Muốn có thực phẩm an toàn, gốc rễ phải bắt đầu từ sản xuất

98,65% cơ sở sản xuất kinh doanh được chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm

Theo ông Phạm Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, cho biết công tác bảo đảm an toàn thực phẩm trong nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Nhờ kiểm soát chặt chẽ, các chỉ số giám sát an toàn thực phẩm (ATTP) đã cải thiện rõ rệt, đáp ứng yêu cầu khắt khe từ EU, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Theo Luật ATTP và Nghị định số 15, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) được giao kiểm soát 19 nhóm sản phẩm gồm thịt, trứng, sữa tươi... Việc quản lý tập trung vào sản xuất ban đầu và chế biến, phân công cụ thể cho các đơn vị chuyên ngành. Riêng Cục Chất lượng Chế biến và Phát triển thị trường đóng vai trò nòng cốt, tham mưu xây dựng hệ thống chính sách, pháp luật, tiêu chuẩn, quy chuẩn ATTP, bảo đảm phù hợp thông lệ quốc tế và thực tiễn trong nước.

Kết quả cho thấy, nhiều chỉ số đạt mức tích cực: 98,65% cơ sở sản xuất kinh doanh được chứng nhận đủ điều kiện ATTP; hơn 99% mẫu thực phẩm được giám sát đạt yêu cầu; trên 93% cơ sở ký cam kết tuân thủ quy định ATTP. Những kết quả này tạo tiền đề để nông lâm thủy sản Việt Nam mở rộng xuất khẩu, chinh phục các thị trường khó tính.

Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm luôn được duy trì nghiêm ngặt, với sự chuyển đổi từ thanh tra theo kế hoạch sang thanh tra đột xuất. Hằng năm, ngành tổ chức khoảng 25.000 - 30.000 lượt thanh tra cơ sở sản xuất kinh doanh nông lâm thủy sản, qua đó xử lý vi phạm và nâng cao ý thức tuân thủ của doanh nghiệp.

Nhìn chung, hệ thống quản lý ATTP nông lâm thủy sản đang ngày càng hoàn thiện, góp phần bảo đảm sức khỏe người tiêu dùng trong nước, đồng thời nâng cao uy tín hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Sản xuất là yếu tố quan trọng nhất trong bảo đảm an toàn thực phẩm

Ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thông tin, công tác quản lý ATTP hiện nay được phân công cho ba Bộ: Bộ Y tế, Bộ Công Thương và Bộ NN&MT. Trong đó, Bộ NN&MT quản lý theo chuỗi: sản xuất thuộc lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi do Cục Thú y quản lý, còn thủy sản thuộc Tổng cục Thủy sản.

Đối với lĩnh vực trồng trọt, khâu sản xuất là yếu tố quan trọng nhất trong bảo đảm an toàn thực phẩm. Việt Nam hiện có khoảng 10 triệu hộ nông dân với diện tích rau 1,15 triệu ha và cây ăn quả khoảng 1,3 triệu ha. Nguồn cung này không chỉ phục vụ tiêu dùng trong nước mà còn dành cho xuất khẩu, nên chất lượng sản phẩm luôn được cả người tiêu dùng nội địa và các thị trường nhập khẩu đặc biệt quan tâm.

Theo ông Dương, muốn có thực phẩm an toàn thì gốc rễ phải bắt đầu từ sản xuất. Từ năm 2008, Bộ NN&MT đã ban hành quy định và khuyến khích sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, sau đó Chính phủ cũng có chính sách hỗ trợ. Hiện nay, có hai hệ thống chứng nhận chính là VietGAP và GlobalGAP, tuy nhiên đây không phải là quy định bắt buộc mà chỉ mang tính khuyến khích, theo hướng thúc đẩy sản xuất an toàn, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sinh thái.

