Nhà lãnh đạo cứng rắn của Hamas vừa bị ám sát là ai?

Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) hôm nay (31/7) xác nhận thủ lĩnh chính trị cao nhất của phong trào Hamas Ismail Haniyeh đã thiệt mạng trong một vụ tấn công tại thủ đô Tehran của Iran, dấy lên lo ngại về nguy cơ căng thẳng leo thang ở Trung Đông.

Tình tiết vụ ám sát chưa được tiết lộ. Ông Haniyeh và một vệ sĩ thân cận đã qua đời khi nơi ở của ông bị nhắm mục tiêu sau khi dự lễ nhậm chức của tân Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian. Hamas đổ lỗi cho Israel thực hiện vụ tấn công.

Theo Reuters, ông Haniyeh năm nay 62 tuổi, sinh ra tại một trại tị nạn gần thành phố Gaza và theo học tại Đại học Hồi giáo cách nơi sinh sống không xa. Ông gia nhập Hamas cuối những năm 1980, thời điểm xảy ra cuộc phản kháng mang tên Intifada đầu tiên của người Palestine ở Dải Gaza.

Hamas chủ trương phản kháng Israel bằng các biện pháp vũ trang. Trong cuộc Intifada đầu tiên, ông Haniyeh từng bị Israel bắt giữ và trục xuất khỏi Dải Gaza trong một thời gian. Ông là một trong những học trò gần gũi nhất, được người sáng lập Hamas Ahmad Yassin coi là thành viên gia đình.

Năm 1994, ông Haniyeh từng phát biểu với Reuters rằng, người sáng lập Hamas Yassin chính là "hình mẫu cho người Palestine trẻ tuổi". "Chúng tôi học được từ ông ấy sự hi sinh vì Hồi giáo và không quỳ gối trước những kẻ muốn áp đặt", ông Haniyeh nói.

Năm 2003, ông Haniyeh trở thành trợ lý của ông Yassin. Một năm sau, ông Yassin bị ám sát. CNN cho biết, ông Haniyeh trở thành thành viên "ban lãnh đạo tập thể" của Hamas năm 2004 và được bổ nhiệm làm Thủ tướng trong Chính quyền Palestine năm 2006 nhờ chiến thắng của Hamas trong cuộc bầu cử Quốc hội Palestine.

Năm 2007, căng thẳng giữa Hamas và Fatah (có tên chính thức là Phong trào giải phóng dân tộc Palestine, hiện dẫn đầu Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) – đại diện chính thức của người Palestine tại Liên hợp quốc) leo thang, dẫn đến việc Fatah rút khỏi Dải Gaza.

Giới quan sát nhận định, từ mốc thời gian đó, thái độ cứng rắn của Hamas với Israel tăng lên. Năm 2012, khi được Reuters hỏi rằng, liệu Hamas có từ bỏ đấu tranh vũ trang hay không, ông Haniyeh trả lời: "Tất nhiên là không". "Nó sẽ diễn ra dưới mọi hình thức, kháng cự của người dân, kháng cự chính trị, ngoại giao và quân sự", ông Haniyeh nói.

Ông Haniyeh từ lâu có vai trò trung tâm trong các nỗ lực ngoại giao của Hamas. Ông từng tham gia các cuộc đàm phán hòa bình với cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter và gặp gỡ Quốc vương Qatar Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani. Năm 2017, ông Haniyeh trở thành thủ lĩnh chính trị cao nhất của Hamas nhưng bị Mỹ đưa vào danh sách khủng bố.

Reuters cho biết, cũng từ năm 2017, ông Haniyeh chủ yếu đi lại giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar để tham gia các cuộc đàm phán với đồng minh, cũng như các cuộc thảo luận về ngừng bắn với Israel mỗi khi nổ ra đụng độ. Từ khi cuộc chiến mới nhất tại Dải Gaza nổ ra tháng 10/2023, ông Haniyeh là người có tiếng nói quyết định trong các cuộc thảo luận gián tiếp với Israel.

Ông Haniyeh được đánh giá là một người cứng rắn nhưng thực dụng và sẵn sàng tham gia các tiến trình ngoại giao. Tháng 4/2024, các cuộc không kích của Israel khiến 3 con trai và 4 cháu của ông Haniyeh thiệt mạng. Vào thời điểm đó, ông Haniyeh – người đang ở Qatar – khẳng định cái chết của họ sẽ không ảnh hưởng đến đàm phán về lệnh ngừng bắn và việc trao trả con tin.

"Bất kỳ ai nghĩ rằng việc nhắm vào các con tôi trong các cuộc đàm phán và trước khi một thỏa thuận được thống nhất, sẽ buộc Hamas phải từ bỏ các yêu cầu của mình, thì đều là ảo tưởng", ông nói.

Đến tháng 6/2024, bình luận về việc 10 thành viên gia đình em gái thiệt mạng vì hỏa lực Israel, ông Haniyeh một lần nữa tuyên bố Hamas không chấp nhận bất cứ thỏa thuận nào về tình hình Dải Gaza nếu nó không bao gồm một lệnh ngừng bắn lâu dài và việc Israel phải chấm dứt chiến dịch tấn công.

"Nếu Israel cho rằng việc họ tấn công gia đình tôi sẽ khiến quan điểm của chúng tôi thay đổi, thì họ đã ảo tưởng", ông Haniyeh tuyên bố, theo Reuters.

Việc ông Haniyeh thiệt mạng được dự báo là sẽ tác động xấu đến các cuộc đàm phán đang diễn ra. Sau 10 tháng giao tranh, gần 40.000 người ở Dải Gaza đã thiệt mạng, nhưng Hamas và Israel vẫn chưa thể đi đến một thỏa thuận ngừng bắn lâu dài.

Bên cạnh đó, vụ việc cũng có thể làm leo thang căng thẳng giữa Iran và Israel. Theo New York Times, Iran đang tổ chức một cuộc họp khẩn cấp của Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao, một sự kiện chỉ diễn ra trong những hoàn cảnh đặc biệt.