Việt Nam hoàn thành xuất sắc nhiệm kỳ Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc

Vượt qua thử thách

Khi Việt Nam đảm nhận vị trí thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an (HĐBA) LHQ, tình hình chính trị - an ninh, kinh tế - xã hội thế giới diễn biến phức tạp và khó lường, đặc biệt là tác động tiêu cực, đa chiều của đại dịch COVID-19. Các quốc gia đều phải điều chỉnh ưu tiên đối nội lẫn đối ngoại để ứng phó và hồi phục; bản thân LHQ cũng phải đóng cửa, chuyển sang hoạt động trực tuyến trong thời gian dài. Trong khi đó, căng thẳng, xung đột, bất ổn tiếp diễn gay gắt ở tất cả các khu vực; quan hệ giữa các nước lớn xuất hiện nhiều sự cạnh tranh trong đó nổi bật là Mỹ - Nga, Mỹ - Trung Quốc...

Thêm vào đó, chủ nghĩa dân tộc, chính trị cường quyền, tranh chấp lãnh thổ, các hành vi đơn phương vi phạm luật pháp quốc tế gia tăng, thách thức nghiêm trọng đến chủ nghĩa đa phương, tạo nên trạng thái quan hệ quốc tế bất định, bất ổn và bất an chưa từng có.

Tình hình đó đặt ra nhu cầu cấp thiết về hợp tác quốc tế, thúc đẩy coi trọng, đề cao vai trò của luật pháp quốc tế và hệ thống quản trị toàn cầu với LHQ là trung tâm. Và Việt Nam với vai trò là Ủy viên không thường trực HĐBA LHQ đã thích ứng nhanh, duy trì tốt hoạt động để thúc đẩy và phát huy vai trò của cơ chế quan trọng hàng đầu này trong LHQ. Nếu như trong hai năm 2020-2021, HĐBA LHQ có một chương trình nghị sự phong phú có nội dung rộng khắp, bao quát tình hình ở tất cả các châu lục, nhiều điểm nóng  và vấn đề được quốc tế quan tâm hàng đầu với gần 900 cuộc họp cấp Đại sứ trở lên, hàng nghìn cuộc tham vấn các cấp, thông qua 247 văn kiện (trong đó có 111 Nghị quyết, 37 Tuyên bố Chủ tịch, 100 Tuyên bố báo chí)… thì Việt Nam cũng đã rất tích cực, chủ động đóng góp vào công việc chung của cộng đồng, thể hiện sinh động hình ảnh Việt Nam đổi mới, hội nhập quốc tế toàn diện, yêu chuộng hòa bình, tích cực và trách nhiệm, có năng lực, bản lĩnh và bản sắc đối ngoại theo phong cách ngoại giao Hồ Chí Minh, qua đó tạo thêm giá trị, nền tảng lâu dài cho việc hiện thực hóa khát vọng, tầm nhìn phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Việt Nam đã vừa kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hoá, đa dạng hoá; thúc đẩy tôn trọng luật pháp quốc tế, Hiến chương LHQ, nhất là các nguyên tắc cơ bản về bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia, tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị - xã hội, không can thiệp vào công việc nội bộ, hoà bình giải quyết các tranh chấp, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực; vừa đề cao cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm và kinh nghiệm của Việt Nam trong xây dựng hoà bình, tái thiết đất nước; thể hiện hình ảnh đất nước và con người Việt Nam thân thiện, năng động, sáng tạo, yêu chuộng hoà bình, tôn trọng luật pháp quốc tế, hoà bình, hợp tác bình đẳng, cùng phát triển.

Những dấu ấn tích cực

Cụ thể, Việt Nam đã tham gia bàn thảo, tìm giải pháp cho tất cả các vấn đề trong chương trình nghị sự Hội đồng Bảo an ở tất cả các khu vực, trong đó có các cuộc xung đột ở châu Phi, khủng hoảng nhân đạo ở khu vực Trung Đông, cũng như các vấn đề chủ đề quan trọng như chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, bảo vệ thường dân trong xung đột vũ trang, an ninh biển, biến đổi khí hậu, ứng phó với đại dịch COVID-19...; thúc đẩy đồng thuận chung, thúc đẩy hợp tác, đối thoại, giảm căng thẳng, đối đầu; tìm giải pháp công bằng, hợp lý cho các vấn đề đe dọa hoà bình, an ninh khu vực và quốc tế; giữ vững nguyên tắc song linh hoạt, khéo léo trong ứng xử với các nước, các bên.

