Bài cuối: Cần khắc phục ngay kẽ hở, không để cán bộ nhà nước lợi dụng chính sách tiếp tay cho doanh nghiệp trục lợi

Đặc biệt, CBCS Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an còn xác định có dấu hiệu trục lợi chính sách khi Bộ Y tế tham mưu ban hành Nghị định 15/2018/NĐ-CP có một số quy định không đúng với quy định của Luật An toàn thực phẩm.

Trong đó, riêng nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm Nguyễn Thanh Phong đã bị 2 cơ quan của Bộ Công an (Cục CSĐT tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu và Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an) khởi tố ở 2 vụ án đều về hành vi nhận hối lộ. Ngoài ông Phong, còn có nhiều lãnh đạo cấp cục thuộc Bộ Y tế, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và hàng chục bị can khác cùng bị khởi tố là lãnh đạo cấp phòng, trung tâm...

Lách luật, tiếp tay cho sai phạm để nhận hối lộ

Cụ thể, qua điều tra vụ án làm giả tài liệu của cơ quan, tổ chức tại Công ty TNHH khoa học TSL (Công ty TSL), Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an xác định, từ ngày 1/10/2020 đến 21/12/2023, công ty TSL đã cấp hơn 41 nghìn phiếu thử nghiệm giả với tổng doanh thu bước đầu xác định là hơn 117 tỷ đồng.

Công ty này đã ban hành phiếu thử nghiệm giả cho hàng chục nghìn đơn vị, tổ chức, doanh nghiệp tại 63 tỉnh, thành phố (cũ) sử dụng và 37 doanh nghiệp, cá nhân môi giới dịch vụ kiểm nghiệm với số lượng lớn trong các lĩnh vực an toàn thực phẩm, nông, lâm thuỷ sản, phụ gia thực phẩm, môi trường, dược phẩm, thức ăn chăn nuôi…

Trong vụ án này, Cơ quan CSĐT Bộ Công an đã khởi tố 100 đối tượng với 3 tội danh: làm giả tài liêu của cơ quan, tổ chức; đưa hối lộ; môi giới hối lộ; thi hành lệnh khám xét 19 điểm tại Hà Nội, Bắc Ninh, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng…; kê biên gần 400 máy móc, thiết bị…

Được biết, Công ty TSL đã cấp các phiếu kết quả thử nghiệm giả cho các doanh nghiệp, trong đó có Công ty Herbitech, để sản xuất, gia công và công bố các sản phẩm thực phẩm chức năng giả rồi tiêu thụ trên thị trường. Điều kiện để những thực phẩm bảo vệ sức khỏe, hỗ trợ chức năng được sản xuất là phải được Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) thẩm định hồ sơ đăng ký công bố sản phẩm, trong đó yêu cầu quan trọng nhất là Bằng chứng khoa học chứng minh công dụng của sản phẩm. Tuy nhiên, trên thực tế, hồ sơ của các doanh nghiệp thường không đạt, vì vậy, các cán bộ, lãnh đạo Cục An toàn thực phẩm đã sử dụng các tài liệu khác để hợp thức hóa cho doanh nghiệp.

Cơ quan chức năng xác định, Trung tâm ứng dụng và đào tạo An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) không có nhiệm vụ chính trong việc thẩm định hồ sơ đăng ký sản phẩm nhưng để thu tiền từ các doanh nghiệp, cựu Cục trưởng Nguyễn Thanh Phong đã giao thêm nhiệm vụ cho trung tâm này để có cơ hội nhận hối lộ. Ông Nguyễn Thanh Phong, bà Trần Việt Nga (Cục trưởng kế nhiệm ông Phong) và 32 bị can khác là phó cục trưởng, cấp trưởng phòng, chuyên viên thuộc Cục An toàn thực phẩm đã nhận hối lộ hơn 100 tỷ đồng.

Theo đó, ông Nguyễn Thanh Phong thống nhất chủ trương cho các chuyên viên nhận tiền ngoài lệ phí quy định trong quá trình thẩm xét đăng ký hồ sơ công bố sản phẩm. Mức tiền từ 5 triệu đồng đến 10 triệu đồng/bộ hồ sơ và trung bình 7 triệu đồng/hồ sơ.

Ông Phong cũng thống nhất ăn chia số tiền trái phép thu được, là bản thân ông nhận từ 2,5 - 3 triệu đồng một hồ sơ do Trung tâm thẩm xét, từ 1-1,5 triệu đồng đối với một hồ sơ do Phòng Quản lý Tiêu chuẩn và kiểm nghiệm thẩm xét và từ 1,5-2 triệu đồng một hồ sơ do Phòng Quản lý sản phẩm thực phẩm thẩm xét.

Trường hợp Phó Cục trưởng trực tiếp ký giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm thì Phó Cục trưởng nhận từ 1,5-2 triệu đồng/hồ sơ. Còn bị can Phong nhận từ 1-1,5 triệu đồng/hồ sơ.

