NSND Trần Thu Hà cũng là người gắn bó với mẹ nhiều nhất.

NSND Thái Thị Liên sinh con gái đầu lòng khi bà đang sinh sống tại Praha. Nhưng rồi do những biến động của lịch sử, năm 1951, bà và con gái đã có cuộc hành trình đầy chông gai với quãng đường đi bộ dài hơn 110km, mất gần 3 tháng vào ban đêm để đến cơ sở cách mạng trong rừng sâu, bàn chân bỏng rộp. Đó cũng là thời gian duy nhất bà không chơi đàn.

Khi trở về Việt Nam, cô bé Thu Hà mới gần 2 tuổi được gửi vào trại nhi đồng, 6 năm sau mới được đoàn tụ cùng gia đình, mới được chạm vào cây đàn piano mà không ai khác, chính NSND Thái Thị Liên là người chỉ dạy cho con từng phím đàn đầu đời. Dù lúc đó bà bận trăm công ngàn việc với cuộc sống, công việc dạy học, con nhỏ.

Sự dịu dàng nhưng đầy nghiêm khắc của mẹ, sự tận tình nhưng cũng đầy thăng hoa của mẹ, sự quan tâm ráo riết của mẹ trong hoàn cảnh vừa xây dựng nhà trường, vừa xây dựng nếp nhà đã khiến cho cô bé Thu Hà có quyết tâm đi theo âm nhạc dù chưa biết chặng đường phía trước của mình sẽ như thế nào.

Nghệ sĩ nhân dân Thái Thị Liên và con gái - nghệ sĩ nhân dân Trần Thu Hà.

Trong suốt những năm đầu đời, không ai khác, chính NSND Thái Thị Liên đã là người thầy đầu tiên nuôi dưỡng nguồn cảm xúc nhưng cũng là người vắt kiệt sự lao động nghệ thuật của cô con gái nhỏ. Bà vẫn bảo với con rằng, không khổ luyện thì không thành tài.

Thời điểm ấy, ngoài Thu Hà, thì cậu con trai út là Đặng Thái Sơn cũng được mẹ tập trung cao độ để rèn giũa. Thời ấy, có được chiếc đàn piano để tập là cả sự khó khăn. Rất may, NSND Thái Thị Liên là trưởng khoa nên nhà trường ưu ái cho mang một cây đàn về nhà để vừa luyện đàn, vừa dạy. Đàn thì chỉ có 1 mà nhà có tới 3 người cần, mẹ, Thu Hà và Đặng Thái Sơn.

Vì Đặng Thái Sơn bé hơn nên Thu Hà thường phải nhường em, song có lúc Thu Hà phải kéo em ra khỏi chiếc đàn để mình có thời gian tập. Bởi vì một khi Đặng Thái Sơn đã ngồi vào đàn thì quên giờ giấc. Tập lần này đến lần khác, bài nào càng mới, càng khó thì càng hấp dẫn Thái Sơn.

Tuy nhiên, đó là chỉ với âm nhạc, còn trong cuộc đời, thường thì vì mẹ quá vất vả để nuôi các con, nên các con đều hiểu được rằng, cần phải chăm ngoan và yêu thương nhau thì mẹ mới yên tâm công tác.

NSND Trần Thu Hà cho biết, chính cách giáo dục nghiêm khắc nhưng đầy thương yêu của mẹ có ảnh hưởng rất lớn tới các anh chị em trong gia đình. Sự mẫu mực của cụ, sự gia giáo của cụ đã ảnh hưởng tới tầm tư tưởng và suy nghĩ của các con. Cụ muốn các con trở thành những trí thức và biết đam mê theo đuổi những khát vọng của mình để đạt được thành tựu vì những đam mê ấy.

Chính vì cuộc đời nhiều cay đắng và thăng trầm nhưng cũng không ngừng vươn lên của cụ, đã là bài học cho các con sau này trưởng thành và biết phấn đấu cho sự nghiệp, cho tương lai và trên hết, vì truyền thống dòng họ, gia đình, vì niềm đam mê từ trong trái tim...

Đến những tài năng âm nhạc nổi tiếng

Từ cái nôi âm nhạc ấy, đã ra đời một NSND Đặng Thái Sơn - nghệ sĩ châu Á đầu tiên đoạt giải Nhất Concours Chopin, một Giáo sư - Nhà giáo nhân dân - NSND Trần Thu Hà - nguyên Hiệu trưởng Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Còn người con trai thứ hai của, NSND Thái Thị Liên là TS Trần Thanh Bình từng nhiều năm là Viện trưởng Viện Nghiên cứu thiết kế trường học (thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo), tuy không theo âm nhạc chuyên nghiệp nhưng cũng là người am hiểu và chơi được một số nhạc cụ.

TS Trần Thanh Bình từng chia sẻ với báo giới rằng, sống trong môi trường âm nhạc, được mẹ dạy nhạc cho từ bé, NSND Thái Thị Liên đã truyền cho các con tình yêu nghệ thuật, nhưng bà không áp đặt các con phải sống theo kế hoạch của mình mà hoàn toàn tôn trọng sở thích của các con. Ai thích học nhạc thì học, mà không học nhạc thì học thứ khác, nhưng học gì đi nữa thì cũng phải thật giỏi, phải đam mê đến cái đích cuối cùng.

Chính vì thế, ngay cả khi TS Trần Thanh Bình đi theo một con đường khác, thì với mẹ đó là một sự lựa chọn đầy tin tưởng. NSND Thái Thị Liên là người Tây học hoàn toàn, bà nói được nhiều ngoại ngữ như Anh, Pháp, Nga... nhưng ngược lại, bà cũng rất am hiểu truyền thống của người Việt.