Trên cương vị Chủ tịch HĐBA tháng 1/2020 và 4/2021, Việt Nam đã chủ trì, điều hành hoạt động của HĐBA và xử lý các vấn đề phát sinh một cách thỏa đáng, hiệu quả, góp phần thúc đẩy công việc chung một cách suôn sẻ, trong đó có việc: xây dựng và thông qua chương trình làm việc của tháng; chủ trì các cuộc họp chính thức và tham vấn kín của HĐBA; thúc đẩy thương lượng và chủ trì thông qua các quyết định của HĐBA; chủ trì làm việc giữa các nước thành viên HĐBA với Tổng thư ký LHQ; duy trì quan hệ phối hợp thường xuyên với báo chí sở tại và quốc tế… Khi trở thành Chủ tịch Ủy ban theo dõi thực hiện các nghị quyết về Nam Sudan, Việt Nam cũng đã ủng hộ tăng cường đối thoại giữa Nam Sudan với các nước thành viên HĐBA, nhóm chuyên gia của Ủy ban nhằm góp phần thu hẹp khác biệt, phản ánh khách quan những tiến triển quan trọng trên thực địa vào công việc của HĐBA và Ủy ban. Còn trong vai trò Chủ tịch Nhóm làm việc không chính thức (NLV) của HĐBA về các tòa án quốc tế, Việt Nam đã thúc đẩy thành công việc thông qua Nghị quyết gia hạn hoạt động của Cơ chế giải quyết các vấn đề còn tồn đọng của các tòa án hình sự quốc tế.

Đồng thời, Việt Nam cũng có những đóng góp rất thiết thực khác đối với công việc của HĐBA, như việc cử Bệnh viện dã chiến cấp 2 số 3 lên đường nhận nhiệm vụ tại Phái bộ Gìn giữ hòa bình (GGHB) LHQ tại Nam Sudan vào cuối tháng 3/2021; mở rộng lĩnh vực, địa bàn và quy mô lực lượng tham gia hoạt động GGHB LHQ, trong đó lần đầu tiên triển khai Đại đội công binh tại Phái bộ UNISFA ở Abyei (Sudan/Nam Sudan) và sắp tới cử cảnh sát dân sự. Tham gia của Việt Nam đối với các hoạt động GGHB LHQ được LHQ và bạn bè quốc tế ghi nhận và đánh giá cao, góp phần nâng cao uy tín và vị thế trên trường quốc tế. Đặc biệt trong giai đoạn 2020-2021, có 3 sĩ quan Việt Nam trúng tuyển vào làm việc tại trụ sở LHQ.

Chưa hết, trong lần đầu tiên đảm nhiệm vai trò Chủ tịch HĐBA (tháng 1/2020), Việt Nam đã tổ chức phiên thảo luận mở với chủ đề “Thúc đẩy tuân thủ Hiến chương LHQ trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế”. Cũng tại phiên thảo luận này, lần đầu tiên trong lịch sử, HĐBA thông qua một Tuyên bố Chủ tịch riêng về tuân thủ Hiến chương LHQ, khẳng định giá trị bền vững của Hiến chương trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế và điều chỉnh quan hệ giữa các quốc gia, nhấn mạnh tất cả các nước, các cơ quan LHQ, các tổ chức khu vực cần bảo đảm xử lý các vấn đề liên quan đến hòa bình và an ninh quốc tế phù hợp với Hiến chương LHQ.

Đối tác vì hoà bình bền vững

Đảm nhiệm vai trò kép vừa là Chủ tịch ASEAN năm 2020 và vừa là thành viên ASEAN duy nhất tại HĐBA năm 2021, Việt Nam còn đề cao vai trò trung tâm của ASEAN trong việc giải quyết các vấn đề an ninh khu vực và tăng cường hợp tác giữa ASEAN và HĐBA/LHQ thông qua việc tổ chức phiên thảo luận mở đầu tiên của HĐBA về hợp tác giữa ASEAN và LHQ (tháng 1/2020) và phiên thảo luận mở về vai trò các tổ chức khu vực trong phòng ngừa xung đột và xây dựng lòng tin do Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc chủ trì, và thúc đẩy HĐBA thông qua Tuyên bố Chủ tịch về nội dung này (tháng 4/2021); chủ động đề xuất để có 12 lượt phát biểu chung với Indonesia trong năm 2020 (hai nước đại diện cho ASEAN tại HĐBA); đề cao vai trò của ASEAN trong thảo luận và văn kiện của HĐBA về vấn đề Myanmar.

Với cách tiếp cận tổng thể trong xử lý các thách thức về hòa bình an ninh từ phòng ngừa xung đột, giải quyết xung đột đến xử lý hậu quả xung đột, trong đó nhấn mạnh vấn đề giải quyết hậu quả bom mìn, Việt Nam đã đề cao yêu cầu giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của xung đột, chia sẻ các nỗ lực, kinh nghiệm của Việt Nam trong quá trình tái thiết và phát triển đất nước, hội nhập quốc tế và khu vực. Việt Nam đã tổ chức thành công phiên thảo luận mở do Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn chủ trì về khắc phục hậu quả bom mìn và thông qua Tuyên bố Chủ tịch về vấn đề này (tháng 4/2021). Đây là Tuyên bố đầu tiên của HĐBA đề cập riêng đến vấn đề khắc phục hậu quả bom mìn, nhấn mạnh mối liên hệ giữa khắc phục hậu quả bom mìn với duy trì hòa bình, ổn định và phát triển bền vững, đề cao sự cần thiết phải tăng cường hợp tác quốc tế và đặc biệt là khẳng định cam kết của HĐBA đối với lĩnh vực này – điều mà các văn kiện trước đó chưa làm được.

