Công bố tài liệu mật về quan hệ Nga-Mỹ những năm 90

• Nga - Mỹ trước nguy cơ đối đầu trực diện tại chảo lửa Syria
• Điện Kremlin nói Tổng thống Nga – Mỹ có thể gặp mặt thêm 3 lần trong năm
• Chán cãi vã, Nga – Mỹ lôi nhau ra tòa

Gần 600 trang bản ghi các cuộc gặp và điện đàm giữa cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton và cựu Tổng thống Nga Boris Yelsin, diễn ra từ tháng 1-1993, khi ông Clinton nhậm chức Tổng thống Mỹ, đến tháng 12-1999, khi ông Yeltsin từ chức.

"Ông đã dẫn dắt đất nước đi qua một thời điểm lịch sử và ông đang để lại một di sản để Nga có thể phát triển mạnh mẽ trong những năm tiếp theo", ông Clinton nói với cựu Tổng thống Boris Yeltsin trong cuộc điện đàm ngày 31-12-1999, ngày ông Yeltsin bất ngờ tuyên bố từ chức. 

"Tôi biết những thay đổi dân chủ mà ông dẫn dắt đã khiến Nga có thể hòa nhập vào cộng đồng quốc tế", ông Clinton nói tiếp và nhấn mạnh rằng các nhà sử học sẽ gọi ông Yeltsin là "cha đẻ của nền dân chủ Nga", người đã làm việc "để đưa thế giới trở thành một nơi an toàn hơn".

Ông Yeltsin và ông Clinton

Các tài liệu cho thấy mối quan hệ mà ông Clinton thể hiện với ông Yeltsin là "quan hệ đối tác hợp tác bình đẳng" giữa Mỹ và Nga, nhưng phần lớn là nhà lãnh đạo Mỹ yêu cầu và nhà lãnh đạo Nga thực hiện. 

Tuy nhiên, ông Yeltsin cũng yêu cầu rất nhiều với người đồng cấp Mỹ, từ việc Mỹ ủng hộ cuộc bầu cử tổng thống Nga năm 1996 đến cam kết NATO không mở rộng sang các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ. 

Nhưng ông Clinton từ chối mọi "thỏa thuận quý ông" về việc mở rộng NATO, và nói với ông Yeltsin rằng ông phải thúc đẩy mở rộng NATO vì các vấn đề chính trị trong nước. Ông nói, phe Cộng hòa đã sử dụng vấn đề này để giành được sự ủng hộ của người Mỹ gốc Đông Âu ở vùng Trung Tây.

Tháng 6-1996, ông Yeltsin hỏi ông Clinton để vay tiền. "Bill, để phục vụ chiến dịch bầu cử của tôi, tôi cần gấp khoản vay 2,5 tỷ USD cho Nga. Tôi cần tiền để trả lương và lương hưu", ông Yeltsin nói. "Tôi sẽ kiểm tra với IMF và một số bạn bè của chúng tôi để xem có thể làm được gì", ông Clinton trả lời. Nhờ tài trợ của Mỹ, ông Yeltsin đã thắng trong cuộc bầu cử năm 1996.

Trong cuộc khủng hoảng Kosovo năm 1999, ông Yeltsin cho rằng 2 bên cần tổ chức một cuộc họp bí mật để giải quyết vấn đề này. “Tôi có thêm một lựa chọn nữa. Đó là hai chúng ta gặp nhau ở một nơi bí mật”, ông Yeltsin nói với Tổng thống Mỹ qua điện thoại. 

“Chà, đó là để tôi và ông gặp một trên tàu hoặc một số tàu ngầm hay một hòn đảo nào đó, vì vậy không một người nào làm phiền chúng ta, nên ông sẽ không bị ai kích động và tôi sẽ không bị kích động bởi bất cứ ai hay bất cứ ai”. 

Ông Clinton đồng ý rằng cả hai có thể gặp nhau, nhưng nói thêm “chúng ta phải có một số ý tưởng về việc chúng ta sẽ đi về đâu ở Kosovo trước”.

Để ngăn chặn sự phản đối của Nga trước cuộc tấn công của NATO vào Nam Tư năm 1999, ông Clinton lập luận rằng Tổng thống Slobodan Milosevic là "kẻ bắt nạt", và ông ta không được phép "phá hủy mối quan hệ chúng ta đã gây dựng trong 6 năm rưỡi". 

Mặc dù cuối cùng ông Yeltsin đã trao cho Clinton những gì nhà lãnh đạo Mỹ đòi hỏi về vấn đề Kosovo và Nam Tư, nhưng ông cũng cảnh báo Tổng thống Mỹ rằng việc đánh bom sẽ làm mất đi tình cảm và lý trí của người Nga.

"Người dân Nga chúng tôi chắc chắn từ nay sẽ có thái độ tiêu cực với Mỹ và NATO", ông Yeltsin nói với Clinton vào tháng 3-1999. "Tôi nhớ tôi đã vất vả thế nào để bản thân tôi và những người dân của tôi, những chính trị gia Nga hướng về phương Tây, về Mỹ. Tôi đã từng thành công khi làm điều đó, nhưng bây giờ tôi lại đánh mất tất cả", ông Yeltsin nói thêm.

Cuối năm 1999, Tổng thống Yeltsin nói với Tổng thống Clinton rằng ông đã tìm được người kế nhiệm là Vladimir Putin. Tháng 9-1999, ông Yeltsin giới thiệu ông Putin với Clinton như một "người đàn ông cứng rắn", nói thêm: "Tôi chắc chắn rằng ông sẽ thấy Putin là một đối tác có trình độ cao". "Putin là một nhà dân chủ và ông ấy rất hiểu phương Tây", ông Yeltsin nói với ông Clinton ở Istanbul vào tháng 11-1999 - lần cuối cùng hai người gặp nhau.

"Ông và Putin sẽ hợp tác với nhau. Putin sẽ tiếp tục con đường của Yeltsin về dân chủ, kinh tế và mở rộng quan hệ của Nga. Ông ấy có năng lượng và trí tuệ để thành công", ông Yeltsin nói với ông Clinton. Cũng trong lần gặp đó, ông Yeltsin đề nghị ông Clinton "hãy để châu Âu cho Nga. Mỹ không ở châu Âu. Châu Âu nên là việc của châu Âu. Nga là một nửa châu Âu, nửa châu Á... Bill, tôi nghiêm túc đấy. Hãy để châu Âu cho châu Âu". Tuy nhiên, ông Clinton đã lịch sự phớt lờ đề nghị của Yeltsin.