Triệt phá than "thổ phỉ": Không thể nói khó vì cơ chế

Vẫn còn những kẽ hở cho các đối tượng khai thác than trái phép ngày đêm bòn rút lượng lớn tài nguyên, khoáng sản quốc gia. TP Hạ Long được coi là một hình ảnh thu nhỏ về những diễn biến của tình trạng này.

"Thổ phỉ" ngày càng tinh vi hơn

Theo báo cáo của UBND TP Hạ Long, trong tổng số 20 phường trên địa bàn thành phố có tới 9 phường tồn tại các mỏ than trái phép. Nóng bỏng nhất vẫn là ở các phường Cao Xanh, Hà Khánh, Cao Thắng. Trong năm 2010, đã có 141 trường hợp bị phạt hành chính với tổng số tiền hơn 500 triệu. Tuy nhiên, đến 2011, riêng trong 6 tháng đầu năm, con số xử lý của địa phương này đã xấp xỉ bằng cả năm 2010.

Cụ thể, đã triệt phá 389 lượt cửa lò, lần lượt các phường Hà Khánh 101 lượt, Cao Xanh 64 lượt, Hà Trung 62 lượt, Hà Lầm 55 lượt, Việt Hưng 55 lượt, Cao Thắng 40 lượt, Hà Tu 7 lượt, Đại Yên 5 lượt. Đồng thời, lực lượng chức năng kiểm tra, tạm giữ 70 xe ôtô, 12 tàu vận chuyển, tịch thu hơn 3.700 tấn than của 13 điểm kinh doanh, bán và nộp ngân sách hơn 1,2 tỷ đồng. 

Ông Đào Xuân Đan, Chủ tịch UBND TP Hạ Long và lãnh đạo các phường Cao Xanh, Hà Khánh, Cao Thắng cùng khẳng định, hoạt động khai thác than "thổ phỉ" ngày càng tinh vi, "công nghệ" và manh động hơn. Các quan chức địa phương này đưa ra một minh chứng điển hình cho cái gọi là "công nghệ" khai thác than trái phép tại 3 lò "thổ phỉ" mới bị lực lượng liên ngành triệt phá đầu tháng 7 tại tổ 58, 59, phường Cao Xanh.

"Đối tượng khai thác than trái phép bây giờ dựng hầm lò đàng hoàng chứ không làm lộ thiên như trước nữa. Thậm chí trong nhà cũng có lò than. Chỉ cần cửa lò dài 3m, rộng 2m, giếng được đào thẳng xuống, chống lò như… nhà nước. Than được cẩu lên tầng 2, đêm cho ôtô lùi vào, tháo máng khoảng nửa tiếng là đầy rồi chạy. Sau đó phun nước rửa sạch, không còn tí dấu vết nào", ông Đào Xuân Đan nói. Bên cạnh đó, "nghiệp vụ tình báo" của "thổ phỉ" ngày càng được áp dụng triệt để. Nhiều lúc, chỉ cần lãnh đạo thành phố đi xe cao gầm ra khỏi Ủy ban là các đối tượng đã biết để chạy hết, ông Đan cho biết thêm.

Còn lãnh đạo UBND phường Cao Xanh thì cho rằng, các lò than "thổ phỉ" sau khi xóa phá một thời gian đã tái diễn hoạt động khiến dư luận cho rằng chính quyền địa phương làm không triệt để. Thực ra, muốn xóa phá hẳn các lò than này cần phải dùng mìn đánh sập hoàn toàn.

Thế nhưng, địa điểm các lò than thổ phỉ tại Cao Xanh hầu như nằm lọt thỏm trong khu dân cư nên không thể dùng mìn mà chỉ bằng máy xúc cào bằng. Vì thế, chỉ cần đoàn kiểm tra rút đi một thời gian, lò than lậu lại được khôi phục.

"Lỗ hổng" từ sự quản lý

Với những khó khăn nêu trên, vấn đề đặt ra, việc diệt tận gốc than "thổ phỉ" hiển nhiên không phải nhiệm vụ một sớm một chiều. Như tại TP Hạ Long, đích thân Phó Chủ tịch UBND TP Vũ Văn Hợp đảm nhiệm cương vị Đội trưởng Đội liên ngành xử lý các hoạt động khai thác, vận chuyển và kinh doanh than trái phép, đủ để hiểu rằng địa phương này quyết đấu tranh như thế nào với vấn nạn này.

Tuy nhiên, về góc độ quản lý, chính các địa bàn đang được coi là "nóng" nhất của TP Hạ Long đã và đang tồn tại những bất cập. Điển hình từ sự vụ than "thổ phỉ" khoét rỗng chân, suýt làm sập cột điện cao thế tại khu 2, phường Hà Khánh hồi tháng 3/2011, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, tài sản quốc gia.

Mỏ than dưới đất là của Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (do Xí nghiệp than Thành Công, trực thuộc Công ty Than Hòn Gai - Vinacomin trực tiếp quản lý). Phần cột điện lại của ngành Điện lực. Và phường Hà Khánh quản lý đất đai khu vực này.

Sự việc nghiêm trọng này đến nay vẫn chưa tới hồi kết ngoại trừ một lãnh đạo phường bị cách chức vì thiếu trách nhiệm. Thanh tra xây dựng của TP Hạ Long vẫn phải túc trực bảo vệ… hiện trường! 

Để quét sạch than "thổ phỉ"

Đã có chế tài để ngăn chặn nạn khai thác than trái phép, tuy nhiên, theo nhận định của nhiều cơ quan chức năng địa phương, có nhiều vấn đề chưa thật cụ thể. Ví dụ, để bắt giữ các đối tượng, khởi tố hình sự thì mức độ phải là "khai thác than trái phép, gây hậu quả nghiêm trọng".

Khái niệm "nghiêm trọng" hiện đang được coi là còn trừu tượng, gây khó khăn khi xử lý các vụ việc và không đủ tính răn đe. Giải thích thêm về vấn đề này, Ông Đào Xuân Đan, Chủ tịch UBND TP cho rằng, hiện nay mức phạt 3 triệu đồng đối với vi phạm lần đầu và 5 triệu đồng lần thứ 2 là quá nhẹ đối với "than tặc" và chỉ khiến chúng thêm… nhờn.

Đặc biệt đối với khung xử lý hình sự về khai thác, vận chuyển than là quá lớn (khai thác, vận chuyển từ 700 tấn trở lên), trong khi các lực lượng chức năng chỉ bắt được một vài ba xe than, hoặc bắt quả tang số than tập kết tại các hầm lò cũng chỉ vài ba chục tấn.

Vì vậy, ông Đan quả quyết, để chính quyền làm triệt để vấn đề này thì cần có một chế tài. Nếu có một chỉ thị giống như "406" (cấm sản xuất, vận chuyển và đốt các loại pháo) thì bắt được hết, chỉ trong 6 tháng là làm sạch được ngay!

Rõ ràng, đang tồn tại những vấn đề liên quan đến phương thức quản lý loại tài nguyên quốc gia này cũng như chế tài xử lý các đối tượng khai thác, vận chuyển than trái phép cần được khắc phục. Nếu không, chuyện triệt phá "than thổ phỉ" sẽ mãi như "bắt cóc bỏ đĩa", khiến người dân sống gần "thổ phỉ" luôn nơm nớp lo sợ, còn tài sản quốc gia thì ngày đêm bị đánh cắp một cách trắng trợn