Xuất phát từ chính những kinh nghiệm từng trải qua nhiều thập kỷ chiến tranh, Việt Nam đã thúc đẩy các vấn đề nhân đạo như bảo vệ thường dân trong xung đột vũ trang; phụ nữ, hòa bình và an ninh; trẻ em trong xung đột vũ trang; luôn đề cao lợi ích của người dân trong các biện pháp, cách thức xử lý của HĐBA (như trong vấn đề Syria, Yemen...); tổ chức thành công sự kiện do Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn chủ trì và thông qua Nghị quyết 2573 về Bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu.

Đặc biệt trong 2 lần đảm nhiệm vai trò Chủ tịch HĐBA tháng 1/2020 và tháng 4/2021, với cách điều hành công việc chuyên nghiệp, bản lĩnh, khéo léo, cân bằng, khách quan, Việt Nam đã đề xuất, chủ trì soạn thảo, thương lượng, thông qua nhiều văn kiện quan trọng, gồm 2 Nghị quyết, 3 Tuyên bố Chủ tịch và 1 Tuyên bố báo chí (cao hơn hẳn so với nhiệm kỳ đầu 2008-2009 với 1 Nghị quyết 1889 về Phụ nữ, Hòa bình và An ninh và 2 Tuyên bố Chủ tịch); tổ chức cuộc họp 10 nước Ủy viên không thường trực đương nhiệm (E10) và 5 nước mới trúng cử Ủy viên không thường trực (I5) với chủ đề “Nỗ lực chung vì HĐBA hiệu quả: Kinh nghiệm và Bài học cho các nước Ủy viên không thường trực HĐBA và hội nghị quốc tế với chủ đề “Tăng cường vai trò của phụ nữ trong xây dựng và củng cố hoà bình: Từ cam kết đến kết quả” theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến. Việc tổ chức thành công các sự kiện quan trọng trên với các kết quả cụ thể, thực chất được LHQ, các nước hoan nghênh và đánh giá cao, qua đó chứng tỏ năng lực và khả năng tham gia, đóng góp của ta tại các diễn đàn đa phương ngày càng trưởng thành về cả tổ chức lẫn nội dung, ý tưởng và sáng kiến.

Chưa hết, tranh thủ vai trò Ủy viên không thường trực HĐBA, Việt Nam đã thúc đẩy một cách hiệu quả các sáng kiến khác trong khuôn khổ LHQ như giới thiệu và thúc đẩy Đại hội đồng LHQ thông qua Nghị quyết về Ngày quốc tế phòng, chống dịch; thành lập và đưa vào hoạt động Nhóm bạn bè Công ước LHQ về Luật biển (UNCLOS) với 113 nước tham gia; tái cử thành công vào Ủy ban Luật pháp quốc tế LHQ (ILC) nhiệm kỳ 2021-2026; vận động ứng cử vào các cơ quan LHQ khác như Hội đồng Nhân quyền nhiệm kỳ 2023-2025.

Rõ ràng, thông qua sự tham gia vào HĐBA và các sự kiện dấu ấn nói trên, Việt Nam đã thể hiện được năng lực, bản lĩnh, tư duy định hình, dẫn dắt, bản sắc và dấu ấn đối ngoại của mình. Các sự kiện điểm nhấn và sáng kiến được khởi xướng, thúc đẩy đã hài hòa với lợi ích và quan tâm chung của cộng đồng quốc tế về việc cần bảo đảm tính mạng, an toàn và sinh kế bền vững của người dân trước, trong và sau xung đột, lại vừa có sự liên thông, kết nối xuyên suốt với phương châm “Đối tác vì một nền hoà bình bền vững” tại HĐBA của Việt Nam, góp phần lan tỏa thông điệp về một đất nước Việt Nam yêu chuộng hoà bình, năng động, đổi mới và sẵn sàng đóng góp nhiều hơn nữa cho công việc chung, vì hoà bình, an ninh và phát triển trên thế giới. Chính vì thế mà Tổng thư ký LHQ António Guterres trong một bài phát biểu đã đánh giá Việt Nam khi làm Chủ tịch HĐBA thể hiện sự khéo léo, vai trò trung gian, cầu nối trong hỗ trợ giải quyết bất đồng, tạo không khí hòa dịu giữa các nước lớn.