Sản xuất xanh để giảm ô nhiễm, tăng lợi nhuận

Các mô hình trồng lúa chuyên canh chất lượng cao giảm 1 - 4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật, giảm phát thải khí nhà kính từ 2,0 - 12,0 tấn CO2/ha so với phương thức canh tác truyền thống, đồng thời khắc phục tối đa tình trạng đốt rơm rạ sau thu hoạch, góp phần giảm ô nhiễm và bảo vệ môi trường.

Mới đây, những lô hàng “Gạo Việt xanh phát thải thấp” đầu tiên cũng đã được xuất khẩu sang Nhật Bản, đánh dấu sự thành công của mô hình cũng như hướng đi bền vững trong chiến lược sản xuất lúa gạo của Việt Nam, hình thành những mối liên kết bền chặt giúp nâng cao thu nhập cho nông dân, khẳng định vị thế, thương hiệu gạo Việt. Từ thành công của mô hình, mới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã chính thức công bố Đề án sản xuất giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 – 2035, tầm nhìn đến năm 2050 (Đề án).

Theo ông Bùi Xuân Phong, Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, đề án là bước phát triển quan trọng về định hướng sản xuất lúa gạo. Từ chỗ tăng lượng, ít quan tâm chất lượng, chưa quan tâm về môi trường của giai đoạn trước kia, sang việc cụ thể hóa các cam kết quốc gia về tăng trưởng xanh, trung hòa carbon, tái cấu trúc ngành trồng trọt nói chung và lúa gạo nói riêng. Từ đề án này đã tạo ra khuôn khổ và chính sách thống nhất về sản xuất giảm phát thải.

Lần đầu tiên, trồng lúa giảm phát thải được đặt lên trên hết, xuyên suốt các đề án của ngành trồng trọt, xâu chuỗi các đề án lại với nhau, trở thành trụ cột trong sản xuất trồng trọt. Đề án góp phần chuyển từ tư duy sản lượng sang chất lượng, bền vững. Đó là yêu cầu của cả một chuỗi giá trị, thương hiệu của sản phẩm trồng trọt – lĩnh vực phát thải lớn.

“Trước kia chúng ta sản xuất tự cung tự cấp, ưu tiên đảm bảo an ninh lương thực thì chủ yếu tăng sản lượng, nhưng khi Chính phủ cam kết giảm phát thải bằng 0 vào năm 2050 thì chúng ta mới biết rằng, trồng trọt là một trong những nguyên nhân phát thải lớn, đặc biệt là lúa nước. Đề án cũng là tiền đề để nông dân tham gia sâu hơn vào thị trường carbon, đảm bảo đạt mục tiêu giảm phát thải về 0 vào năm 2050 mà Chính phủ cam kết”, ông Phong thông tin.

Tuy nhiên, theo Hiệp hội Lúa gạo, việc liên kết hiện nay của chúng ta ở đề án này vẫn chưa giải quyết thật triệt để vấn đề ưu tiên tiêu thụ hết sản phẩm cho nông dân vì lúa gạo là hàng hóa, do đó có nhiều yếu tố tác động từ thị trường, có lúc lên lúc xuống.

Về vấn đề này, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật khẳng định, gạo xanh là xu thế tất yếu, hiện có nhiều sản phẩm xanh, trong siêu thị nhiều sản phẩm trồng trọt mang nhãn xanh, các bao bì theo hướng xanh, đó là xu thế tất yếu, trồng lúa không nằm ngoại lệ, chúng ta phải theo đuổi chiến lược này. Gạo xanh của Việt Nam đã xuất khẩu được  500 tấn bán sang Nhật Bản, đây là thị trường khó tính nhất thế giới, việc xuất khẩu được gạo này mở ra cơ hội lớn để doanh nghiệp và nông dân cùng đồng hành phát triển.

PGS.TS Mai Văn Trịnh, Viện Nông nghiệp Môi trường nhận định, sản xuất lúa của Việt Nam đi từ thời HTX, năng suất khi đó chỉ có 1-2 tấn/ha, sau nhờ phân đạm, lân, kali, canh tác lúa của ta được 5 tấn/ha. Rồi đến giai đoạn nhờ giống mới, Việt Nam có năng suất lên 10 tấn/ha; nay có canh tác tổng hợp, năng suất lúa của Việt Nam đang đạt kịch trần về sản lượng, có khi lên tới 12-13 tấn/ha. Sản lượng cao, nhưng chúng ta cũng đang ở giai đoạn chịu hệ lụy bởi dư lượng từ phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật; đơn cử lượng phân bón hiện đang dùng quá tới 70% ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, còn ở miền Bắc cũng đã vượt 30%.

“Những con số đó không thể chấp nhận được nữa trong bối cảnh hiện nay, bắt buộc chúng ta phải giảm ô nhiễm, phải giảm xuống về chi phí và phải tăng được lợi nhuận. Nguyên tắc của canh tác là làm phải có lãi. Do đó, một trong những điều kiện tăng trưởng xanh là đời sống người dân phải nâng lên, ta ăn ít gạo hơn thì gạo phải ngon hơn, ăn phải sạch hơn, xã hội đã nâng mặt bằng lên rồi thì sản xuất phải nâng lên là tất yếu. Chưa kể, xu hướng toàn cầu, Việt Nam đang có cam kết giảm phát thải nhà kính, khí mê tan, Net Zero nên phải giảm phát thải không có cách nào khác. Trong những năm tới cần áp dụng thêm với nhiều sản phẩm hơn, không chỉ gạo mà còn cà phê…”, ông Trịnh nhấn mạnh.