Thượng tôn pháp luật trong giải quyết các vấn đề Biển Đông

Các diễn giả trong phiên thảo luận chiều 7-11.

Sau hai ngày làm việc tích cực trong không khí cởi mở, hữu nghị, thẳng thắn và thực chất, đã có 47 bài phát biểu được trình bày cùng với hơn 250 lượt thảo luận, trao đổi sôi nổi. Các đại biểu đã thảo luận tình hình Biển Đông trong bối cảnh khu vực địa chính trị rộng lớn hơn gồm Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, Biển Hoa Đông, và hai vùng địa cực. Các đại biểu đại biểu cũng trao đổi về lợi ích và quan tâm của các nước ngoài khu vực đối với Biển Đông, các vấn đề cụ thể như sự phát triển của chiến thuật vùng xám và bảo vệ môi trường biển và nghề cá.

Các đại biểu nhận định các nước còn nhiều cơ hội hợp tác trên Biển Đông và các vùng biển rộng lớn hơn, song cũng bày tỏ lo ngại mâu thuẫn trên biển ngày càng có tính chiến lược và có khả năng mở rộng tới các vùng địa cực; trở thành khu vực tranh giành ảnh hưởng của nhiều nước lớn. Bàn về “chiến thuật vùng xám”, các đại biểu cho rằng đây là chiến thuật thường được các nước lớn sử dụng nhằm mở rộng kiểm soát không gian biển, biến khu vực không tranh chấp thành tranh chấp, nhưng dưới ngưỡng chiến tranh để không gây ra xung đột quân sự. 

Các diễn giả nhất trí với quan điểm cần thượng tôn pháp luật, đề cao các giá trị tự do, rộng mở, không loại trừ ai, kết nối và hợp tác nhiều mặt, minh bạch và cân bằng.

“Chiến thuật vùng xám” là hoạt động có chủ đích nhằm “lách luật” quốc tế để tránh bị lên án, không phải do luật quốc tế thiếu quy định hoặc quy định thiếu chặt chẽ như một số nước thường biện minh. Để hạn chế chiến thuật vùng xám, một số ý kiến cho rằng cần có thêm quy định đối với các hoạt động trong ‘vùng xám”, song cũng nhiều ý kiến cho rằng cần nhất là nâng cao nhận thức, hiểu biết về luật pháp và nâng cao năng lực thực thi luật pháp của các nước bị ảnh hưởng.

Về chủ đề bảo vệ môi trường và nguồn cá, các diễn giả nhận định Biển Đông hiện đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, khai thác quá mức và quản lý yếu kém. Tất cả các nước, đặc biệt các nước tiếp giáp có trách nhiệm hợp tác giải quyết các thách thức này vì ô nhiễm môi trường và cạn kiệt nguồn cá tác động đến hệ sinh thái biển, sinh kế của người dân ven biển và kinh tế của các nước. 

Ông Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao phát biểu tại lễ bế mạc.

Nhiều biện pháp được đề xuất để bảo vệ môi trường và nguồn cá, trong đó có hoạt động hợp tác thu thập dữ liệu khoa học về biển và phối hợp chính sách quản lý nghề cá. Tuy nhiên, có thể nhận thấy việc thiếu thiện chí trong tuân thủ pháp luật quốc tế, né tránh giải quyết tranh chấp một cách triệt để làm suy giảm lòng tin, qua đó hạn chế sự hợp tác của các bên liên quan.

Phát biểu tại lễ bế mạc Hội thảo, PGS. TS. Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao cho biết, trong suốt hai ngày qua, các chuyên gia đã đề cập nhiều đến Công ước Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982), Tuyên bố về ứng xử của các bên trên Biển Đông (DOC), Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), các thỏa thuận, các hiệp ước song phương và đa phương khác. 

Các học giả, chuyên gia và đại biểu nhấn mạnh tầm quan trọng của những thỏa thuận, hiệp ước và coi đó là cơ sở xây dựng trật tự dựa trên luật lệ ngày nay. “Chúng tôi nhất trí rằng chủ nghĩa đã phương vẫn còn tiếp tục tồn tại dù đang phải đối mặt với một số thách thức. 

Các đại biểu cùng nhất trí rằng chủ nghĩa đa phương vẫn cần thiết trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến Biển Đông. Chúng tôi đều nhất trí về tầm quan trọng của chủ nghĩa đa phương và trật tự thế giới dựa trên các quy định”, ông Nguyễn Vũ Tùng nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Vũ Tùng cũng cho biết thêm, các đại biểu thống nhất rằng nếu UNCLOS không được tuân thủ hoặc những cơ chế hiện hành không được sử dụng một cách đầy đủ thì sẽ dẫn tới tình trạng hiện nay ở Biển Đông, nơi đang chứng kiến những tình hình đang ngày càng phức tạp. “Tình hình Biển Đông ngày càng phức tạp hơn, đặc biệt so với thời điểm năm ngoái khi hội thảo lần thứ 10 được tổ chức. Hội thảo năm nay đã dành khá nhiều thời gian để thảo luận về những phức tạp của sự cạnh tranh giữa các nước lớn ở Biển Đông, sự thất bại của quốc tế trong việc giải quyết những vấn đề ngay kể là nhỏ nhất”. 

Giám đốc Học viện Ngoại giao kết luận các nước trong và ngoài khu vực cần chung tay để “trở thành một phần của giải pháp, chứ không phải một phần của vấn đề Biển Đông”.

Hội thảo Biển Đông được tổ chức hàng năm nhằm đánh giá những diễn biến mới nhất, nhận diện các động lực chi phối và tìm kiếm biện pháp hiệu quả để quản lý, giải quyết tranh chấp, cũng như thúc đẩy hợp tác trên Biển Đông và các khu vực liên quan. Sau 10 năm tổ chức (kể từ năm 2009), chuỗi Hội thảo Biển Đông đã trở thành một trong những diễn đàn an ninh khu vực uy tín, quy tụ các chuyên gia hàng đầu trên thế giới để thảo luận về các vấn đề có tầm quan trọng đối với hòa bình và phát triển.