Những người thầm lặng sưu tập, quy tụ tư liệu về các nhà khoa học
Gần 2.000 phông lưu trữ cá nhân của các nhà khoa học thuộc nhiều chuyên ngành, hơn 800.000 tài liệu hiện vật, hàng vạn phút ghi âm đang lưu trữ bảo quản tại hệ thống kho của MEDDOM (Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam và Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam).
Được thành lập từ năm 2008, với chức năng nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị di sản của các nhà khoa học Việt Nam, MEDDOM được xem là đơn vị tiên phong xác lập quan niệm “di sản của các nhà khoa học”.
Hoạt động với sự tổng hòa của cả ba ngành khoa học: Bảo tàng – Lưu trữ - Thư viện nên mỗi nhóm việc chuyên môn được triển khai tại MEDDOM đều cần sự kết hợp hài hòa. Từ những khối tài liệu hiện vật do các nhà khoa học trao tặng, qua thực tế, các cán bộ, nhân viên (CBNV) từng bộ phận đã hệ thống lại thành những quy trình làm việc. Với nhiều nỗ lực, CBNV MEDDOM đã nhận được sự tin tưởng, ủng hộ của các nhà khoa học và xã hội.
Chuyện nghiên cứu sưu tầm - Chạy đua với thời gian
Nghiên cứu sưu tầm là công việc trọng tâm tại MEDDOM, các nghiên cứu viên phải tìm hiểu thông tin, tiếp cận và gặp gỡ phỏng vấn, sưu tầm tư liệu của các nhà khoa học. Đối tượng nghiên cứu là những nhà khoa học có đóng góp trong nghiên cứu khoa học và phần lớn họ cũng nắm giữ vị trí quản lí tại các cơ quan, đơn vị. Nghiên cứu về lịch sử cuộc đời của nhà khoa học đòi hỏi nghiên cứu viên phải rèn luyện nhiều kỹ năng, “học một ngành nhưng làm nhiều ngành”.
Luôn sáng tạo, linh hoạt, trăn trở với nhiệm vụ, nghiên cứu viên sẵn sàng đi khắp nơi của tổ quốc để được gặp gỡ, sưu tầm tư liệu của nhà khoa học. Hoạt động nghiên cứu sưu tầm tư liệu đã được triển khai ở nhiều địa bàn: TP Hồ Chí Minh, Thừa Thiên Huế, Nha Trang – Khánh Hòa, Quảng Ninh, Thái Nguyên… Với họ, những chuyến công tác tại là những cuộc chạy đua với thời gian.
Có nhiều buổi sưu tầm tư liệu từ nhà khoa học, khi đóng xong tài liệu thì tiếng chuông đồng hồ điểm 12 giờ đêm. Có khi nghiên cứu viên lại là tình nguyện sắp xếp hồ sơ, thư viện, lên danh mục tài liệu hiện vật giúp gia đình nhà khoa học. Nhiều khối tư liệu cũ, mủn mốc, đã tồn tại qua hai thế kỷ đến nay được các nghiên cứu viên và nhà khoa học, người thân nhà khoa học lật giở lại, sắp xếp và trao tặng MEDDOM. MEDDOM đã tiếp nhận nhiều khối tư liệu của các nhà khoa học có số lượng lớn như: GS Đặng Văn Chung, GS Tôn Thất Tùng, GS Nguyễn Văn Nhân, GS Phạm Đức Dương, GS Đinh Xuân Dũng, GS Vũ Dương Ninh…, trong đó nhiều khối lên tới hàng chục nghìn đầu tài liệu.
Với nhiệm vụ là phóng viên, người nghiên cứu nhưng có khi lại là “xe ôm”, hay “bốc vác”. Câu chuyện về sưu tầm tư liệu của GS. TSKH Nguyễn Thiện Phúc, khi biết tin nhà khoa học vừa bán hàng tạ tài liệu cho người thu mua “đồng nát”, ngay lập tức nghiên cứu viên đã liên hệ và tìm được đơn vị thu mua số tài liệu đó. Sau khi biết được giá trị và ý nghĩa hoạt động của MEDDOM, họ đã trao tặng lại cho nghiên cứu viên toàn bộ số tài liệu.
