Người "thắp lửa" cho đờn ca tài tử Nam bộ

Triển lãm được tổ chức từ ngày 20 đến 23/9/2015 tại TP Hồ Chí Minh và từ ngày 13 đến 14/10/2015 tại Hà Nội. Đông đảo người xem đã xúc động trước những bức ảnh thật chân thật, ghi nhận sinh hoạt và những đóng góp thầm lặng của hơn 130 nghệ nhân tiêu biểu của 21 tỉnh, thành có nghệ thuật đờn ca tài tử.

Mặc dù chỉ mới ra đời cách đây hơn 100 năm, nhưng di sản văn hóa tinh thần đờn ca tài tử không những phổ cập sâu rộng ở Nam Bộ mà còn có mặt ở một số tỉnh, thành trong nước, thậm chí lan tỏa ra một số nước trên thế giới. Đờn ca tài tử được tổ chức UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đạt được thành quả tốt đẹp này có phần công lao xây dựng, bồi đắp của các nghệ nhân cổ nhạc tiền bối ở vùng đất Nam Bộ như các ông: Nguyễn Quang Đại, Trần Quan Qườn, Nhạc Khị, Nguyễn Văn Thinh, Cao Văn Lầu và nhiều nghệ nhân khác nữa. Họ cho ra đời những bản đờn, những bài ca bất hủ cho đờn ca tài tử, từng gây dựng thành phong trào sáng tác thật hùng hậu từ những thập niên đầu thế kỷ XX. Sau đó, đờn ca tài tử lại được sự cộng hưởng nhiệt tình của nhiều thế hệ nghệ nhân, nghệ sĩ từ các vùng miền trong cả nước.

Trang bìa của quyển sách bao gồm hình ảnh GS.TS Trần Văn Khê, Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo và NSUT Ba Tư.

Nghệ sĩ Nguyễn Á chia sẻ: "Từ thuở còn thơ ấu, tôi đã "nhiễm" từ gia đình những giai điệu nhẹ nhàng, những làn điệu, bài bản của đờn ca tài tử và cải lương. Với quyển sách này, tôi không nghĩ mình làm để PR tên tuổi, mà muốn tìm hiểu, muốn khám phá loại hình nghệ thuật đặc trưng của vùng đất phương Nam vốn có nhiều điểm thú vị và độc đáo".

Nguyễn Á đã phải lặn lội hầu khắp các tỉnh, thành ở Đông và Tây Nam Bộ để tác nghiệp. Ròng rã suốt hơn 2 năm qua, anh đã mất rất nhiều công sức, tâm huyết, trí tuệ. Không chỉ theo sát mọi diễn biến thời sự của đờn ca tài tử, ghi lại những khoảnh khắc được thế giới và trong nước vinh danh, Nguyễn Á còn có mặt trên từng cây số, bất cứ nơi đâu có hoạt động đờn ca tài tử đều thấy sự hiện diện của anh. Anh đi đến nhiều nơi, tiếp xúc nhiều nghệ nhân, tài tử giỏi nghề để tìm hiểu cuộc sống hiện tại, tìm hiểu cách thức sinh hoạt, giao lưu và truyền dạy đờn ca Tài tử của họ. Nhờ vậy mà một số gương mặt tạo dấu ấn trong hành trình lịch sử của đờn ca tài tử đều hiện diện trong đứa con tinh thần của anh.

Đa phần giới thưởng ngoạn đều có chung cảm nhận, Nguyễn Á quá chỉn chu trong việc chọn lựa nhân vật và cách sắp xếp bộ cục hình ảnh. Anh đã đưa đến người xem không chỉ những khoảnh khắc thăng hoa lúc nghệ nhân trình diễn, mà còn những giây phút gợi ý cho độc giả hiểu sâu hơn về cuộc sống, về niềm đam mê và quá trình lao động nghệ thuật để có được sự ngẫu hứng "xuất thần" của các nghệ nhân. Nghệ sĩ nhân dân Đàm Liên, người cả đời gắn bó với nghệ thuật Tuồng không tiếc lời khen: "Công trình hết sức ý nghĩa và rất cần thiết trong thời điểm này, vì hiện tại, đờn ca tài tử không phải là di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam, mà nó là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Nguyễn Á đã góp phần tôn vinh giá trị di sản văn hóa dân tộc".

