Nghệ sĩ, từ thiện và sự minh bạch

Dịch dã hoành hành, ngoài thời sự COVID-19, không một sự kiện truyền thông nào đình đám, thu hút được nhiều sự quan tâm như những buổi livestream tuyên bố của bà Phương Hằng. Hoạt động biểu diễn ngưng trệ, tên tuổi nhiều ca sĩ, nghệ sĩ tưởng chừng như mất hút bất ngờ lại trỗi lên mạnh mẽ nhờ bị, hoặc được hứa hẹn bị bà Phương Hằng bóc mẽ. Nói theo ngôn ngữ của các fans (người hâm mộ) nghệ sĩ, một mình bà Phương Hằng “cân tất”, độc chiếm “sân khấu” bằng những buổi livestream luôn thu hút hàng trăm ngàn khán giả theo dõi trên mạng xã hội.

Bà Hằng có thế mạnh, vì trong nhiều năm qua, vợ chồng bà đã đóng góp từ thiện rất lớn. Hoạt động từ thiện của họ có tổ chức, có nền tảng pháp lý, có cam kết dài hạn, ngân sách lấy từ hoạt động kinh doanh của Đại Nam. Các chương trình từ thiện đều chọn lọc như Quỹ mổ tim, Quỹ giúp bệnh nhân não úng thủy, Quỹ Cấp cứu giờ vàng, và hiện nay là Nhà máy ô xy miễn phí… Đó là những đóng góp cộng đồng trách nhiệm xã hội hiệu quả, nhưng không quảng bá rầm rộ.

Đình đám nhất trong các “tour trình diễn” đình đám, bà Nguyễn Phương Hằng đã công khai tố cáo ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng “ngâm” 96 tỷ đồng tiền từ thiện giúp đỡ đồng bào miền Trung chứ không phải chỉ 1,8 tỷ đồng như ca sĩ này đã công bố trước đó. Bà chủ Đại Nam tuyên bố đang giữ những 1,9kg chứng từ, sao kê trong tay. Nếu số tiền đóng góp chỉ là 1,8 tỷ đồng, tập hồ sơ chứng từ chắc chỉ dăm ba trang giấy, không thể “nặng ký” đến thế.

Xưa nay, Đàm Vĩnh Hưng vẫn nổi tiếng là một ca sĩ có đội ngũ người hâm mộ đông đảo hàng khủng. Hưng cũng quá nổi tiếng với những tuyên bố cực sốc khi đáp trả những lời chỉ trích, góp ý của mọi người, mọi giới, mọi tầng lớp và tuổi tác. Lần này, để đáp lại, Đàm Vĩnh Hưng cũng đã đăng status, phát clip trên trang cá nhân, khẳng định sẽ “chiến” đến cùng với bà Nguyễn Phương Hằng. Tất nhiên, lời lẽ của anh ca sĩ đình đám vẫn như cũ. Đàm Vĩnh Hưng thách thức bà Nguyễn Phương Hằng: “Đúng như những gì tôi đã dự đoán trước về con người của cô. Cô lươn lẹo, lưu manh, lật lọng trong việc khiêu khích tôi và lôi kéo đám đông. Tôi thách cô tung ra 1,9kg giấy sao kê của số tiền 96 tỷ đồng. Cô bẻ lái qua vấn đề khác? Thật là trẻ con.

Vì cô vu khống tôi ăn chặn 96 tỷ đồng tiền từ thiện, khẳng định mình có 1,9 kg giấy sao kê nên tôi đã nói rõ ràng rằng tôi muốn pháp luật và ngân hàng vào cuộc kiểm tra số giấy sao kê đó so với giá trị thật của tài khoản của tôi. Nếu sai 1 dem cô mất 1 viên kim cương...

