Trung Quốc - Australia tìm giải pháp ngoại giao

Đại sứ Xiao Qian đến Canberra nhậm chức vào tháng 1-2022, mang theo sứ mệnh lớn lao là góp phần giải quyết những khúc mắc trong mối quan hệ căng thẳng giữa hai nước.

Trong phát biểu mới đây nhất được Đại sứ Xiao Qian đưa ra hôm 24-2 tại một lễ trao huân chương danh dự của Nhà nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa cho sĩ quan cảnh sát Australia tên Kelly Foster vì anh này đã có lòng dũng cảm cứu người một sinh viên Trung Quốc tên Jennifer Qi bị đuối nước ở vùng Blue Mountains, New South Wales. Mặc dù cả Foster và nạn nhân đều chết đuối nhưng hành động của anh được đánh giá là “mang tình yêu thương ấm áp và tính nhân văn vượt qua chủng tộc, văn hóa và quốc tịch”. Ông Xiao Qian cho biết hành động của Foster được hàng triệu người dân ở Trung Quốc hoan nghênh, khen ngợi, xem như thể hiện “tình hữu nghị ấm áp” của nhân dân hai nước.

Trong phát biểu nhân buổi lễ đó, Đại sứ Xiao Qian cho rằng Trung Quốc rất xem trọng mối quan hệ với Australia và mong muốn “chủ động phát triển quan hệ hữu nghị và hợp tác với Australia”. Ông Xiao Qian cho rằng sự phát triển mối quan hệ lành mạnh và ổn định giữa Trung Quốc và Australia phục vụ tốt cho lợi ích và tinh thần hữu nghị chung của nhân dân hai nước.

Năm nay là dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Australia, ông Xiao Qian cho rằng đây là cơ hội để “giảm căng thẳng”. “Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với Australia để hai bên gặp nhau ở giữa con đường” - ông Xiao Qian nói và thêm rằng chính phủ hai nước nên “cùng nhau nỗ lực thúc đẩy quan hệ hữu nghị bình thường trở lại”, cùng nhau ôn lại quá khứ và hướng đến tương lai. Ông không nêu rõ Bắc Kinh sẽ thực hiện những hành động gì để “đưa quan hệ hữu nghị bình thường trở lại”, mà phát ra tín hiệu “muốn nói chuyện” với phía Australia. “Kênh ngoại giao đã mở” - ông Xiao Qian nói trên đài ABC của Australia.

Những phát biểu “hòa hoãn” của Đại sứ Xiao Qian khiến nhiều người ngạc nhiên bởi nó khác hoàn toàn với thái độ và các phát ngôn của người tiền nhiệm Cheng Jingye, người luôn đưa ra những lời “răn đe” đối với Australia. Phát ngôn của ông Xiao Qian cũng được đưa ra vài ngày sau sự cố một tàu chiến Trung Quốc chiếu tia laser vào máy bay tuần thám của không quân Hoàng gia Australia đang bay tuần tra trên không phận phía Bắc nước này, gây nguy hiểm cho tàu bay và đe dọa an ninh hàng không nói chung. Thủ tướng Australia Scott Morrison đã giận dữ cáo buộc Trung Quốc cố tình gây ra hành động nguy hiểm nhắm vào Australia. Còn phía Trung Quốc thì đổ lỗi cho máy bay tuần thám Australia “có hành động khiêu khích”.

Quan hệ Trung Quốc và Australia đã xấu đi trong những năm gần đây do nhiều vấn đề bất đồng giữa hai nước. Đầu tiên là vấn đề Biển Đông, trong đó Australia tham gia cùng với Mỹ và đồng minh phản đối Trung Quốc có những hành động độc chiếm Biển Đông, xâm phạm quyền tự do hàng hải quốc tế. Kế đến là việc nội bộ chính trị Australia trong 2 năm gần đây nổi lên làn sóng bài xích Trung Quốc, với các cáo buộc tình báo Trung Quốc xâm nhập Australia, Trung Quốc cài người tham gia vào trong hệ thống chính trị Australia để thao túng. Rồi việc Australia và Trung Quốc thay phiên nhau bắt giữ sinh viên, học giả, nhà ngoại giao của nhau để trả đũa những hành động “khiêu khích” lẫn nhau. Rồi những vụ việc Australia bị Trung Quốc cáo buộc can thiệp sâu vào công việc nội bộ liên quan các vấn đề như nhân quyền ở Tân Cương, Hong Kong và vấn đề Đài Loan,...

Nghiêm trọng hơn cả là việc Australia tham gia các liên minh ngoại giao, quân sự với các nước chống Trung Quốc, đối địch với Trung Quốc, như Quad và đặc biệt là AUKUS - liên minh quân sự bao gồm Mỹ, Anh, Austraia, trong đó Mỹ hỗ trợ Australia xây dựng tàu ngầm hạt nhân và trang bị khí tài, cơ sở hạ tầng quân sự hiện đại khác. Trung Quốc xem liên minh mới AUKUS là bàn đạp để Mỹ xây dựng chiến tuyến chống Trung Quốc tại khu vực Nam Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương và đã lên tiếng cảnh báo trừng phạt Australia vì tham gia liên minh này.

Và Bắc Kinh đã có những động thái mạnh tay hơn đối với Canberra. Từ năm 2020, các bộ trưởng trong Chính phủ Australia luôn than phiền rằng họ không thể tiếp xúc hoặc liên lạc qua điện thoại với người đồng cấp ở Trung Quốc mặc dù các mối quan hệ giữa chính phủ hai nước vẫn được tiếp tục ở cấp thấp. Chính phủ Australia cáo buộc Bắc Kinh có hành động “cưỡng bức kinh tế” đối với Australia bằng cách đánh thuế cao hoặc cấm nhập khẩu một loạt hàng hóa xuất khẩu của Australia cùng nhiều biện pháp trừng phạt khác vào năm 2020. Australia đã kiện Trung Quốc lên Tổ chức Thương mại thế giới và vụ việc hiện vẫn đang được xem xét.

Trong sự cố mới nhất, chiếu tia laser vào máy bay tuần thám, Australia cho rằng mình có đủ chứng lý để buộc Trung Quốc phải nghiêm túc nói lời xin lỗi hoặc có hành động “lùi lại một bước” để tránh căng thẳng tiếp tục leo thang. Đồng minh Mỹ cũng đã lên tiếng phản đối và yêu cầu Trung Quốc xem xét, điều tra, xử lý và không để tái diễn hành động tương tự. Giới quan sát cho rằng có lẽ do hành động chiếu tia laser vào máy bay tuần thám có tính chất nghiêm trọng nên Trung Quốc đã chịu “nhường một bước” và Đại sứ Xiao Qian đưa ra những phát biểu vô cùng “hữu hảo” nêu trên.

Tuy nhiên, hiện tại giới chính trị ở Australia cũng chưa hoàn toàn nhất trí với các phát biểu của ông Xiao Qian. Cả hai chính đảng lớn nhất Australia đều cho rằng các bất đồng giữa Australia với Trung Quốc mang tính cấu trúc và không thể được sửa chữa chỉ bằng cách “thay đổi giọng điệu”. Mặc dù vậy, cách xử lý các vấn đề đối ngoại liên quan đến Trung Quốc giữa hai đảng phái này cũng không đồng nhất với nhau. Một đảng vẫn xem những vấn đề an ninh quốc gia đặt ra với Trung Quốc cần phải được xem xét một cách kỹ lưỡng, thận trọng, đảng còn lại thì có vẻ cởi mở hơn, ôn hòa hơn.