Làm rượu trên cây

Rượu đoác là thức uống truyền thống có từ ngàn xưa của dân tộc Tà Ôi sống trên dãy Trường Sơn. Đây là loại rượu được lấy trực tiếp trên cây mang về uống, không cần qua chế biến. Rượu đoác được đồng bào Tà Ôi ở vùng cao A Lưới cất trực tiếp từ cây đoác trên rừng mang về uống… như là một thức uống giải khát sau những buổi lên nương, lễ hội và dịp Tết. Cây đoác hay còn gọi là cây tà vạt (họ dừa) mọc nhiều nơi trên dãy Trường Sơn.

Ở A Lưới hầu như gia đình người Tà Ôi nào cũng biết làm rượu đoác.  Hồ Văn Nơi người Tà Ôi, chuyên nghề lấy rượu đoác cho hay: Gọi là rượu nhưng nó không nặng như rượu mà giống bia, bởi hương vị cay cay, nồng nồng và mùi thơm đặc trưng rất dễ chịu. Nhiều người còn gọi vui rượu đoác là "bia trời". Không riêng gì gia đình anh, ở xã A Ngo có 40 gia đình chuyên làm nghề lấy rượu đoác, phục vụ cho bà con trong vùng và du khách khi ghé thăm A Lưới.

Già làng Quỳnh Nêm (89 tuổi), người hơn 30 năm làm nghề lấy rượu đoác cho hay: Rượu đoác không biết có tự bao giờ. Chỉ biết rằng, từ xa xưa, người Tà Ôi vào rừng làm rẫy, khi ngồi nghỉ dưới một tán cây đoác để tán nắng, thấy nước từ cây chảy ra, có mùi thơm. Uống thử thấy ngon, người dân rủ nhau lấy về để uống thay rượu.

Để rượu đoác có thêm độ nồng, người dân sử dụng vỏ cây chuồn trong rừng để lên men. Sau này người dân A Lưới đã mang hạt giống cây đoác, cây chuồn từ rừng về trồng trong vườn nhà để lấy rượu cho tiện. Do vậy, rượu đoác là món đồ uống truyền thống có từ ngàn xưa không chỉ riêng của người Tà Ôi mà của cả bà con ở vùng cao A Lưới.

Anh Hồ Văn Nơi, xã A Ngo, huyện A Lưới, người chuyên khai thác rượu đoác.

Vào những ngày lễ hội, mừng nhà mới, cưới hỏi trong thôn hoặc thu hoạch mùa, rượu đoác được xem như một thứ không thể thiếu. Đặc biệt là dịp Tết Nguyên đán, rượu đoác để đãi khách thì không thể thiếu được của các bản làng vùng cao A Lưới.

Bởi loại rượu này uống vào chỉ có cảm giác lâng lâng khó say và không bao giờ bị nhức đầu. Vì thế, ngày Tết cùng với những món ẩm thực quen thuộc như cá suối, thịt nướng, cơm ống tre… thì uống rượu đoác trở thành một nét văn hóa đặc trưng không thể thiếu được đối với người Tà Ôi.

Rượu đoác được làm nhiều tại thôn Vân Trình (xã A Ngo), thôn A Min (xã A Roàng) và một số hộ gia đình ở xã Hồng Thủy, huyện A Lưới. Anh Hồ Văn Nết, một người chuyên làm nghề lấy rượu đoác, cho biết: Thường mỗi cây đoác mọc trên rừng phải từ 5-7 năm tuổi mới bắt đầu khai thác rượu. Các công đoạn lấy rượu từ cây đoác đơn giản. Khi tìm được cây đoác, sau khi làm giàn bắc lên đọt cây chỉ cần dùng dao rạch một lỗ ở thân cây, sau đó đặt ống lồ ô dẫn xuống can hoặc chai. Trong chai hoặc can đã có sẵn vỏ cây chuồn phơi khô để cho nước đoác lên men thành rượu. Nếu những cây đoác đã có trái thì người ta cắt ở cuống buồng rồi hứng nước.

Theo anh Nết, mỗi cây đoác có thể lấy rượu liên tục trong vòng 2 tháng, nếu cây có buồng quả phải lấy trong vòng 3 tháng, khoảng 80-100 lít, mới hết rượu. Sau đó cho cây đoác nghỉ ngơi 2-3 tháng mới khai thác tiếp.

Người Tà Ôi khi mới vào nghề làm rượu đoác phải làm lễ cúng xin cho cây đoác ra nước. Lễ vật thường là một con gà, con dê hoặc con heo nhỏ, và chỉ làm lễ xin một lần duy nhất trong quá trình làm nghề.

Theo anh Nết, đã làm nghề rượu đoác phải đi liên tục, càng đi sâu vào rừng gặp cây đoác to càng lấy được nhiều rượu. Sau khi cắt thân cây đoác để hứng nước, thời gian còn lại là lột vỏ cây chuồn. Giá một lít rượu đoác hiện nay là 10 nghìn đồng. Đối với bà con ít người sống trên dãy Trường Sơn, số tiền thu nhập từ nghề làm rượu đoác cũng đã ít nhiều làm thay đổi cuộc sống của họ. Ngoài mục đích kinh tế, làm rượu đoác là nét văn hóa truyền thống luôn được bà con Tà Ôi gìn giữ