TS Trần Thanh Bình từng chia sẻ: "Mẹ tôi là người yêu thích nghệ thuật phương Tây, khuyến khích các con tình yêu nghệ thuật, nhưng trong cuộc sống hằng ngày, bà dạy chúng tôi cách thức làm người sống ngay thẳng, khí khái, đàng hoàng, trung thực, biết thương người, tránh xa mọi bon chen, xa lạ với mọi sự phù phiếm...".

Trong đêm nhạc vinh danh NSND Thái Thị Liên "Một trăm mùa thu vàng" vào cuối năm 2017 vừa qua, NSND Đặng Thái Sơn đã tâm sự rằng, NSND Thái Thị Liên rất thích Chopin, thời điểm đi sơ tán trong những đêm yên tĩnh, trong bóng tối, bà chơi đàn dưới ngọn đèn dầu, NSND Đặng Thái Sơn nghe và yêu thích từ đấy.

Cho đến Concour Chopin năm 1970, NSND Thái Thị Liên mới được mời làm khách tham dự, nhờ chuyến đi ấy của bà mà NSND Đặng Thái Sơn mới có sách, có đĩa để học. Có nhiều năm NSND Thái Thị Liên đã ra nước ngoài sống cùng NSND Đặng Thái Sơn và ngoài việc chăm chút cho con về mặt âm nhạc, trong cuộc sống, bà còn lo cho con từ bữa ăn giấc ngủ.

Nghệ sĩ nhân dân Thái Thị Liên và con trai - nghệ sĩ nhân dân Đặng Thái Sơn.

Người ta vẫn nói rằng, sợi dây tình cảm gắn kết mẹ con là tình cảm tuyệt vời nhất. Với NSND Thái Thị Liên thì sợi dây ấy còn nằm ngoài cả những quy luật của tạo hóa. Người mẹ đã truyền cho các con một ngọn lửa đam mê tuyệt vời để cống hiến cho cuộc đời những tài năng. Những năm còn sơ tán, bà vừa dạy học, vừa nuôi con.

Có lúc tiếng đàn to quá, bà con không nghe được tiếng máy bay địch để trú ẩn, dân làng không vừa ý với bà, nên NSND Thái Thị Liên đã nghĩ ra cách chia học trò ra để cảnh giới máy bay. Người chưa đến lượt thì đi cảnh giới cho người đang học để có máy bay thì chạy vào báo hiệu.

NSND Thu Hà vẫn nhớ như in, chính người mẹ vĩ đại ấy, đã một tay nuôi dạy con cái, một tay xốc vác để cùng 6 thành viên khác thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viên Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), bà vừa thức thâu đêm để tự tay biên soạn ra bộ giáo trình để dạy piano đầu tiên, đặc biệt là bà đã đưa vào quá nửa lượng bài chuyển thể từ các làn điệu dân ca để giảng dạy piano chuyên nghiệp.

NSND Trần Thu Hà khi nói về mẹ cũng như ảnh hưởng của mẹ đối với các con trong gia đình, đã khẳng định: "Âm nhạc, hay cụ thể là piano là tình yêu, khát vọng, lý tưởng của đại gia đình chúng tôi. Cả nhà tôi đã cống hiến trọn đời cho âm nhạc vì nó là tất cả lẽ sống mà chúng tôi theo đuổi. Và không ai khác, chính mẹ tôi, người đã sinh ra và nuôi dạy chúng tôi trở thành một con người yêu âm nhạc từ thuở thơ bé đã sinh ra chúng tôi thêm một lần nữa với tư cách là người thầy đầu tiên trong đời. Chúng tôi ảnh hưởng trọn vẹn từ mẹ tính cách, lối sống và cả niềm đam mê đối với âm nhạc đối với cuộc đời!".

Bây giờ, ở tuổi 100, NSND Thái Thị Liên không còn nhiều sức khỏe để ngồi bên cây đàn piano thân thương gắn bó với cả cuộc đời bà, nhưng điều quan trọng nhất là bà đã mang đến cho đời những tài năng âm nhạc nổi tiếng. Một NSND Đặng Thái Sơn nổi tiếng trên toàn thế giới, một GS. NGND. NSND Trần Thu Hà là một người đồng nghiệp thân thương, một người con chia sẻ được mọi điều cùng mẹ từ lúc trẻ đến khi 100 tuổi.

Trưa nào, đều đặn dù có bận đến mấy, thì NSND Trần Thu Hà cũng về ăn cơm cùng mẹ, chăm sóc mẹ lúc trái nắng trở trời, lắng nghe mẹ và đôi khi, chỉ ngồi bên cạnh mẹ đã cảm nhận được tất cả những nỗi niềm như một sợi dây vô hình gắn kết của nghệ thuật, âm nhạc và cảm hứng sống.

NSND Thái Thị Liên có một cuộc đời nhiều biến động nhưng cũng đầy sự thăng hoa trong âm nhạc, những giải thưởng danh giá, những người con danh giá, những người học trò danh giá. Giờ đây ở tuổi 100, cụ không thể ngồi bên cây đàn để bắt đầu những giai điệu nhưng chắc chắn, tâm hồn và trái tim ấm nóng mà cụ truyền lại cho những người con thì bất biến, nó đã trở thành một ngọn lửa đam mê cháy bỏng lan truyền trong cả dòng chảy âm nhạc và đời sống...