Giải pháp nào để đạt mục tiêu giảm số người hút thuốc lá vào năm 2030?

Vậy, Việt Nam cần những giải pháp gì để thực hiện mục tiêu trên? Theo bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế), kinh nghiệm của các quốc gia cho thấy vì thuốc lá là sản phẩm gây nghiện, nên phòng chống tác hại của thuốc lá là một chương trình lâu dài và cần có những chính sách mạnh mẽ, đồng bộ như: tăng thuế; in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh trên vỏ bao thuốc lá; thực thi nghiệm quy định cấm hút thuốc; cấm quảng cáo, tiếp thị sản phẩm thuốc lá; tăng cường tuyên truyền giáo dục sức khỏe, nâng cao ý thức cho mọi người về việc thực hiện nghiêm các quy định cấm hút thuốc lá tại nơi công cộng và trong gia đình.

Trong đó, tăng thuế và giá thuốc lá là biện pháp hiệu quả, đóng góp 50-60% hiệu quả trong việc giảm hút thuốc, do đó tăng thuế thuốc lá được coi là giải pháp quan trọng hàng đầu để giúp các quốc gia giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt hiện nay Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng.

Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ chỉ chiếm 38,8% giá bán lẻ, (trong khi WHO khuyến nghị tỷ lệ này cần đạt ít nhất 70% - 75% giá bán lẻ), thấp hơn so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ, bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN ví dụ như Thái Lan là 78,6% giá bán lẻ, Singapore là 67,1% giá bán lẻ, Indonesia 62,3%giá bán lẻ.

Theo báo cáo toàn cầu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Việt Nam nằm trong số 15 nước có giá thuốc lá thấp nhất thế giới. “Nếu duy trì mức thuế TTĐB như hiện nay, Việt Nam không thể đạt mục tiêu quốc gia”, bà Hải nhấn mạnh.

Theo phân tích của chuyên gia, do trượt giá và tăng thu nhập, thuốc lá vốn đã rất rẻ sẽ còn rẻ hơn nữa (tính tương đối so với thu nhập và các mặt hàng khác). Ước tính của mô hình TaxSim (WHO và các chuyên gia khác), tỷ lệ hút thuốc nam giới có thể tăng trở lại lên thành 43.4% vào năm 2030) nếu không tăng thuế ở mức cao. Kể cả khi thực hiện rất tốt các chính sách phòng chống tác hại thuốc lá khác thì Việt Nam cũng không thể đạt được mức giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới xuống dưới 36%”.

Theo WHO và Ngân hàng Thế giới, tỷ trọng thuế thuốc lá cần đạt ít nhất 70% - 75% giá bán lẻ. Bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn và tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Vì vậy, để đạt được tỷ trọng thuế theo khuyến cáo của WHO, Bộ Y tế đề xuất mức thuế tuyệt đối đến năm 2030 là 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao), tương đương 65% giá bán lẻ.

Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá cũng cho biết thêm, người dân Việt Nam tiêu tốn 49 nghìn tỷ đồng/năm để mua thuốc lá. Theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng một năm.

Do đó, bà Hải nhấn mạnh, phương án tăng thuế như đề xuất của Bộ Y tế giúp đạt mục tiêu quốc gia, nhờ đó giảm nhiều hơn số người hút thuốc, chi phí bệnh tật, vừa huy động thêm được ngân sách phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội bền vững.