Kế hoạch hòa bình 20 điểm của ông Zelensky

Trong một cuộc gặp gỡ thẳng thắn và rộng rãi bất thường với các phóng viên hôm 23/12, ông Zelensky đã cung cấp thêm chi tiết về kế hoạch 20 điểm mà ông mô tả là “một văn kiện nền tảng về việc chấm dứt chiến tranh, một văn kiện chính trị giữa chúng ta, Mỹ, châu Âu và Nga”. Tổng thống Ukraine cũng thảo luận về các chi tiết cụ thể về đảm bảo an ninh giữa Ukraine, Mỹ và các nước châu Âu, những điều sẽ tạo thành một phần quan trọng của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào với Nga. Ông Zelensky cho biết dự kiến sẽ nhận được phản hồi từ Moscow sau khi phía Mỹ đàm phán với Điện Kremlin.

Bản dự thảo thỏa thuận 20 điểm là phiên bản thu gọn của kế hoạch 28 điểm ban đầu mà Mỹ đã thảo luận trước đó với phía Nga. Trong bài phát biểu của mình, ông Zelensky đã nêu rõ những gì phía Ukraine cho là một thỏa hiệp có thể chấp nhận được để rút quân khỏi các khu vực thuộc vùng Donetsk ở miền Đông Ukraine hiện không do lực lượng Nga kiểm soát.

Khu vực đó bao gồm “vành đai pháo đài” gồm các thành phố kiên cố của Ukraine như Kramatorsk và Sloviansk ở vùng Donetsk, hiện đang cản trở bất kỳ bước tiến tiềm tàng nào của Nga vào sâu trong lòng Ukraine. Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nói rằng Ukraine phải nhượng lại toàn bộ Donetsk để kế hoạch hòa bình có hiệu quả.

Giải thích lập trường của đất nước mình, Tổng thống Ukraine cho biết Nga sẽ phải rút quân tương đương với diện tích đất mà quân đội Ukraine nhượng lại, thiết lập một khu vực phi quân sự xung quanh một số chiến tuyến hiện tại.

“Nếu chúng ta thiết lập một khu kinh tế tự do ở đây, và nó hình dung một khu vực phi quân sự - nghĩa là các lực lượng hạng nặng được rút khỏi khu vực này - và khoảng cách, ví dụ, là 40 km (có thể là 5, 10 hoặc 40 km) - thì nếu 2 thành phố này, Kramatorsk và Sloviansk, là khu kinh tế tự do của chúng ta thì người Nga sẽ phải rút quân tương ứng 5, 10 hoặc 40 km”, ông Zelensky nói.

Những điểm chính của dự thảo kế hoạch do ông Zelensky nêu ra bao gồm cả những sửa đổi được Kiev đề xuất, như: Khẳng định chủ quyền của Ukraine và một thỏa thuận không xâm lược giữa Nga và Ukraine; các đảm bảo an ninh được Mỹ, NATO và các quốc gia châu Âu cung cấp cho Ukraine mà ông Zelensky cho rằng sẽ “phản ánh Điều 5” - nguyên tắc nền tảng của NATO về tự vệ lẫn nhau.

Kế hoạch này sẽ kêu gọi một phản ứng quân sự và khôi phục các lệnh trừng phạt đối với Moscow nếu Nga xâm lược Ukraine, nhưng các đảm bảo sẽ bị hủy bỏ nếu Ukraine tấn công Nga hoặc nổ súng vào lãnh thổ Nga mà không có sự khiêu khích; một gói phát triển để hỗ trợ sự phục hồi kinh tế hậu chiến của Ukraine, bao gồm việc thành lập Quỹ Phát triển Ukraine để đầu tư vào công nghệ, trung tâm dữ liệu và trí tuệ nhân tạo cũng như đầu tư vào lĩnh vực khí đốt tự nhiên của Ukraine bởi các công ty Mỹ. Ông Zelensky ước tính tổng thiệt hại kinh tế do chiến tranh gây ra là 800 tỷ USD; một đề xuất thỏa hiệp về việc vận hành nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, hiện đang do Nga nắm giữ.

Ông Zelensky cho biết Ukraine đề xuất nhà máy này sẽ được vận hành bởi một liên doanh giữa Mỹ và Ukraine, với 50% sản lượng điện dành cho Ukraine và phần còn lại do Mỹ phân bổ; việc rút quân Nga khỏi các vùng Dnipropetrovsk, Mykolaiv, Sumy và Kharkiv của Ukraine; một thỏa thuận ràng buộc về mặt pháp lý, với việc thực hiện được giám sát và đảm bảo bởi Hội đồng Hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump chủ trì; và một lệnh ngừng bắn toàn diện có hiệu lực ngay lập tức khi tất cả các bên đồng ý với thỏa thuận.

Kiểm soát lãnh thổ là điểm phức tạp nhất trong bất kỳ thỏa thuận nào, cùng với trình tự các sự kiện tiềm năng. Ông Zelensky cũng đã nói dài dòng về một cuộc trưng cầu dân ý toàn quốc tiềm năng ở Ukraine để chính thức hóa việc chấm dứt chiến tranh.

“Nhưng, ở lãnh thổ mà chúng ta kiểm soát, nơi một cuộc trưng cầu dân ý hợp pháp và công bằng thực sự có thể được tiến hành, quá trình bỏ phiếu và chuẩn bị - cũng giống như, nhân tiện, với các cuộc bầu cử tiềm năng mà các đối tác của chúng ta đang nói đến - phải diễn ra trong điều kiện an ninh”, ông nói. “Nếu không có an ninh, tính hợp pháp cũng bị đặt dấu hỏi. Chúng tôi giải thích tất cả điều này với các đối tác của mình”.

Ukraine đang chịu áp lực phải tổ chức bầu cử càng sớm càng tốt sau khi một thỏa thuận được ký kết. Tổng thống Putin từ lâu đã khẳng định rằng chính phủ ở Kiev không hợp pháp và Ukraine phải tổ chức bầu cử để thỏa thuận hòa bình có hiệu lực. Nhiệm kỳ tổng thống của ông Zelensky đã hết hạn vào năm 2024, nhưng bầu cử không thể được tổ chức trong tình trạng thiết quân luật được áp đặt sau khi chiến dịch quân sự của Nga được triển khai.

Nỗ lực hòa bình của chính quyền Tổng thống Donald Trump - do đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và con rể của ông Trump là Jared Kushner dẫn đầu - đã tiến triển chậm chạp trong những tuần gần đây. Cuối tuần qua, một phái đoàn Ukraine do Bộ trưởng An ninh Quốc gia Ukraine Rustem Umerov và đặc phái viên Nga Kirill Dmitriev dẫn đầu đã gặp riêng các đối tác Mỹ trong các cuộc đàm phán mà ông Witkoff mô tả là “mang tính xây dựng và hiệu quả”.

Phát biểu với các phóng viên hôm 24/12, trong một cuộc họp trực tuyến, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết, ông Dmitriev đã báo cáo chi tiết cho Tổng thống Putin về kết quả chuyến đi Miami của ông ấy. Dựa trên thông tin này, Moscow sẽ vạch ra các bước tiếp theo và tiếp tục liên lạc trong thời gian gần thông qua các kênh hiện có. Ông Peskov từ chối thảo luận về các chi tiết cụ thể, nói rằng Moscow cho rằng việc thảo luận về các cuộc đàm phán trên báo chí là “phản tác dụng”.