Trước đó, vụ án do Cục CSĐT tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu thụ lý liên quan đến đường dây sản xuất và buôn bán hàng trăm tấn thực phẩm chức năng giả do Nguyễn Năng Mạnh (36 tuổi, Giám đốc Công ty MegaPhaco, Chủ tịch HĐQT Công ty MediUSA) cầm đầu.

Ông Nguyễn Thanh Phong và 4 bị can khác tại Cục An toàn thực phẩm đã có hành vi móc ngoặc, thông đồng và nhận tiền từ Nguyễn Năng Mạnh nhằm bỏ qua các lỗi vi phạm, tạo điều kiện cho 2 nhà máy MediPhar và MediUSA trong việc thẩm định, hậu kiểm và cấp Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm đạt yêu cầu thực hành sản xuất tốt; cấp phép cho 207 sản phẩm thực phẩm chức năng của 9 công ty thuộc hệ sinh thái do Mạnh điều hành.

Hành vi của ông Phong và đồng phạm tại Cục An toàn thực phẩm giúp Nguyễn Năng Mạnh cùng đồng bọn sản xuất thực phẩm chức năng giả với số lượng đặc biệt lớn, thu lời bất chính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, gây thiệt hại về kinh tế cho người dân, gây bức xúc trong xã hội. Tại cơ quan Công an, ông Phong khai đã nhận tiền sau những lần cấp chứng nhận GMP, hậu kiểm... cho 2 nhà máy MediPhar và MediUSA.

Những kẽ hở pháp luật cần được khắc phục

Đại tá Nguyễn Minh Tuấn, Phó Cục trưởng, Phó Chánh Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an cho biết, Bộ Y tế, Bộ Công thương (lực lượng Quản lý thị trường), Bộ Nông nghiệp và Môi trường và chính quyền địa phương đều có chức năng quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm, thuốc phòng bệnh, chữa bệnh.

Trong đó, Bộ Y tế là cơ quan chủ trì cấp phép và cho phép công bố tiêu chuẩn sản phẩm nhưng đã thiếu trách nhiệm trong việc kiểm tra định kỳ, kiểm tra chất lượng và hậu kiểm. Bộ Công thương thiếu trách nhiệm trong công tác quản lý thị trường; chính quyền địa phương buông lỏng đối với công tác thẩm định, cấp phép, thanh tra kiểm tra, hậu kiểm các sản phẩm được sản xuất lưu thông trong phạm vi địa phương mình dẫn đến việc hàng giả, hàng kém chất lượng được dễ dàng đưa ra thị trường, đến tay người dân, gây ra những hậu quả nghiêm trọng.

“Hệ thống pháp luật liên quan chưa đủ mạnh, đặc biệt Nghị định 15/CP của Chính phủ mới dừng lại ở việc kiểm soát mức độ an toàn, chưa đi sâu vào kiểm soát chất lượng sản phẩm; Luật Quảng cáo chưa bao quát được các hình thức biến tướng, chế tài xử phạt thấp không đủ sức răn đe… Đặc biệt, Bộ luật Hình sự hiện hành chưa có các tội danh cụ thể đối với các hành vi vi phạm các quy định về kiểm nghiệm và lợi dụng ảnh hưởng trên không gian mạng để trục lợi, hình phạt lừa dối khách hàng chưa tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội nên thiếu sức răn đe, phòng ngừa” - Đại tá Nguyễn Minh Tuấn nhấn mạnh.

Cụ thể, Nghị định 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật An toàn thực phẩm và các văn bản hướng dẫn thi hành cho phép doanh nghiệp kinh doanh thực phẩm tự công bố và tự chịu trách nhiệm về chất lượng, thành phần, tính năng, công dụng đối với đa số sản phẩm nhưng thiếu cơ chế sàng lọc tiền kiểm, không gắn, quy định trách nhiệm cụ thể của các cơ quan quản lý Nhà nước khi tiếp nhận hồ sơ tự công bố mà phó mặc cho doanh nghiệp, chỉ hậu kiểm ngẫu nhiên, dẫn đến các cá nhân, tổ chức đã lợi dụng để bỏ bớt các thành phần nguyên liệu chính tạo nên tính năng, công dụng của sản phẩm; thay vào đó sử dụng nguyên liệu rẻ tiền, không rõ nguồn gốc, thậm chí gây hại để thu lợi bất chính, nên xuất hiện tình trạng nhiều sản phẩm chỉ “đăng ký cho có”, chất lượng không đảm bảo nhưng vẫn được lưu hành trên thị trường.

Chưa có khung pháp lý riêng quản lý hiệu quả thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung dẫn đến nhiều thực phẩm được quảng bá, giới thiệu, công bố như “thuốc” nhưng chỉ đăng ký dạng thực phẩm bổ sung để né tránh các yêu cầu nghiêm ngặt về thử nghiệm lâm sàng, cấp phép lưu hành; gắn mác “hỗ trợ chữa bệnh”, nhưng không chịu sự quản lý chặt như dược phẩm.