Là một nghệ sĩ có hơn 60 năm gắn bó với nghiệp cầm ca, Nghệ sĩ ưu tú Ba Tu - cây đại thụ của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ xúc động chia sẻ: "Từ xưa đến nay chưa có công trình nào, chưa có đơn vị nào, chưa có cá nhân nào tổ chức giới thiệu, tôn vinh những gương mặt tiêu biểu của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ qua nhiều thế hệ như Nguyễn Á. Do đó, đóng góp của anh xứng đáng được xã hội và các nghệ nhân đờn ca tài tử Nam Bộ, trong đó có tôi trân trọng và tôn vinh".

Tiến sĩ Mai Mỹ Duyên - nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nam Bộ nhận xét: "Nguyễn Á là một nghệ sĩ rất chuyên nghiệp, giàu tâm huyết. Anh đã vượt lên thói danh - lợi thông thường để tạo ra những tác phẩm "để đời", gởi đến người xem những thông điệp mang nhiều ý nghĩa cuộc sống". Ông Vũ Quốc Khánh Chủ tịch Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam bộc bạch: "Bằng tất cả tình yêu và sự cảm nhận tinh tế của một tâm hồn nghệ sĩ đã thể hiện một cách sinh động, đầy tính nhân văn, Nguyễn Á đã giúp bạn đọc gần xa hiểu hơn, yêu quý và trân trọng hơn loại hình nghệ thuật truyền thống giàu bản sắc của quê hương Nam Bộ".

Với quyển sách, nhiếp ảnh gia Nguyễn Á không chỉ tôn vinh những "cây đa cây đề" như: Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo, Giáo sư - Tiến sĩ Trần Văn Khê, Nghệ sĩ ưu tú Ba Tu… - những người đã có công đóng góp cho việc giới thiệu bộ môn nghệ thuật độc đáo này ra thế giới, mà anh còn giúp cho độc giả biết thêm một số gương mặt trẻ đầy tài năng như: Ngọc Đặng, Kim Thanh, Mỹ Ngọc Chi, Thanh Tuyết, Đỗ Ngọc Cần, Minh Đức, Trường Giang… và những tài tử nhí tiếp nối đầy triển vọng như thần đồng Dương Công Tuyễn ở Bến Tre, tài năng Trần Nhựt Đức ở Bình Chánh - TP Hồ Chí Minh, tài tử nhí Lê Minh Khôi ở Phú Nhuận - TP Hồ Chí Minh… Tất cả các nhân vật này đều được Nguyễn Á khắc họa thật sinh động, giàu tính nghệ thuật.

Qua 288 trang sách in màu, song ngữ, với nhiều hình ảnh sinh động, lời viết súc tích, Nguyễn Á đã thể hiện là tay xốc vác, lặn lội khắp nơi để đãi cát tìm vàng. Vàng ở đây không chỉ là những bức ảnh đạt chất lượng nghệ thuật, mà còn là những bức ảnh đúng người, đúng việc, đúng bối cảnh. Dù cho quyển sách ảnh "Đờn ca tài tử - Lời tự tình của dân tộc, quê hương" (với ngôn ngữ đặc trưng của nghệ thuật nhiếp ảnh) không thể phản ánh hết được cuộc đời, sự nghiệp cùng với những chí hướng lớn lao của các bậc tiền bối đã tiên phong sáng tạo, truyền dạy và phổ biến dòng âm nhạc độc đáo của vùng đất phương Nam, nhưng Nguyễn Á đã làm cho những nghệ nhân tiền bối của nghệ thuật đờn ca tài tử yên tâm, mỉm cười hạnh phúc và tự hào vì sự trưởng thành của lớp con cháu biết trân trọng, giữ gìn và phát huy giá trị của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ.

Bé Trần Nhựt Đức - ở huyện Bình Chánh (TP Hồ CHí Minh) - tài tử nhí đờn hay hát giỏi, nhân vật trong quyển sách của Nguyễn Á.

Với đờn ca tài tử, Nguyễn Á được xem là người "ngoại đạo". Thuật ngữ "tài tử" là dùng để chỉ những người có tài, hoạt động nghệ thuật để thỏa mãn đam mê, dung dưỡng tâm hồn, vun bồi trí tuệ. Đối với nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ, nhiếp ảnh gia Nguyễn Á đã trở thành một tài tử "thứ thiệt" trong lòng mến mộ của bạn bè tri kỷ.