Tuy vậy, diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn hiện nay còn rất khiêm tốn. Theo kết quả điều tra 5 năm một lần, công bố năm 2024, tổng diện tích được chứng nhận VietGAP mới đạt khoảng 150.000 ha cho 6 nhóm cây trồng, trong đó riêng rau chỉ đạt hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha - tức chưa đến 1% (khoảng 0,5 - 0,6%). Với cây ăn quả, diện tích trồng theo tiêu chuẩn VietGAP đạt khoảng 76.000 ha; chè khoảng 5.200 ha.

Nếu tính cả các chứng nhận khác, bao gồm GlobalGAP, tổng diện tích đạt khoảng 440.000 ha. Trong đó, rau cũng chỉ có hơn 8.400 ha, còn cây ăn quả đạt khoảng 78.000 ha. Đây là con số rất khiêm tốn so với quy mô sản xuất và nhu cầu tiêu thụ hiện nay. Rau - mặt hàng được người dân sử dụng hằng ngày, chủ yếu tiêu thụ nội địa - có tỷ lệ sản xuất theo chuẩn an toàn cực thấp. Với trái cây, diện tích có chứng nhận nhiều hơn nhưng chủ yếu phục vụ xuất khẩu.

Ông Dương cho rằng, từ năm 2012 đến nay, mặc dù đã có chính sách khuyến khích phát triển VietGAP và các tiêu chuẩn tương tự, nhưng sau hơn 10 năm, diện tích thực tế vẫn còn quá ít. Ngoài VietGAP, hiện nay cũng có một hình thức cam kết sản xuất an toàn do nông dân ký trực tiếp với bên tiêu thụ sản phẩm, song quy mô còn nhỏ lẻ, phân tán.

VietGAP là yêu cầu tối thiểu

Đại diện ngành hàng rau quả, ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam. Để đảm bảo ATTP, yếu tố cơ bản nhất là phải có quy trình sản xuất chuẩn, trong đó VietGAP là yêu cầu tối thiểu. Tuy nhiên, theo báo cáo, hiện chỉ khoảng 5-6% rau đạt tiêu chuẩn này. Khi tiêu chuẩn tối thiểu không được đáp ứng, chúng ta đang buông lỏng chất lượng và người tiêu dùng phải gánh chịu hậu quả. Đã đến lúc cần có các biện pháp mạnh mẽ hơn để kiểm soát hàng hóa lưu thông trên thị trường.

Điều người tiêu dùng quan tâm nhất là dư lượng hóa chất, điều mà cơ quan bảo vệ thực vật cần nâng cao trách nhiệm. Các sản phẩm bảo vệ thực vật phải được quản lý theo đơn, không thể mua tùy tiện. Tùy từng loại thuốc, thời gian cách ly có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng. Nếu người sản xuất không có ý thức, người tiêu dùng sẽ là người chịu thiệt. Do đó, cần tăng cường tuyên truyền và quản lý.

Về thị trường, ông Mười thống kê, hiện chúng ta có ba kênh tiêu thụ chính: Bán lẻ hiện đại, chợ truyền thống và các cửa hàng rải rác. Trong khi chợ và hệ thống siêu thị còn có thể quản lý, các cửa hàng nhỏ lẻ thì rất khó kiểm soát. Vì vậy, cần phát triển các điểm bán tập trung để dễ quản lý, giảm rủi ro cho người tiêu dùng. Cần hạn chế hình thức bán hàng rải rác, tràn lan trên vỉa hè, lề đường. Hoạt động bán lẻ cần được chú trọng hơn trong sự quản lý chặt chẽ với quy định nghiêm ngặt.

Các cơ sở sản xuất cũng cần đáp ứng tiêu chuẩn trước khi đưa sản phẩm ra thị trường. Một nông dân mỗi năm có thể cung cấp hàng chục, thậm chí hàng trăm tấn rau, nhưng hiện vẫn chưa có biện pháp quản lý an toàn tương xứng. Đây chính là lỗ hổng quản lý cần được chú trọng siết chặt.