Mãi "Tiến bước dưới quân kỳ"
Đại tá, nhạc sĩ Doãn Nho là một nhạc sĩ trưởng thành và gắn bó với quân đội. Ông nổi tiếng với nhiều tác phẩm được công chúng yêu thích, nổi bật là ca khúc "Tiến bước dưới quân kỳ", khúc quân ca hùng tráng đã đồng hành, gắn kết hàng triệu trái tim chiến sĩ tiến bước dưới cờ Đảng, đấu tranh thống nhất đất nước, xây dựng quân đội chính quy, hiện đại, bảo vệ Tổ quốc.
Nhạc sĩ của người lính
"Tiến bước dưới quân kỳ" đã trở thành bài hát "nằm lòng" của bộ đội, là một trong mười bài hát truyền thống của Quân đội nhân dân Việt Nam, vẫn vang lên trong toàn quân và trong các sự kiện kỷ niệm các ngày lễ lớn: "Vừng đông đã hửng sáng/ núi non xanh ngàn trùng xa/ Tổ quốc bao la hiền hòa/ tươi thắm bóng cờ vờn bay trên cao/ Muôn trái tim này hòa nhịp cùng ngàn lời ca trong sóng lúa/ lấp lánh sao bay trên quân kỳ"…
Như một mối lương duyên kỳ ngộ, tôi vinh dự được gần nhạc sĩ Doãn Nho trong một số kỳ cuộc, để lại nhiều kỷ niệm sâu sắc. Tôi từng cùng ông bay vào TP Hồ Chí Minh, đi Vũng Tàu, Tuyên Quang và các nơi khác… trong những dịp đi thực tế theo lời mời của một số bộ, ngành. Gần ông, tôi cảm nhận rằng, ông có nguồn năng lượng hết sức dồi dào, có năng lực truyền cảm hứng mạnh mẽ đối với cộng đồng, đặc biệt khi ông nói về quân đội và âm nhạc với một tinh thần hứng khởi và sôi nổi.
Còn nhớ một lần, chúng tôi cùng ông ngồi uống cà phê sáng tại quán nhỏ ở phía Nam, một người đàn ông tới gần, hỏi nhỏ tôi: "Người ngồi kia có phải là nhạc sĩ Doãn Nho không anh?". Tôi đáp: "Dạ, đúng!". Bỗng ông ta đứng nghiêm, giơ tay chào kiểu quân đội, mắt nhìn thẳng vào nhạc sĩ Doãn Nho, kính cẩn, dõng dạc: "Xin kính chào nhạc sĩ Doãn Nho, người đã cho chúng tôi được "Tiến bước dưới quân kỳ" để đất nước có được hòa bình, thống nhất như ngày nay!". Nhạc sĩ Doãn Nho cười hiền từ, cảm ơn và mời người cựu chiến binh Quân khu 7 ấy cùng ngồi trò chuyện tâm tình.
Một lần khác, tại một tỉnh phía Bắc, một thanh niên trẻ hỏi ông ý nghĩa khái quát của bài ca "Tiến bước dưới quân kỳ". Ông hùng hồn nói: "Tiến bước dưới quân kỳ" theo nghĩa rộng chính là mãi mãi đi theo dưới cờ Đảng, vì có Đảng dẫn lối chúng ta mới có "Bộ đội của ta đã mạnh lớn", mới có "Vinh quang này là đoàn quân đã chiến thắng/ đây ánh quân kỳ chiếu sáng ngời"…
Sự nghiệp của ông gắn chặt với người lính, và đời thường cũng vậy. Ông không chỉ xuất hiện ở những chương trình nghệ thuật hoành tráng, như chương trình "Dưới lá quân kỳ" do Đài Tiếng nói Việt Nam phối hợp với Hội Nhạc sĩ Việt Nam và gia đình tổ chức (28/12/2019), nhạc sĩ Doãn Nho còn gần gũi, chan hòa với chiến sĩ thuộc các quân, binh chủng.