Bên cạnh đó, Nghị định 38/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, quảng cáo quy định hình phạt tiền nhưng chưa đủ sức răn đe, chưa tương xứng với tính chất, mức độ vi phạm cũng như số tiền thu lợi bất chính.

Quy định hiện nay về trách nhiệm của chủ sàn thương mại điện tử, người bán hàng online, nhưng việc xác thực thông tin người bán, kiểm soát nguồn gốc, chất lượng hàng hóa (đặc biệt là thực phẩm) trên các nền tảng này còn rất hạn chế.

Việc xử lý các website, tài khoản mạng xã hội vi phạm còn chậm và chưa triệt để, chưa có quy định đặc thù kiểm soát các giao dịch bán thực phẩm qua mạng, qua livestream, qua các sàn thương mại điện tử (Tiktok, Shopee, Lazada...).

Ngoài ra, mức phạt tiền đối với hành vi vi phạm hành chính về hóa đơn, thuế còn thấp, thậm chí xử lý hình sự chưa tương xứng với tính chất, mức độ hành vi phạm tội và số tiền thiệt hại gây ra cho nhà nước, không tạo được sức răn đe, dẫn đến nhiều đối tượng sẵn sàng vi phạm.

Chế tài xử lý hành chính và hình sự hiện hành về các hành vi vi phạm liên quan đến sản xuất, buôn bán thực phẩm, quảng bá sai sự thật, gian lận công bố kiểm nghiệm sản phẩm và trốn thuế chưa đủ mạnh, chưa tạo được tính răn đe thực sự, không tương xứng với quy mô lợi nhuận thu được từ hành vi vi phạm. Nhiều đối tượng vi phạm thường chấp nhận nộp phạt như một “chi phí kinh doanh” và tiếp tục tái phạm.

Đặc biệt, các cơ quan chức năng thiếu kiểm soát chặt chẽ chất lượng thực phẩm trước khi lưu thông, không thẩm định tiền kiểm, chỉ tiếp nhận hồ sơ tự công bố, kiểm tra tính hợp lệ về mặt thủ tục và lưu trữ để hậu kiểm ngẫu nhiên. Cơ chế tự công bố bộc lộ việc thiếu “chốt chặn” kỹ thuật ban đầu để sàng lọc những hồ sơ bất thường.

Việc công khai dữ liệu tự công bố cũng chưa được thực hiện đầy đủ để kiểm tra giám sát; phân cấp quản lý hồ sơ công bố gây phân tán thông tin dẫn đến nhiều đối tượng chỉ kiểm nghiệm qua loa vài chỉ tiêu, hoặc thậm chí thông đồng với các trung tâm kiểm nghiệm được cấp phép hoạt động để mua bán các phiếu thử nghiệm cho kết quả “đẹp” nhằm hợp thức hóa hồ sơ, đưa ra thị trường sản phẩm không đúng tiêu chuẩn công bố và thông tin trên nhãn mác, bao bì sản phẩm.

Thực tế, cơ quan quản lý chỉ phát hiện được sai phạm sau khi sản phẩm lưu thông và chỉ khi người dân tố giác, báo tin đến cơ quan có thẩm quyền, dẫn đến sức khỏe người tiêu dùng bị lâm vào tình trạng rủi ro khi sử dụng sản phẩm trong thời gian dài đến khi bị phát hiện.

Cơ chế hậu kiểm về chất lượng sản phẩm theo công bố sản phẩm và thông tin in trên nhãn sản phẩm còn lỏng lẻo, không cụ thể, chỉ trông chờ vào đạo đức của nhà sản xuất, buôn bán thực phẩm. Chưa có quy định kiểm tra chất lượng định kỳ đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh; đồng thời, lực lượng thanh tra, kiểm tra chuyên ngành còn mỏng, tần suất kiểm tra thấp, chưa bao phủ hết các cơ sở, đặc biệt là các cơ sở nhỏ lẻ, cơ sở kinh doanh online.

Để khắc phục tình trạng trên, Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an đã tham mưu cho lãnh đạo Bộ báo cáo cơ quan chức năng chỉ đạo rà soát sửa đổi Luật An toàn thực phẩm theo hướng kiểm soát chặt chẽ tất cả các sản phẩm là thuốc, thực phẩm; sửa đổi các quy định về quản lý hoạt động quảng cáo trực tuyến, đặc biệt trên các nền tảng mạng xã hội.

Quy định cơ quan quản lý chất lượng hàng hoá, chủ trì chịu trách nhiệm việc cấp phép, kiểm tra, kiểm soát chất lượng hàng hoá; nghiêm cấm khám chữa bệnh không được bổ sung hướng dẫn sử dụng thực phẩm chức năng, sữa trong đơn thuốc cho bệnh nhân, siết chặt quản lý quy trình cấp phép; quy định rõ về cơ chế, trách nhiệm trong việc hậu kiểm…