Vụ xả súng ở Sydney: “bóng ma IS trở lại đe dọa phương Tây”

Lễ hội biến thành thảm kịch

Một trong hai kẻ xả súng tên là Sajid Akram, 50 tuổi - đã bị cảnh sát bắn chết. Người con trai 24 tuổi của hắn - kẻ đã ra tay cùng với cha mình và được truyền thông địa phương nêu tên là Naveed Akram - cũng bị bắn và hiện đang trong tình trạng nguy kịch tại bệnh viện.

Hai cha con nhà Akram đứng trên một cây cầu cạn gần bãi biển Bondi ở Sydney vào chiều ngày 14/12 và liên tục nã đạn vào đám đông hàng trăm người đang tụ tập tại lễ hội của cộng đồng Do Thái bên bờ biển. Chúng đã tính toán vị trí đứng bắn để có thể gây ra thương vong lớn nhất cho các nạn nhân.

Sau khi cảnh sát hạ gục được hai kẻ xả súng, đồng thời xác định được nhân thân của hai đối tượng, thì nguyên nhân ban đầu của vụ việc đang dần hé lộ.

“Những dấu hiệu ban đầu cho thấy đây là một vụ tấn công khủng bố lấy cảm hứng từ tổ chức IS. Đây là hành động của những kẻ đã liên kết với một tổ chức khủng bố, chứ không phải một tôn giáo”, Giám đốc Cơ quan cảnh sát Liên bang Australia, bà Krissy Barrett cho biết tại cuộc họp báo hôm 16/12.

Có hai chi tiết khiến các nhà điều tra tập trung vào hướng suy luận này. Đầu tiên là hai lá cờ của IS được các tìm thấy trong một chiếc xe đăng ký thuộc sở hữu của một trong hai kẻ xả súng, đậu gần nơi chúng thực hiện vụ tấn công. Thứ hai là việc hai nghi phạm đã có chuyến đi đến Philippines không lâu trước khi tiến hành vụ thảm sát. Các quan chức nhập cư Philippines cho biết cả hai đã đến Manila và sau đó đến Davao ở phía nam nước vào ngày 1/11 và rời đi vào ngày 28/11, chỉ vài tuần trước vụ xả súng ở Bondi.

Các nhà điều tra nghi ngờ có mối liên hệ giữa hai sự việc. Philippines, và cụ thể hơn là đảo Mindanao, ở phía nam nước này - nơi Sajid Akram và con trai từng đến - đã phải đối mặt với chủ nghĩa cực đoan bạo lực Hồi giáo từ những năm 1980. Theo báo Guardian, các mạng lưới khủng bố liên kết với IS từng tạo dựng ảnh hưởng không nhỏ ở miền nam Philippines. Dù gần đây chúng chỉ còn lại các nhóm nhỏ hoạt động ở Mindanao, nhưng sự hiện diện ít ỏi ấy vẫn có thể giúp chúng chiêu mộ thêm chiến binh cũng như gây dựng thiện cảm với những người ủng hộ tư tưởng Hồi giáo cực đoan tại đây.

Hiện vẫn chưa rõ hai nghi phạm đã làm gì ở Philippines, nhưng trong nhiều năm qua, các quan chức an ninh thường chứng kiến những kẻ có tư tưởng cực đoan tìm đường ra nước ngoài học hỏi từ các chiến binh khủng bố dày dạn kinh nghiệm nhằm chuẩn bị “hành trang” cho mình. Những nỗ lực như vậy có thể biến một tham vọng gây tiếng vang nghiệp dư thành một cuộc tấn công khủng bố được thực hiện bài bản.

Trong khi đó, hãng tin Reuters cho biết thêm, đã xuất hiện các đoạn video ghi lại cảnh  Naveed Akram thuyết giảng đạo Hồi bên ngoài các ga tàu ở vùng ngoại ô Sydney. Đây có thể là một gợi ý nữa để cảnh sát Australia hướng đến nghi vấn rằng tư tưởng cực đoan bị tiêm nhiễm bởi IS đã thúc đẩy hai cha con nhà Akram tiến hành vụ xả súng.

IS vẫn âm mưu trở lại

Tất nhiên, sẽ cần thêm thời gian để nhà chức trách Australia củng cố bằng chứng cho nhận định rằng hai kẻ xả súng tại Sydney ra tay vì những ảnh hưởng hoặc sự dẫn dắt trực tiếp của IS. Tuy nhiên, bóng ma của tổ chức khủng bố tàn bạo này là điều đã thực sự hiện hữu đối với phương Tây.

Sau khi bị đánh bật khỏi vùng Levant - khu vực Trung Đông bao gồm Syria, Iraq và các nước lân cận, nơi IS từng kiểm soát lãnh thổ rộng lớn - vào năm 2019, tổ chức này không biến mất như nhiều người từng nghĩ. Theo báo cáo mới nhất của “Nhóm Giám sát Liên hợp quốc về IS và Al-Qaeda”, tổ chức này hiện không còn một bộ chỉ huy tập trung có khả năng điều phối toàn cầu như giai đoạn 2014 - 2018.

Cũng không tồn tại bằng chứng xác thực về một thủ lĩnh IS có khả năng kiểm soát trực tiếp các chi nhánh trên phạm vi quốc tế, theo cách Abu Bakr al-Baghdadi từng làm trước đây. Nhưng IS vẫn tồn tại bởi chúng duy trì một dạng “trung tâm tư tưởng” mang tính phân tán, chủ yếu thông qua các kênh tuyên truyền, thông điệp chiến lược và sự thừa nhận lẫn nhau giữa các nhánh khu vực.

