Vỡ đập chứa bùn đỏ, 21 kẻ bị buộc tội giết người
Tại mỏ quặng sắt Samarco xảy ra một vụ “nhân tai” kinh hoàng: vỡ đập chứa bùn đỏ, khiến dòng “thác” khoảng 32 triệum3 bùn đỏ đặc quánh đổ ập vào hai ngôi làng. Hàng trăm người mất nhà cửa, ruộng vuờn phải sơ tán, dòng bùn đỏ chảy dài hơn 400 dặm dọc vùng chậu sông Rio Doce (thuộc bang Minas Gerais) làm chết vô số cá và làm hỏng nguồn cung cấp nước suốt hàng trăm kilômét trước khi đổ vào Đại Tây dương.
Gần một năm sau, dòng sông vẫn đặc bùn đỏ tận ven bờ và có thể nhìn thấy rõ từ từ trên máy bay dân dụng.
Tham, phớt lờ cảnh báo
Cáo buộc còn chờ tòa xem xét. Nếu đoàn bồi thẩm tuyên các bị cáo phạm tội giết người, theo luật, họ có thể bị tuyên án tù từ 12 đến 30 năm. Một nguồn khác nói họ có thể bị tuyên án 54 năm tù. Các công tố viên cũng cho biết Brazil có thỏa thuận dẫn độ với hầu hết các quốc gia có những công dân dính líu vụ thảm họa này.
 |
Công tố viên liên bang Eduardo Santos de Oliveira nói tại cuộc họp báo: “Các nạn nhân bị dòng bùn đỏ giết một cách dã man, xác họ va vào những vật khác như cây, bị xé rách và trôi dọc suốt 110 km. Động cơ của vụ giết người này là lòng tham vô đáy của các công ty hám lợi, nên phớt lờ sự an toàn của cư dân địa phương”.
Chứng cứ được chuẩn bị: từ tháng 4-2009, liên doanh Samarco và các nhà góp vốn đã biết rõ những “sai sót” về kết cấu đập chứa. Họ nói lãnh đạo liên doanh đã được thông báo về việc đập chứa bị rạn rứt nhiều chỗ, nhưng cách đối phó chỉ là chỉ đạo liên doanh ráo tiết khai thác tối đa quặng sắt.
Các công tố viên còn nói lãnh đạo liên doanh cũng đã được cảnh báo về những hậu quả nếu vỡ đập chứa. Theo các công tố viên, bản đánh giá rủi ro năm 2015 đã đánh động vụ vỡ đập có thể làm chết 20 người, khiến mỏ bị ngưng hoạt động trong 2 năm và uy tín của các công ty sẽ bị tổn thất nặng nề.
Nhân viên của Công ty VOGBR Recursos Hidricas e Geotechnica (Brazil) được thuê kiểm tra định kỳ đập chứa bùn đỏ cũng bị buộc tội lập những “báo cáo láo” về sự an toàn của đập chứa.
Việc các công tố viên buộc tội đánh dấu kết thúc cuộc điều tra hình sự kéo dài một năm. 21 bị can bị buộc tội giết người thuộc nhóm 26 bị can là cựu và đương kim quan chức của liên doanh Samarco SA và của Tập đoàn mỏ BHP Billiton (Anh-Úc) và “người khổng lồ” khai thác mỏ sắt Vale SA (Brazil). Hai tập đoàn này “cưa” 50-50 vốn để lập liên doanh Samarco.
 |
| Các nhân viên cứu hộ đang làm việc. |
Trong số 26 bị can có 16 người Brazil, 2 người Mỹ, một người Úc, một người Nam Phi và một người Pháp. Các bị can gồm Ricardo Vescovi, cựu Tổng giám đốc liên doanh; Peter Poppinga, đương kim Giám đốc mảng quặng sắt của Vale và 8 quan chức của Vale và BHP ở liên doanh, gồm 3 người đã rời khỏi BHP.
Nhóm quan chức của 3 đơn vị này bị buộc các tội hình sự gây ra thương vong nghiêm trọng, trượt đất và ngập lụt, cùng 12 tội danh xâm phạm môi trường.
Họ cũng có thể bị phạt tiền, hoặc bị buộc phải lập quỹ cho các chương trình từ thiện, hoặc bị cấm làm việc một thời gian hoặc bị cấm vĩnh viễn. Các công tố viên cũng nói họ đòi các đơn vị, cá nhân liên quan phải bồi thường cho các nạn nhân, nhưng chưa xác định rõ khoản bồi thường là bao nhiêu tiền.
“Nỗ lực siêu nhân” và “hỗ trợ thiệt hại”
Trong một tuyên bố, liên doanh Samarco bác bỏ các cáo buộc; đồng thời đổ tội ngành công tố phớt lờ những bản giải trình trong quá trình điều tra “vốn chứng minh được công ty không hề được biết trước những nguy cơ của đập chứa.
