Cần sớm tu bổ tháp Sáng tại Di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương

Điều đáng chú ý khi hình ảnh giúp nhận dạng khu vực di tích Phật viện Đồng Dương hiện nay chỉ còn lại một mảng tường thuộc về phế tích kiến trúc được gọi tên là tháp Sáng. Do đó, việc tu bổ, gia cố và phát huy giá trị tháp Sáng là việc làm rất cần thiết.

Theo Sở VH-TT&DL tỉnh Quảng Nam, căn cứ các tài liệu để lại, Phật viện Đồng Dương là một khu di tích đặc biệt quan trọng trong lịch sử mỹ thuật, văn hóa và tôn giáo Chămpa, là khu di tích có quy mô và giá trị to lớn. Phật viện này có 3 tổ hợp chính trải rộng trên chiều dài 1.300m, theo trục Đông - Tây, được phân bố thành 3 khu tường bao vuông vức, được các nhà nghiên cứu văn hóa đặt tên là khu I, khu II và khu III. Khu I bao gồm Phật đường chính của hoàng gia và những đền - tháp phụ bao quanh; khu II là một tiền đình (mandapa) hình chữ nhật dùng để chuẩn bị nghi lễ như múa thiêng, hát thiêng, bày lễ vật… kết hợp với khu I; khu III là tự viện nơi hành lễ của chư tăng trong Phật viện và của các tín đồ. Trải qua thời gian, biến động thăng trầm của lịch sử, sự tàn phá nặng nề của thiên nhiên, chiến tranh và con người nên khu di tích Phật viện Đồng Dương ngày nay đã trở thành phế tích.

Qua đối chiếu các bức ảnh tư liệu và các bản vẽ ghi được thực hiện vào đầu thế kỷ XX, khi phế tích Đồng Dương mới được phát hiện và khai quật, tháp Sáng nằm tại vị trí gần chính giữa sân trước tòa Chánh điện trong khu I, phía trước Phật đường. Hình ảnh cho thấy, vào thời điểm đó, kiến trúc tháp Sáng đã bị các cây lớn mọc trùm lên, các rễ cây quấn quanh thân và mái tháp, các hình ảnh khác mô tả quá trình các nhân công địa phương đang chặt cây, phát quang, dọn dẹp xung quanh kiến trúc tháp.

Tháp Sáng có kiến trúc hình tháp 4 mặt, mặt bằng lòng tháp hình vuông, kích thước lòng vào khoảng 3,5mx3,5m, thân tháp vươn cao, chiều phần thân tháp tính từ nền khoảng 7m, phần mái gồm 3 tầng giật cấp, thu nhỏ dần về đỉnh. Xét về hình dáng và tỷ lệ chung, kiến trúc tháp Sáng cơ bản giống như một ngôi tháp thờ đặt tại trung tâm sân trước Phật đường trong khu I. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa tháp Sáng và các đền tháp thờ khác chính là tháp Sáng có cửa mở về 4 phía với 4 bậc cấp tương ứng từ 4 phía và trong lòng tháp không đặt bệ thờ. Toàn bộ kiến trúc tháp được đặt trên phần đế rộng, chiều cao khoảng 2m, có bậc cấp lên từ 4 phía tương ứng với 4 cửa của tháp. Các bản vẽ ghi cũng thể hiện rõ ràng đây là một kiến trúc tháp có 4 mặt giống nhau.

Trải qua thời gian, đến nay tháp Sáng chỉ còn lại là một mảng tường đổ nát và đang được chống đỡ bằng hệ thống dàn chống, được dựng lên bằng thép ống với mục đích gia cố, chống đỡ khẩn cấp vào năm 2012. Phía mặt Bắc là bộ khung cửa bằng đá sa thạch cũng được dựng lại tại vị trí gốc…

Trước thực trạng tháp Sáng ngày càng hư hỏng nghiêm trọng, Sở VH-TT&DL tỉnh Quảng Nam phối hợp với các cơ quan chức năng đã hoàn thành báo cáo nghiên cứu khả thi dự án tu bổ, gia cố, phục hồi và phát huy giá trị tháp Sáng thuộc Di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương. Dự án dự kiến có tổng mức đầu tư 12 tỷ đồng, từ nguồn Ngân sách tỉnh Quảng Nam. Và mới đây, ngày 22/10, UBND tỉnh Quảng Nam đã có công văn gửi Bộ VH-TT&DL đề nghị thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi này. UBND tỉnh Quảng Nam cho rằng, việc đầu tư bảo tồn, tu bổ tháp Sáng nhằm phục hồi, ổn định lâu dài cho cấu trúc kiến trúc; góp phần bảo tồn và phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương. Các giải pháp kỹ thuật trùng tu di tích áp dụng trong dự án này được thực hiện trên cơ sở công tác “trùng tu khảo cổ học”, với phương châm bảo tồn tối đa tính nguyên gốc, sự xác thực của di tích và tôn trọng tình trạng hiện còn.

Theo UBND tỉnh Quảng Nam, di tích tháp Sáng đã chứng minh được các giá trị đặc biệt về lịch sử văn hóa, do đó việc đầu tư gia cố, bảo quản các cấu trúc thể xây, phục hồi định hình cơ bản nhằm đưa các thành phần cấu trúc hiện còn của tháp Sáng về trạng thái ổn định, đảm bảo sự bền vững và khả năng tồn tại lâu dài. Bên cạnh đó, loại trừ tối đa các tác nhân phá hoại cấu trúc và vật liệu cấu thành di tích, ngăn chặn nguy cơ sụp đổ của di tích. Việc quản lý và khai thác khu di tích sẽ được kết nối chặt chẽ với hệ thống các điểm di tích Chăm khác tại Quảng Nam như Khương Mỹ, Đồng Dương, Trà Kiệu, Mỹ Sơn... để tạo thành tuyến tham quan có sức hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước. Đồng thời, cũng tạo một tiềm năng phát triển mạnh mẽ cho ngành Du lịch của địa phương, góp phần thúc đẩy sự phát triển về kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Nam và khu vực miền Trung.