Mexico, băng đảng và "cái ôm thay cho viên đạn"
Trung tuần tháng 5 vừa qua, Tổng thống Andres Manuel Lopez Obrador đã khiến các tổ chức vận động vì quyền con người phải lên tiếng phản đối vì chỉ thị mở rộng thêm vai trò của lực lượng vũ trang trong việc đảm bảo an ninh công cộng. Giới bình luận cho rằng động thái này phản ánh một thực tế bạo lực ở đất nước Mexico đang trở nên tồi tệ hơn và sự thất bại của nhà nước trong việc trang bị lực lượng cảnh sát để sẵn sàng cho nhiệm vụ chống tội phạm.
Thống kê mới nhất cho thấy số vụ giết người ở Mexico tiếp tục tăng cao kỷ lục, lên đến 2.585 vụ chỉ trong tháng 3 và tháng 4 tiếp tục đà gia tăng để phá kỷ lục của tháng 3. Trong tình hình này, việc ban hành chỉ thị cho thấy Tổng thống AMLO tiếp tục phụ thuộc vào quân đội và hải quân cho công tác đảm bảo an ninh. Đây là những lực lượng thường xuyên gây tai tiếng do dùng vũ lực đàn áp dân thường.
Ông AMLO lên làm Tổng thống Mexico từ đầu năm 2019, sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử cuối năm 2018. Khi đó, ông đã hứa rằng sẽ tiến hành cuộc chiến chống tội phạm băng đảng, đặc biệt là các băng đảng mafia ma túy ở Mexico bằng giải pháp xã hội, với phương châm “cái ôm thay cho viên đạn”.
Tuy nhiên, phương châm “cái ôm thay cho viên đạn” của Tổng thống AMLO đã gặp phải nhiều áp lực không chỉ từ phía các đảng phái bảo thủ mà còn từ chính các băng đảng tội phạm. Một vụ việc điển hình xảy ra hồi tháng 10-2019, trong đó hàng trăm tay súng của băng tội phạm ma túy của ông trùm Joaquin “El Chapo” Guzman tấn công các lực lượng an ninh và đốt xe chặn bít các tuyến giao thông ở thành phố Culiacan để giải cứu Ovidio Guzman, con trai của ông trùm.
 |
| Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador (AMLO). |
Sau vụ việc ở Culiacan, Tổng thống AMLO không xem đó là sự lộng hành của tội phạm. Ông tuyên bố trong một cuộc họp báo hồi tháng 11-2019 rằng ông không thấy có cuộc chiến nào cả. Ông cho rằng cuộc chiến chống tội phạm mà ông đang tiến hành không dùng đến sức mạnh, “không đối đầu, tiêu diệt hay giết chóc”. “Vấn đề ở đây là suy nghĩ tìm cách cứu lấy nhiều mạng sống và mang lại sự bình yên trong đất nước bằng những phương pháp khác” -AMLO nói.
“Những phương pháp khác” mà Tổng thống AMLO đề cập bao gồm các chương trình xã hội để xóa bỏ đói nghèo cùng cực, cổ vũ con người hướng đến hành vi tốt đẹp để lấy cái đẹp che lấp cái xấu. Chống tham nhũng cũng là một giải pháp mà AMLO theo đuổi trong các chương trình xã hội phòng, chống tội phạm của ông. Ông đề ra phương châm “cái ôm thay cho viên đạn” nhằm dựa vào hành động thân thiện cảm hóa đối tượng phạm tội.
Để bảo đảm việc thực thi các giải pháp của mình, AMLO đã thành lập ra một lực lượng mới có tên gọi là vệ binh quốc gia bao gồm binh sĩ quân đội và cảnh sát vũ trang quốc gia để thay thế vai trò của cảnh sát thông thường. Tuy nhiên, cho đến nay lực lượng vệ binh này vẫn chưa được sử dụng trong bất kỳ chiến dịch chống tội phạm nào.
Tháng 3-2020, AMLO đã khiến giới chức y tế và nhiều tổ chức trong xã hội phải sốt ruột lên tiếng khi bất chấp các quy định về phòng, chống dịch COVID-19, một mình đơn phương đi đến khu “Tam giác vàng” Badiraguato thuộc bang Sinaloa để thăm bà cụ Maria Consuelo Loera Perez, 92 tuổi, mẹ của ông trùm ma túy El Chapo. Một số thành viên gia đình Guzman đã có những cử chỉ thân mật với Tổng thống AMLO khiến thành phần bảo thủ và chống ma túy bực mình.
Các chuyên gia an ninh Mexico cho rằng chuyến đi thăm mẹ ông trùm ma túy đã là một sai lầm của Tổng thống AMLO. Sự tôn trọng bà cụ quá mức và những cử chỉ “cái ôm thay cho viên đạn” càng khiến cho giới chức chống ma túy và gia đình các nạn nhân của bạo lực ma túy thêm phẫn nộ.
Nhưng AMLO giải thích rằng, việc ông đến thăm bà cụ Maria Consuelo Loera Perez là để đáp lại một lá thư của bà gửi vào ngày 20-3, trong đó yêu cầu được gặp ông, đồng thời yêu cầu ông giúp đỡ tìm cách để bà được cấp visa đến Mỹ thăm con trai (trùm ma túy El Chapo đang bị giam giữ tại Mỹ). AMLO cho rằng “bọn tham nhũng” mới đáng lo ngại hơn một cụ bà 92 tuổi và việc ông chìa tay ra cho bà cụ còn xứng đáng và an toàn hơn là khi ông luôn phải chìa tay ra cho “bọn tội phạm cổ cồn trắng” - ám chỉ các quan chức tham nhũng.
Các chuyên gia an ninh Mexico cho rằng, vấn đề là không có điểm nào trong chiến lược an ninh của ông AMLO đề cập thẳng đến sức mạnh khủng khiếp của thế giới ngầm của bọn tội phạm. Sức mạnh đó đã được bọn tội phạm thể hiện qua vụ giải cứu con trai ông trùm El Chapo. Edgardo Buscaglia, một chuyên gia về tội phạm học ở Đại học Columbia đồng tình với phương châm giải quyết tình trạng tội phạm ở Mexico bằng những giải pháp xã hội nhưng cho rằng chỉ lo chống đói nghèo thôi thì chưa đủ để xóa bỏ tình trạng phạm tội.
Ông Buscaglia đưa ra dẫn chứng nhiều nước nghèo hơn Mexico nhưng tỉ lệ tội phạm kém xa Mexico. Vị chuyên gia này cho rằng thay vì chỉ chuyên chú vào xóa nạn đói nghèo, chính phủ của Tổng thống AMLO nên chuyển hướng, bắt đầu với một chiến lược phối hợp đồng bộ của nhiều giải pháp, nhiều cơ quan để làm sao xóa bỏ cho được tệ nạn các nhóm lợi ích trong chính trị lẫn doanh nghiệp lợi dụng bọn tội phạm để trục lợi và bảo vệ chúng.
“Cái AMLO cần không phải là một chiến lược an ninh mà là một chiến lược chống mafia thực thụ” - chuyên gia Buscaglia khẳng định.
Trước nhiều ý kiến trái chiều của giới chuyên gia, dường như Tổng thống AMLO đã có một số điều chỉnh trong chính sách “cái ôm thay cho viên đạn”. Ông vẫn quyết tâm theo đuổi phương châm chống tội phạm của mình nhưng có phần cứng rắn hơn, dựa vào sức mạnh quân đội để đương đầu sức mạnh của tội phạm.