Liên doanh này còn nói: “Trong chiến lược điều hành của công ty luôn đặt sự an toàn trên hết, chưa bao giờ giảm thiểu đầu tư vào vấn đề này”.
Vale tái khẳng định “sự tiếc nuối sâu sắc và đoàn kết chặt chẽ” với các nạn nhân, nhưng phản đối các cáo buộc. Tập đoàn này khẳng định đại diện của họ ở liên doanh Samarco xác nhận “họ chưa bao giờ được đội ngũ lãnh đạo hoặc nhóm kỹ thuật Samarco cho biết về bất kỳ sự bất thường nào có thể dẫn đến những nguy cơ thật sự và không được xử lý của đập chứa, và đơn vị tư vấn lãnh trách nhiệm giám sát đập chứa cũng không hề cung cấp thông tin về những nguy cơ này”.
Theo báo Guardian (Anh), có lẽ BHP sẽ “cãi” trước tòa rằng không thể dự báo trước thảm họa, và sự an toàn của đập chứa đã được các chuyên gia bên ngoài giám sát và tư vấn. Lãnh đạo BHP đã bác bỏ các cáo buộc đối với tập đoàn và các cá nhân, nói đấy là những cáo buộc “quái dị”. Họ hứa sẽ bào chữa “kịch liệt” và triệt để ủng hộ những cá nhân bị cáo buộc.
 |
| Làng Bento Rodrigues tan nát sau cơn lũ bùn đỏ. |
Tại một cuộc họp hàng năm ở London ngày 20-10, lãnh đạo BHP bị các nhà đầu tư hỏi tới tấp về vụ thảm họa, về khả năng bảo đảm an toàn và bảo vệ môi trường. Bên ngoài nơi họp, nhiều người dân làng từ Brazil qua thủ đô Anh để biểu tình phản đối, nói họ không hài lòng chuyện BHP chưa hề bồi thường cho việc họ bị mất nhà cửa,ruộng vườn.
Lãnh đạo BHP bác bỏ các cáo buộc và hứa sẽ bảo vệ các bị can. Chủ tịch Hội đồng quản trị Jac Nasser nói “rất tiếc” và biện hộ rằng đã ráo riết tìm hiểu nguyên nhân vỡ đập chứa bùn đỏ, nhưng vẫn chưa thể có được kết luận. Ông nói: “Năm 2015 là một trong những thời kỳ thách thức nhất trong lịch sử BHP, không vụ nào nghiêm trọng hơn vụ Samarco. Chúng tôi rất lấy làm tiếc cho những người bị tổn thất từ thảm họa này. Nó để lại một vết sẹo sâu trên tập đoàn chúng ta”.
Nasser cũng nói ông sẽ không tái tranh cử, sẽ thôi chức từ năm 2017 với tư thế “ngẩng cao đầu”. Ông ta bảo lẽ ra đã về hưu từ năm 2015, nhưng hoãn kế hoạch này sau vụ thảm họa. Trước khi làm Chủ tịch HĐQT BHP hồi năm 2010, Nasser từng là lãnh đạo hãng xe hơi Ford trong 3 năm vốn xảy ra một vụ tranh chấp với công ty sản xuất vỏ xe Firestone.
Hù dọa dân địa phương mất việc làm nếu “kiện vô lý”
Tổng giám đốc Andrew Mackenzie cho biết, BHP đã “nỗ lực cấp siêu nhân” đễ hỗ trợ người dân, đang tìm cách “hỗ trợ thiệt hại” - chứ không phải là trả tiền bồi thường - cho dân địa phương bị mất nhà cửa hoặc thu nhập từ vụ “nhân tai” kể trên. BHP cũng dọn sẵn khoản tiền 2,2 tỉ USD (1,7 tỉ bảng Anh) để “khắc phục hậu quả”, và đã phát 7.000 thẻ “hỗ trợ tài chính” Số thẻ này nhằm giúp dân địa phương mua thức ăn. Nhưng ông cũng cảnh báo số tiền “khắc phục hậu quả” có thể tăng lên vì những vụ kiện cáo khác. Ông nói rằng “những khiếu kiện vô lý” có thể khiến 6.000 cư dân mất việc làm ở mỏ Samarco.
Giám đốc BHP Dean Dalla Valle chịu trách nhiệm quản lý mỏ Samarco, thừa nhận nếu mỏ được tái hoạt động từ năm 2017, một trong hai chủ mỏ sẽ nắm phần điều hành. Nhưng ông cảnh báo sự tái hoạt động còn tùy thuộc BHP đang bị nợ có thể đạt được hiệu quả kinh tế hay không.
Liên doanh Samarco cũng đang nợ khoảng 3,8 tỉ USD và đã phải trình nhiều đơn xin phép trước khi có thể mở cửa mỏ trở lại.