IS hiện vận hành theo nguyên tắc mà các chuyên gia chống khủng bố phương Tây gọi là “thống nhất về tư tưởng, phân tán về hành động”. Một vài nhân vật đứng đầu mang tính biểu tượng vẫn được nhắc đến trong tuyên truyền nội bộ nhằm duy trì tính chính danh, nhưng quyền quyết định mục tiêu, phương thức tấn công và thời điểm hành động nằm trong tay các nhánh địa phương. Chính cấu trúc lỏng lẻo này khiến IS khó bị xóa sổ hoàn toàn: việc tiêu diệt một thủ lĩnh hay một mạng lưới không đồng nghĩa với việc làm tê liệt toàn bộ tổ chức, trong khi hệ tư tưởng bạo lực vẫn tiếp tục được tái sản xuất trên không gian mạng.

Về địa bàn hoạt động, Liên Hợp quốc ước tính IS hiện vẫn duy trì khoảng 1.500 - 3.000 tay súng ở Syria và Iraq, chủ yếu tiến hành các cuộc phục kích, ám sát và phá hoại. Tuy nhiên, mối lo lớn hơn của cộng đồng quốc tế lại nằm ở các chi nhánh bên ngoài Trung Đông, đặc biệt là IS-Khorasan (IS-K) tại Afghanistan và Pakistan. Trong hai năm gần đây, IS-K được xem là nhánh hoạt động bạo lực nhất của IS, với nhiều vụ đánh bom liều chết khiến hàng trăm người thiệt mạng ở Pakistan.

Các cơ quan tình báo phương Tây đánh giá, IS-K đặc biệt nguy hiểm không chỉ vì tần suất tấn công cao mà còn vì tham vọng khẳng định vai trò “mũi nhọn toàn cầu” trong các nhóm IS hiện tại, thông qua những vụ tấn công có giá trị biểu tượng lớn và gây tiếng vang quốc tế, như vụ đánh bom tại thị trấn Khar thuộc tỉnh Khyber Pakhtunkhwa (Pakistan) khiến hơn 50 người chết và hơn 200 người bị thương hồi tháng 7/2023.

Tại châu Phi, đặc biệt là vùng Sahel và Tây Phi, các nhóm IS cũng đang tận dụng sự suy yếu của nhà nước, xung đột kéo dài và khoảng trống quyền lực để mở rộng ảnh hưởng. Theo số liệu của Trung tâm theo dõi các cuộc xung đột toàn cầu (ACLED) cùng các đánh giá an ninh của Mỹ và Liên minh châu Âu, các nhóm liên kết với IS ở Đại Sahara (ISGS) hay IS ở Tây Phi (ISWAP) hiện kiểm soát hoặc tranh chấp ảnh hưởng với lực lượng chính phủ tại nhiều khu vực ở Mali, Burkina Faso, Niger và miền Bắc Nigeria. Chỉ riêng trong giai đoạn 2023 - 2024, các nhóm này đã gây ra hàng nghìn cái chết cho dân thường, thông qua các vụ tấn công vào làng mạc, căn cứ quân sự và các mục tiêu mang tính biểu tượng.

Báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ gần đây cũng cảnh báo một số khu vực ở Sahel đang trở thành địa bàn huấn luyện, tuyển mộ và cực đoan hóa tương đối an toàn cho các phần tử Hồi giáo cực đoan, dù hiện chưa có bằng chứng cho thấy các nhóm này đủ năng lực trực tiếp tổ chức tấn công vào phương Tây. Tuy nhiên, nguy cơ lớn hơn nằm ở chỗ các địa bàn này có thể trở thành “vườn ươm” cho thế hệ chiến binh mới, được truyền cảm hứng để hành động ở những nơi xa hơn.

Theo các chuyên gia, việc Mỹ và các cường quốc đã thay đổi các ưu tiên của họ trong bối cảnh các cuộc khủng hoảng khác đang gia tăng, thay vì can dự sâu hơn vào hoạt động ngăn chặn các tổ chức khủng bố trỗi dậy, cũng góp phần khiến IS hồi sinh trở lại với chính nơi chúng từng “xưng hùng, xưng bá”, vùng Levant.

Dù chính quyền mới tại Damascus đã nắm quyền tại phần lớn lãnh thổ, nhiều khu vực hẻo lánh, sa mạc và vùng từng là sào huyệt của IS vẫn nằm ngoài sự kiểm soát hiệu quả. Theo đánh giá của Liên hợp quốc, chính những khoảng trống này cho phép các nhóm IS còn sót lại duy trì hoạt động, tuyển mộ và tái tổ chức ở mức độ thấp nhưng bền bỉ, tạo nguy cơ “tái sinh âm thầm” trong trung và dài hạn.

Theo ông Austin Doctor - Giám đốc các sáng kiến chiến lược tại Trung tâm Đổi mới, Công nghệ và Giáo dục Chống khủng bố Quốc gia Mỹ (NCITE): “Có các bằng chứng cho thấy IS vẫn đang hoạt động. Mối đe dọa từ các căn cứ truyền thống của chúng ở Trung Đông đang lan rộng ra nhiều khu vực khác nhau của châu Phi, và tiếp tay, truyền cảm hứng cho những vụ tấn công khủng bố ở các quốc gia phương Tây”.

Vì vậy, vấn đề với IS hiện nay không phải chúng còn bao nhiêu tay súng hay kiểm soát bao nhiêu lãnh thổ, mà là sự lan truyền tư tưởng cực đoan của chúng có được nhận diện và ngăn chặn đủ sớm hay không? Bởi khi thông điệp bạo lực và thù hận của IS hằng ngày vẫn len lỏi vào các nền tảng trực tuyến, hòa trộn với những bất mãn xã hội và các xung đột chưa có lối thoát thì nguy cơ xuất hiện những “Bondi tiếp theo” không phải điều quá xa vời.