Nếu cô vẫn muốn vu khống tôi, mời cô cố gắng biến giấc mơ sao kê và 1,9kg giấy lộn kia thành sự thật. Tôi đang đợi cô úp mớ giấy cô đang có với con số dơ bẩn như sự tưởng tượng của cô. Tôi sẽ nhờ pháp luật đối soát tài khoản của mình để đảm bảo tính minh bạch”.

Nghe có vẻ mạnh miệng, song người theo dõi vẫn đánh giá: Đàm Vĩnh Hưng có vẻ như đang yếu thế và… yếm thế, ngôn ngữ có phần đánh tráo khái niệm, vốn không nằm trong thói quen của một ca sĩ ngông nghênh. Thay vì từ tốn đưa ra chứng từ, biên lai, minh bạch con số chính thức để chứng minh bản thân không dính đến chuyện khuất tất với tiền từ thiện, con số bà Hằng đưa ra không chính xác, ca sĩ này lại đòi người tố cáo phải chứng minh là “đúng 96 tỷ, không thiếu một dem”.

Thay vì chứng tỏ mình trong sáng, Đàm Vĩnh Hưng lại chuyển sang tấn công cá nhân người tố cáo: “Cô đang nghĩ mình là ai vậy? Tự cho mình quá nhiều quyền hành nay ra lệnh này, mai thời hạn kia. Với tôi, cô hoàn toàn không có tư cách gì để yêu cầu tôi hay nghệ sĩ khác phải làm theo cô mong muốn”.

Lẽ tất nhiên, đúng sai vẫn còn chưa ngã ngũ thì thị phi cũng còn nguyên. Những ồn ào đó không giúp gì tích cực cho đời sống tinh thần của xã hội. Vụ việc thu hút được lượng quan tâm kinh khủng vì cả hai bên nguyên và bị đều có đội ngũ người hâm mộ thuộc hàng kỷ lục. Khủng hoảng càng ngày càng leo thang, vì đằng nào người ủng hộ - chống đối của cả hai bên đều chẳng thèm quan tâm đến lý lẽ cũng như bằng chứng mà phía bên kia đưa ra. Họ chỉ "sốt" vì số tiền quá lớn, đặt bên sự hào nhoáng của vật cá cược là viên kim cương lớn nhất trong bộ sưu tập của đại gia Nguyễn Phương Hằng và mong muốn thần tượng của họ đưa ra sao kê chứng minh mình đúng.

Vụ việc chỉ là trò “mua vui cũng được một vài trống canh” của cả đôi bên, trám vào sự im vắng của sân khấu biểu diễn mùa dịch dã. Nhưng nó cũng chỉ thu hút được sự quan tâm dễ dãi của giới bình dân hiếu kỳ đang rảnh rỗi. Phần còn lại, đó chỉ là một vụ lùm xùm đáng xấu hổ.

Thật ra, nghệ sĩ làm từ thiện không phải câu chuyện mới. Ít nhiều, với uy tín cá nhân và lượng người ái mộ đông đảo, giới nghệ sĩ đứng ra kêu gọi từ thiện cũng đã nhận được rất đông sự ủng hộ, đem lại những hiệu quả tích cực, đáng quý. Tuy nhiên, cần thấy rõ rằng, nghệ sĩ làm từ thiện chỉ mang tính tự phát, là một hoạt động cá nhân, không có tính chuyên nghiệp, cam kết cá nhân rất thấp. Ngay cả những nghệ sĩ tham gia hoạt động từ thiện lâu năm, làm nhiều lần thì các chương trình của họ cũng chỉ mang tính bột phát, hưởng ứng tình hình thực tế hoặc đến hẹn lại lên chứ không có tính chuyên nghiệp. Hoạt động từ thiện kiểu nghệ sĩ không có cam kết lâu dài, bền vững. Tiền từ thiện cũng không phải do cá nhân hay gia đình bỏ ra hoàn toàn mà chủ yếu là huy động từ cộng đồng. Nghệ sĩ chỉ là người đại diện.