Điển hình là dịp kỷ niệm ngày thống nhất đất nước (30/4/2014), nhạc sĩ Doãn Nho đã cùng lên sân khấu với cựu chiến binh Lữ đoàn Công binh 299, Quân đoàn 1 tại Nhà Văn hóa Hai Bà Trưng (Hà Nội) và cùng say sưa hát vang "Năm anh em ta mang năm cái tên/ Ấy khi lên xe không còn tên riêng nữa/ Trên tháp pháo một ngôi sao màu lửa/ Năm quả tim chung nhịp đập rộn ràng"…
Ông còn là tấm gương lan tỏa về rèn luyện sức khỏe, phòng bệnh tật. Ông đã có 20 năm giữ cương vị Viện trưởng "Viện Dưỡng sinh tâm thể", một tổ chức hướng dẫn thực hành phương pháp tập luyện khoa học nâng cao sức khỏe cho hàng triệu người trên khắp ba miền đất nước. Ông sống lạc quan, hàng ngày tập luyện, ăn chay, nghiên cứu, sáng tác âm nhạc với một thời gian biểu rất điều độ và khoa học. Có lẽ vì vậy nên dù đã trên 90 tuổi, nhưng ông vẫn khỏe, mẫn tiệp và say mê làm việc.
Người kể sử quân đội bằng âm nhạc
Nhạc sĩ Doãn Nho sinh năm 1933, quê làng Cót (Hà Nội), một trong năm làng khoa bảng danh giá của đất Thăng Long. Gia đình ông là cơ sở cách mạng của Việt Minh trong kháng chiến. Sớm giác ngộ cách mạng, năm 12 tuổi Doãn Nho tham gia Đội Thiếu niên cứu quốc, rồi làm công tác tuyên truyền ở Bắc Giang, Vĩnh Yên (1946 - 1948).
Sau đó ông được điều về Đội văn công Trường Lục quân, rồi chuyển sang Đoàn văn công Tổng cục Chính trị (1951 - 1954). Được sự hướng dẫn của nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát và nhạc sĩ Đỗ Nhuận, từ một chiến sĩ quản ca đại đội, Doãn Nho đã bước vào hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp.
Nhà lý luận - phê bình âm nhạc Nguyễn Thị Minh Châu từng cho rằng, những tác phẩm của nhạc sĩ Doãn Nho tựa như lịch sử quân đội được kể bằng âm nhạc. Tháng 5/1955, Doãn Nho đến với quân dân giới tuyến Vĩnh Linh, và ông đã có hợp xướng "Sóng Cửa Tùng" dạt dào tình cảm hai miền với quyết tâm đấu tranh thống nhất đất nước.
Giai đoạn quân đội bước vào xây dựng chính quy, hiện đại (1958), ông cho ra đời khúc quân ca hùng tráng "Tiến bước dưới quân kỳ": "Ghi sâu trong lòng từng bước ta đi/ Mãi mãi vững tin Đảng tiền phong/ Bộ đội của ta đã mạnh lớn/ Lớp lớp sóng người vững bước dưới cờ". Từ đó đến nay, bài hát luôn được vang lên trong các cuộc diễu binh, diễu hành, các sự kiện chính trị - văn hóa lớn, nhỏ trong cả nước. Năm 1965, trở lại Cửa Tùng với chiến trường Khu 4 ác liệt, Doãn Nho đã sáng tác ca cảnh "Lá đơn tình nguyện", với tính chất hài hước, dí dỏm, động viên thanh niên hăng hái tòng quân cứu nước.
Năm 1966, Doãn Nho vào chiến trường Tây Nguyên. Tại đây, ông đã cho ra đời một loạt ca khúc như "Chị em ta đi làm nương", "Cách mạng", "Bài ca Kơpakơlơng", "Tây Nguyên mừng đón thơ Bác"… Đặc biệt, bài "Quả bom câm" hài hước, ca ngợi sự lạc quan của bộ đội công binh dũng cảm. Mùa xuân Mậu Thân tổng tấn công và nổi dậy (1968), ông có bản giao hưởng "Vùng lên giành chính quyền về tay nhân dân" và "Mùa xuân lên đường" (trong tổ khúc hợp xướng 4 chương).