Những người phía sau hậu trường
Tiếp cận, sưu tầm tư liệu của nhà khoa học là cả một quá trình, là nghệ thuật đàm phán và thuyết phục. Sau đó câu chuyện lưu trữ, bảo quản tư liệu đó đảm bảo nhất là câu chuyện của những người phía sau hậu trường tại MEDDOM. Đó là những CBNV làm công tác kiểm kê bảo quản, người cầm chìa khóa “tài sản” của MEDDOM. Công việc này đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận, và khoa học.
Sau khi tiếp nhận tư liệu của nhà khoa học từ các nghiên cứu viên, nhóm kiểm kê viên tiến hành các khâu công việc để làm sạch, loại bỏ bụi bẩn, nấm mốc côn trùng, vi khuẩn…Đa số các khối tài liệu ẩm mốc theo thời gian, do điều kiện khí hậu nhiệt đới của nước ta nên việc lưu trữ tài liệu tại tư gia của nhà khoa học chưa đảm bảo. Sau đó là khâu phân loại, nhập dữ liệu thông tin tài liệu hiện vật lên phần mềm để phục vụ công tác tư liệu hóa, số hóa và quản lý, tra cứu và tìm kiếm tài liệu. Đặc biệt là khâu tổ chức sắp xếp không gian kho theo loại hình để bảo quản khoa học và tiện ích. Hằng ngày, kiểm kê viên theo dõi nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng duy trì môi trường kho luôn ổn định theo quy chuẩn điều kiện lưu trữ.
Nhớ những ngày chuẩn bị hiện vật cho sự kiện lễ tiếp nhận, hay trưng bày Giải thưởng Hồ Chí Minh, cán bộ làm việc thường ở lại đến khuya để hoàn tất các khâu làm giá đỡ, sắp xếp, đưa hiện vật vào đúng vị trí tủ trưng bày. Anh Đặng Văn Tuấn – Trưởng phòng Kiểm kê bảo quản nói: “Cũng chẳng biết từ lúc, những cán bộ kiểm kê bảo quản - người đứng sau hậu trường như chúng tôi lại có niềm đam mê quên giờ giấc như thế. Có lẽ động lực thúc đẩy duy nhất là làm sao bảo quản tốt nhất các tài liệu hiện vật của nhà khoa học. Trong thời gian giãn cách xã hội, chúng tôi cũng phải đưa ra phương án để tổ chức làm việc tại nhà đối với công tác kiểm kê bảo quản, làm sao để vừa đảm bảo công việc vừa phải trực tiếp tiếp xúc với tài liệu hiện vật. Công việc bảo quản chuyên sâu cần nắm bắt được nhiều kỹ thuật nên cán bộ kiểm kê viên cũng tự đào tạo, tìm hiểu và tham gia các lớp tập huấn chuyên môn của Cục Di sản văn hóa, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia, Bảo tàng… Qua đây đã giúp các kiểm kê viên rút ra những bài học kinh nghiệm”.
“Những công việc thầm lặng ấy trôi theo thời gian, tích cóp từng ngày và rồi tạo nên sự thành công của MEDDOM như ngày hôm nay. CBNV của MEDDOM được các nhà khoa học yêu thương như con, cháu trong nhà, gửi gắm niềm tin. Chúng tôi được nhiều nhà khoa học gắn cho tên yêu thương “những con ong chăm chỉ”. Hiện nay, nhiều nhà khoa học, gia đình nhà khoa học tự sắp xếp tài liệu và liên lạc những “con ong chăm chỉ” đến tiếp nhận về MEDDOM để lưu giữ, bảo quản và phát huy. Đó là niềm hạnh phúc vô bờ bến!”, đại diện MEDDOM chia sẻ.