Do không có ràng buộc cụ thể, đầu ra từ thiện mới khiến nhiều vấn đề phát sinh, không loại trừ cả những tiêu cực. Không phải tiền của bản thân, nhưng cho ai, dùng vào việc gì với số tiền từ thiện lại gần như hoàn toàn phụ thuộc vào ngẫu hứng của người nghệ sĩ. Đàm Vĩnh Hưng đã từng bị “tố” vì đem hàng trăm triệu đồng người hâm mộ ủng hộ đồng bào bị lũ lụt đi giúp xây chùa ở Nghệ An. Khi bị đặt vấn đề hoài nghi, anh chống chế: chùa bị bão lụt, đã mục nát, cần sửa chữa, xây mới, tức cũng là nạn nhân của bão lụt!

Chỉ đến khi số tiền mà nghệ sĩ nhận được quá nhiều, việc chi từ thiện mới thành tâm điểm của sự chú ý. Đã không ít người lên mạng chỉ ra rằng, một số nghệ sĩ thậm chí đã dùng phần lớn tiền từ thiện sai mục đích (Hoài Linh, Đàm Vĩnh Hưng và một số người khác đã từng bị nhắc tên).

Nếu việc này gắn với nguồn tiền khác, họ sẽ rất dễ bị các cơ quan đại diện luật pháp hỏi thăm, vì đó nếu không phải hành vi lừa đảo thì cũng là hành vi lợi dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Nhưng với tiền hoạt động từ thiện tự phát của nghệ sĩ thì khác. Không có cam kết, mặc định họ không vi phạm cam kết. Ủng hộ từ thiện chỉ là hình thức tín ký, không phải hợp đồng hay giao kèo có ràng buộc, những hành xử thiếu rõ ràng của họ cũng khó dùng quy phạm pháp luật để luận tội.

Dù vậy, vẫn còn đó những ràng buộc đạo đức vô hình. Chỉ có sự minh bạch, chi tiết, cụ thể, người nghệ sĩ mới thực sự trở thành người đại diện từ thiện chân chính, không vướng thị phi. Đáng tiếc, lâu nay hầu như không mấy ai quan tâm điều đó. Trong nhiều trường hợp, niềm tin, lòng tốt, sự ái mộ của công chúng đã bị đánh cắp, vung rắc khắp nơi và hóa thị phi gây nhiễu loạn đạo đức, tinh thần xã hội. Đó là những điều, dù mạnh miệng đến mấy, nghệ sĩ vướng lùm xùm cũng không gột được…

Nên chăng lúc này ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng thay vì tuyên bố kiện người vu khống bôi nhọ anh thì rút kinh nghiệm từ vụ của hai nghệ sĩ vừa rồi, việc cần làm trước tiên là anh nên công khai minh bạch số tiền từ thiện anh đã quyên góp được và việc anh đã chi từ thiện số tiền của các nhà hảo tâm gửi gắm anh trao cho bà con nghèo bị thiên tai như thế nào trước công chúng. Việc công khai minh bạch tiền từ thiện rất quan trọng, vừa để làm bằng chứng kiện lại người đã vu khống anh, vừa trả lại niềm tin cho các nhà hảo tâm, vừa lấy lại danh dự tư cách của chính mình, để những người hâm mộ anh không phải thất vọng vì thần tượng của họ.

Những vụ bóc mẽ vừa qua làm lộ ra một điều: cần có quy chế rõ ràng đối với những nghệ sĩ, người nổi tiếng dùng uy tín, tiếng tăm của mình để vận động từ thiện. Phần ngược lại, đạo đức nghệ sĩ cũng luôn cần sự minh bạch. Đáng tiếc, nếu chỉ là tự giác thì hầu như khó trông chờ ở nghệ sĩ showbiz sự tốt đẹp này. Danh tiếng vẫn đang bị bán – không rẻ, mà rất nhiều tiền. Vì thế, cần dụng luật.