Điêu khắc trong không gian công cộng tại TP HCM: Vất vả chạy theo quy hoạch

Chậm trễ trong quy hoạch khiến hệ thống tượng, tượng đài, tác phẩm điêu khắc cho không gian công cộng chỗ thừa, chỗ thiếu… Hàng loạt các vấn đề về thực trạng điêu khắc trong không gian công cộng tại TP Hồ Chí Minh hiện nay được nhà quản lý và các nhà điêu khắc tại thành phố cùng ngồi lại phân tích, ngõ hầu tìm ra giải pháp trong khuôn khổ tọa đàm “Điêu khắc trong không gian công cộng tại TP Hồ Chí Minh” ngày 9/9.

Để góp phần vào việc xây dựng thành phố với những không gian công cộng ngày càng đẹp hơn, TP Hồ Chí Minh đã quyết định tổ chức Trại sáng tác điêu khắc quốc tế 2015. Nhưng, ngay các trại sáng tác điêu khắc quốc tế cũng đang bị cho là còn nhiều vấn đề bất cập.

Thành phố đang bị động trong việc đưa nghệ thuật nói chung, điêu khắc nói riêng trong xây dựng các không gian công cộng. Đó là ý kiến chung của rất nhiều các chuyên gia phê bình, nhà điêu khắc. Hơn thế, theo họa sĩ, Nhà giáo Nhân dân Uyên Huy thì hệ thống tượng đài trên địa bàn thành phố hiện nay đang rất mất cân đối, nhiều tượng đài bị hư hỏng, xuống cấp. Trong số 50 công trình, tượng đài đang hiện hữu, có 10 tượng đài từ trước năm 1975, 40 tượng đài được xây dựng từ sau giải phóng đến nay. 

Tượng Thánh Gióng, 1 trong 10 công trình điêu khắc trên địa bàn TP HCM trước năm 1975.

Điều đáng chú ý là có đến 76% số tượng đài này là tượng đài lãnh tụ, anh hùng liệt sĩ, sự kiện lịch sử cách mạng. 24% còn lại là tượng đài các loại khác và biểu  tượng. Sự thiên lệch quá nhiều trong tỷ lệ tượng đài hay thiếu sự hiện diện của tác phẩm điêu khắc trong không gian công cộng tại thành phố cũng không hẳn vì thiếu tác phẩm. Điển hình là số tác phẩm thu hoạch sau trại sáng tác điêu khắc quốc tế từ năm 2012 đến nay vẫn chỉ được bố trí rất lộn xộn tại Công viên Văn hóa Tao Đàn. 

Mới đây nhất, tháng 4/2015, chính phủ Pháp đã trao tặng một tượng đài cỡ nhỏ, đẹp, theo phong cách hiện đại nhưng chúng ta vẫn chưa khẳng định được vị trí lắp đặt, mặc dù Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng Hội Mỹ thuật thành phố đã đề xuất nhiều vị trí.

PGS.TS, nhà điêu khắc Nguyễn Xuân Tiên nhận định: đa số các công trình điêu khắc hoành tráng của thành phố hiện nay đều thực hiện bằng chất liệu xi măng, bê tông cốt sắt. Chưa kể một số công trình có vị trí và chất lượng nghệ thuật không còn phù hợp với tính hiện đại và nhu cầu phát triển của thành phố. 

Có rất ít công trình được đặt ở những quảng trường, vườn hoa công cộng trung tâm thành phố để làm điểm nhấn biểu trưng cho nét văn hóa, thẩm mỹ của đô thị. Hầu hết các công trình này đang được xây dựng ở các di tích lịch sử, trong khuôn viên các bảo tàng, công sở, trường học… Việc xây dựng các công trình, tượng đài lại thường chỉ chạy theo sau. Nghĩa là khu vực này, khu vực khác đã quy hoạch, xây dựng xong, thấy thiếu thiếu, trống trống mới thực hiện công trình điêu khắc lắp vào.

Nhà nghiên cứu phê bình điêu khắc Nguyễn Quân cũng chia sẻ rằng, các công viên hiện nay còn vắng tượng, nếu có thì lại mang tính tuyên truyền nên xa cách với sinh hoạt, vui chơi, giải trí của người sử dụng. Điêu khắc công cộng có chủ đề văn hóa, các danh nhân còn bị bỏ quên. Để điêu khắc nhân văn và tạo dựng không gian sống tốt đẹp hơn, nên có một dự án dài hạn cho tượng danh nhân cho các không gian xanh. Với loạt tượng có chất lượng chưa cao, cần có dự án lâu dài chỉnh trang bằng thi sáng tác, nâng cấp… 

Lịch sử thành phố 300 năm sẽ trở lên gần gũi với người dân qua các tác phẩm thân gần, nhỏ nhẹ mà sâu sắc nơi họ sinh hoạt. Để có nguồn tác phẩm, công trình phù hợp với không gian công cộng, theo nhà phê bình điêu khắc Nguyễn Quân và nhiều nhà điêu khắc khác thì thành phố không nên tổ chức trại sáng tác dàn trải, mang tính “mặt trận”, theo kiểu định kỳ chạy theo thành tích mà cần đầu tư công tác tổ chức theo chiều sâu, có phương cách phù hợp, kích thích nhà điêu khắc sáng tác…

Xác định nguyên nhân và các bất cập của điêu khắc trong không gian công cộng TP Hồ Chí Minh, bà Mã Thanh Cao nhận định, ngoài các yếu tố do lịch sử để lại thì một nhược điểm lớn là hiện nay thành phố vẫn chưa có một quy hoạch tổng thể nào cho các công trình điêu khắc ngoài trời. Dù rằng, từ năm 1999 đến nay, đã có rất nhiều cuộc họp quy mô lớn nhỏ khác nhau về vấn đề này.

Về xây dựng hệ thống công trình, tượng đài nói chung, công trình, tác phẩm điêu khắc nói riêng trong không gian công cộng tại TP Hồ Chí Minh, ngay Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Ngọc Thuận cũng thừa nhận, thời gian qua, việc quy hoạch, xây dựng còn thiếu chủ động. Lý do là ngay quy hoạch thành phố cũng còn thay đổi. 

Như trường hợp Công viên 23/9, từ công viên chuyển sang xây nhà hát, sau nhà hát lại có dự án xây dựng bãi ngầm… Cũng theo ông Nguyễn Ngọc Thuận, hiện nay, thành phố đã có quy hoạch đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, các nghệ sĩ có thể tham khảo, đi thực tế để định hình, tính toán sáng tạo tác phẩm cho phù hợp, kể cả về quy mô, thể loại, chất liệu… 

Việc tổ chức Trại sáng tác điêu khắc quốc tế TP Hồ Chí Minh 2015 là một trong những hoạt động phục vụ mục đích này. Riêng quy hoạch tổng thể hệ thống tượng đài, trong nhiệm kỳ tới, thành phố vẫn tiếp tục triển khai thực hiện.