Chuyện vượt ngục của các chiến sĩ cách mạng kiên trung

• Nữ cựu tù kiên trung hai lần vượt ngục
• “Ðịa ngục trần gian Hỏa Lò” trong ký ức người tù Tạ Quốc Bảo

Phần đầu tiên của triển lãm có chủ đề “Xiềng xích”, giới thiệu các tư liệu, hình ảnh phản ánh cuộc sống cùng cực của người Việt Nam dưới chế độ thực dân, đế quốc. Trong màn đêm tăm tối, dân tộc Việt Nam phải gồng mình chống đỡ những chính sách bóc lột, nô dịch, khủng bố nặng nề. Hệ thống công cụ đàn áp liên hoàn gồm: Tòa án, Sở mật thám, Nhà tù được chính quyền thực dân, đế quốc thiết lập khắp các địa phương. 

Thiết kế không gian trưng bày "Khát vọng tự do"

Giữa chốn “địa ngục trần gian” Hỏa Lò, Sơn La, Côn Đảo, Trại giam Tù binh Phú Quốc, kẻ thù cho thi hành chế độ sinh hoạt và lao dịch hà khắc, với mục đích dùng sự khổ ải để khuất phục ý chí những người Việt Nam yêu nước. Nhưng, các chiến sĩ cách mạng vẫn như những cánh chim khao khát tự do, quyết tâm thực hiện những cuộc vượt ngục táo bạo.

Hàng loạt hành trình vượt ngục đặc biệt của các chiến sĩ cách mạng kiên trung được tái hiện lại trong phần 2, chủ đề “Tung cánh giữa màn đêm”. Tại đây, người xem sẽ có dịp tìm hiểu về những cuộc vượt ngục “thần kỳ” của các chiến sĩ cách mạng tại Nhà tù Hỏa Lò năm 1932, 1945, 1951 bằng các hình thức: Thăng thiên (trèo tường), Độn thổ (chui cống ngầm) và Vuốt râu hùm (đi qua cửa ngục). 

Trưng bày "Khát vọng tự do"

Với nhà tù Sơn La, Ban Quản lý Di tích Hỏa Lò đặc biệt tập trung giới thiệu hai cuộc vượt ngục vào năm 1941 và năm 1943. Hàng loạt các cuộc vượt ngục giữa khơi xa của các chiến sĩ cộng sản tại Nhà tù Côn Đảo, Trại Giam Tù binh Phú Quốc cũng được “kể” một cách sinh động, không chỉ qua các tư liệu, hình ảnh, hiện vật mà còn là những chia sẻ cụ thể của nhiều nhân chứng lịch sử. 

Tại triển lãm, người xem còn có dịp tìm hiểu về rất nhiều cuộc vượt ngục khác của các chiến sĩ cách mạng tại các nhà tù địa phương như Bắc Ninh, Chợ Chu (Thái Nguyên),  Nhà đày Buôn Ma Thuột, Nhà lao Thiếu nhi Đà Lạt… Trong đó, có những cuộc vượt ngục không thành công, nhiều đồng chí đã vĩnh viễn nằm lại giữa biển khơi, nơi rừng sâu, núi thẳm, bị bắt và bị địch giết hại ngay sau đó. Nhưng, cũng có không ít người đã trở về với cách mạng, với nhân dân, tiếp tục tham gia chiến đấu, góp phần giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Pano về nhà tù Côn Đảo - một trong những "địa ngục trần gian" năm xưa

Dịp này, nhiều tài liệu liên quan đến các cuộc vượt ngục và những kỷ vật của các chiến sĩ cách mạng tham gia vượt ngục năm xưa được giới thiệu đến đông đảo công chúng. Trong đó có thanh kiếm mà bộ đội Quân giới tặng đồng chí Nguyễn Văn Trân (tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò năm 1940) khi đồng chí giữ cương vị Bí thư kiêm Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hà Nội; ghi chép của đồng chí Nguyễn Hà Long và đồng đội trong thời gian hoạt động tại Phú Quốc từ năm 1969 - 1972.

Tại phần cuối của triển lãm – “Khúc ca hòa bình”, người xem “gặp lại” 12 nhân vật, 12 cựu tù chính trị năm xưa đã vượt ngục thành công trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, sau đó tiếp tục đóng góp sức lực vào các phong trào cách mạng. Trong đó,  đồng chí Nguyễn Lương Bằng là Tổng giám đốc đầu tiên của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam, từng là Đại sứ đặc mệnh toàn quyền đầu tiên của nước ta tại Liên Xô cũ, Tổng Thanh tra Chính phủ và Phó Chủ tịch nước. 

Thanh kiếm do bộ đội Quân giới tặng bác Nguyễn Văn Trân - người bị giam tại Nhà tù Hỏa Lò năm 1940

Đồng chí Đỗ Mười từng đảm nhận vị trí Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ), Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương  Đảng. Đồng chí Nguyễn Văn Trân được cử giữ các chức vụ Bí thư Xứ uỷ Bắc Kỳ, Bí thư Trung ương Đảng khoá III, Đại biểu Quốc hội từ khoá I đến khoá VII, Bí thư Thành ủy Hà Nội (1946 - 1947; 1965 - 1974). 

Đồng chí Lê Trọng Nghĩa từng “một mình vào Dinh Khâm sai” gặp Khâm sai Bắc bộ Phan Kế Toại để nắm bắt tư tưởng và vận động ủng hộ Mặt trận Việt Minh, từng giữ cương vị Cục trưởng Cục tình báo, Bộ Quốc phòng (1952-1968). Ngoài ra còn có Bí thư Trung ương lâm thời Đoàn Phụ nữ cứu quốc Việt Nam – đồng chí Hoàng Ngân, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Đại tướng Văn Tiến Dũng,Thượng tướng Song Hào, Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương.

Pano về nhà tù Phú Quốc tại triển lãm

Dự kiến, vào ngày 14-5, tại Di tích Nhà tù Hỏa Lò, khách tham quan có dịp gặp và giao lưu với khá nhiều nhân chứng lịch sử, đã trực tiếp tham gia vào các cuộc vượt ngục và thân nhân của những chiến sĩ cách mạng từng đã tham gia vượt ngục năm xưa: Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương, người phá ngục Trại giam Phú Bài tháng 3-1945; ông Nguyễn Hà Long, thương binh 2/4, người khởi xướng phong trào đào hầm vượt ngục tại phân khu A2, Trại giam tù binh Phú Quốc đêm 19-1-1969; ông Đỗ Trọng Dư, “chuyên gia” làm xẻng, nắp hầm tại Trại giam tù binh Phú Quốc…