Năm 1971, quân dân ta thắng lớn tại mặt trận Đường 9 Nam Lào, ông cho ra đời "Năm anh em trên chiếc xe tăng" (thơ Hữu Thỉnh) với âm hưởng dân ca Nghệ Tĩnh, được đông đảo công chúng yêu thích, đoạt Huy chương Vàng tại Festival Thanh niên và Sinh viên thế giới lần thứ 10 tại Berlin (1973). Đến năm 1979, ông có mặt kịp thời ở mặt trận biên giới phía Bắc và có hợp xướng hoành tráng "Vào trận" với âm hưởng thúc giục chiến đấu nhưng không kém trữ tình, sâu lắng. Ra với bộ đội Trường Sa, ông viết ca khúc "Sơn ca trên đảo Sơn Ca", tác phẩm được bình chọn là một trong 10 ca khúc hay nhất (1994-1999).
Ông còn viết thanh xướng kịch "Trẩy hội đền Hùng", "Hoa Lư - Thăng Long, Bài ca dời đô" (Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội), nhạc cho balê "Một thời và mãi mãi" ca ngợi gương anh dũng hai liệt sĩ trẻ Nguyễn Văn Thạc và Đặng Thùy Trâm cùng nhiều tác phẩm khí nhạc có giá trị. Doãn Nho thành công trên cả ba lĩnh vực: Sáng tác ca khúc, khí nhạc, và nghiên cứu lý luận.
Ông từng bảo vệ thành công học vị Tiến sĩ tại Nhạc viện Quốc gia Tchaikovsky (Liên Xô cũ, 1982) với Luận án có tên "Tư duy đơn âm, tư duy đa âm: Bản chất ngôn ngữ âm nhạc Việt Nam hiện đại", công trình này hiện đang được sử dụng giảng dạy tại Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam. Với những cống hiến xuất sắc, ông đã được tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Quân công hạng Nhất, Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật (2001) và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật (2017).
Gia đình ông là một gia đình nghệ thuật. Vợ ông, ca sĩ Nguyệt Ánh (1939-2021) là văn công Tổng cục Chính trị; Con gái Doãn Ánh Quyên, biên tập âm nhạc Đài VOV; con trai là Nhạc trưởng Doãn Nguyên, Phó giám đốc Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam; cô út Doãn Mai Hương, giảng viên Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam. Điều thú vị là em gái bà Nguyệt Ánh lại là vợ nhạc sĩ Huy Thục, và một cô em nữa là con dâu nhạc sĩ Văn Ký.
Kỷ niệm 81 năm ngày thành lập QĐND Việt Nam (22/12/1944 - 22/12/2025), nhiều đơn vị quân đội đã đến thăm, chúc sức khỏe nhạc sĩ Doãn Nho. Ông vui mừng chia sẻ: Chào mừng đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc theo chủ trương của Tổng Bí thư Tô Lâm, ông đang hoàn thiện bài hát mới với tiêu đề "Rạng rỡ tương lai", tác phẩm sẽ được Trường Đại học Văn hóa - Nghệ thuật quân đội dàn dựng, biểu diễn.
Đại tá, nhạc sĩ Doãn Nho năm nay đã bước vào tuổi 94, nhưng ông vẫn theo sát những bước chuyển của đất nước, say mê, bền bỉ lao động nghệ thuật, cống hiến hết mình cho âm nhạc. Dường như, trong huyết quản của người lính - nhạc sĩ Doãn Nho hôm nay vẫn hừng hực khí thế của tinh thần "Tiến bước dưới quân kỳ" và quyết mãi mãi tiến bước theo cờ Đảng quang vinh.
