"Lưỡng quốc tướng quân" Nguyễn Sơn
Với đầu óc thông minh sẵn có, nói năng sắc sảo, chịu khó học hỏi, nói tiếng Trung Quốc như người Trung Quốc uyên thâm, mang theo thể lực của cả hai dân tộc Trung Hoa và Việt Nam đã từng đánh Đông, dẹp Bắc, được Chính phủ và nhân dân Trung Quốc bầu là Ủy viên Ban Chấp Trung ương nước Cộng hòa Xôviết Trung Hoa do Mao Trạch Đông làm Chủ tịch.
Chính phủ và nhân dân Trung Quốc đánh giá, ông là người có tiềm năng văn võ song toàn, là người chỉ huy quân sự tài ba, là người hoạt động văn hóa xuất sắc, đã từng đảm nhận chức Tổng Biên tập tờ "Kháng địch báo", Tổng Biên tập Tạp chí "Huấn luyện chiến đấu" của Quận ủy Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, Đoàn trưởng Đoàn kịch đầu tiên trong lịch sử quân đội Trung Quốc.
Với cống hiến của ông, Chính phủ Trung Quốc đã phong cho ông quân hàm Thiếu tướng, người nước ngoài duy nhất được phong hàm tướng của Trung Quốc.
Trong bộ sách "Truyện ba trăm danh tướng của Trường Quân sự Hoàng Phố" do Vương Vĩnh Quân công tác ở Bộ Tổng tham mưu Quân giải phóng chủ biên, Nhà xuất bản nhân dân Quảng Tây xuất bản tháng 6/1989. Trong cuốn sách này, Trung Quốc đánh giá cao về cuộc đời và binh nghiệp của tướng Nguyễn Sơn.
Theo tư liệu trong sách ghi lại, tên thật của tướng quân là Võ Nguyên Bác, thuộc dòng họ Võ (Vũ) Hải Dương, tên đi học là Nguyễn Sơn. Thời trẻ ông đã từng du học ở Pari, Pháp. Đầu năm 1925, ông từ Việt Nam sang Quảng Châu được Chủ tịch Hồ Chí Minh giới thiệu, ông tham gia vào cuộc đấu tranh cách mạng của nhân dân Quảng Châu và vào học khóa 4 Trường Quân sự Hoàng Phố.
Mùa hè năm 1925, Hồ Chủ tịch mở lớp cán bộ thanh niên cách mạng Việt
Tháng 8/1927, Nguyễn Sơn gia nhập Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tháng 12/1927, Nguyễn Sơn tham gia cuộc khởi nghĩa Quảng Châu do Trương Thái Lôi, Diệp Đinh… lãnh đạo. Cuộc khởi nghĩa thất bại, Nguyễn Sơn chuyển sang Thái Lan làm công tác kiều vận.
Năm 1929, lần thứ 2, Nguyễn Sơn lại đến Quảng Châu, tham gia vào cuộc vũ trang do Đảng Cộng sản Trung Quốc lãnh đạo, nhận chức vụ Chính ủy Tiểu đoàn thuộc Trung đoàn Hồng quân số 48. Khi Quân đoàn Hồng quân 12 thành lập, Nguyễn Sơn lần lượt giữ các chức vụ Chính ủy Trung đoàn, Chủ nhiệm Chính trị Sư đoàn 34.
Năm 1932, Nguyễn Sơn là Trưởng khoa Tuyên truyền, kiêm giáo viên chính trị văn hóa của Trường Quân sự Trung ương. Sau đó, ông tham gia thành lập Đoàn Kịch Công nông, đoàn kịch đầu tiên trong lịch sử Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc do ông làm Trưởng đoàn.
Tháng 1/1934, trong Đại hội Đại biểu công nông binh toàn quốc lần thứ 2, Nguyễn Sơn được bầu là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương nước Cộng hòa Xôviết Trung Hoa. Năm 1934, Hồng quân Trung Quốc mở cuộc trường chinh lịch sử hai vạn dặm, ông lại tích cực tham gia với cương vị Ủy viên đoàn cán bộ Quân ủy Trung ương.
Trong cuộc trường chinh kháng Nhật, Nguyễn Sơn đảm nhận các chức vụ Chủ nhiệm Ban Chấp hành Hội Lao động khu bốn huyện Ngũ Điều, Trưởng ban Tuyên truyền Đảng ủy Đảng Cộng sản Trung Quốc khu Tiến Đông Bắc (cấp hành chính giữa huyện và tỉnh); Tổng Biên tập tờ "Kháng địch báo"; Trưởng ban Tuyên truyền Liên khu Tiến Sát ký (quân khu gồm 3 tỉnh Sơn Tây, Cáp Nhĩ Tân và Hồ Bắc).
Năm 1945, thực dân Pháp mở rộng chiến tranh hòng đánh chiếm nước ta lần nữa. Qua thương lượng giữa Đảng Cộng sản Trung Quốc và Đảng Cộng sản Việt Nam, qua trao đổi giữa Mao Chủ tịch và Hồ Chủ tịch, với lòng yêu nước, yêu quê hương, Nguyễn Sơn trở về Việt Nam tiếp tục chiến đấu. Khi quân Pháp theo chân quân Anh vào Sài Gòn để giải giáp quân Nhật, đánh chiếm Sài Gòn và miền
Trước tình hình đó, Hồ Chủ tịch đã cử tướng Nguyễn Sơn làm Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Nam Bộ và sau khi quân Pháp đã tiến ra đánh chiếm miền Nam Trung Bộ, Hồ Chủ tịch lại cử ông làm Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Nam Trung Bộ để ông vừa chỉ huy tác chiến, vừa nghĩ kế lâu dài là đào tạo cán bộ cho quân đội nên ông lập ra Trường Quân chính Quảng Ngãi.
Thượng tướng Hoàng Minh Thảo, GS. Nhà giáo nhân dân, Giải thưởng Hồ Chí Minh, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược Bộ Quốc phòng đã từng chiến đấu bên tướng Nguyễn Sơn thời kỳ đó có ghi lại: "Tướng Nguyễn Sơn (Vũ Nguyên Bác) là người chỉ huy có tài năng. Ông có nhiều tài năng, có tài chỉ huy chiến đấu và có tài về huấn luyện quân sự, có tài về công tác chính trị, văn hóa, đặc biệt là văn hóa dân tộc cổ truyền. Vừa vào thay thế ông ở Quân khu 4, tôi đã học được ở ông về công tác huấn luyện quân sự. Đó là "Đại hội luyện quân lập công".
Đây là sáng kiến rất mới về công tác chính trị trong huấn luyện quân sự. Sau đại hội đó, bộ đội Quân khu 4 đã tiến một bước mới về huấn luyện và tinh thần hăng say học tập và học tập có chương trình sát với thực tế chiến đấu.
Ông luôn giáo dục mọi người tinh thần quyết tâm chiến đấu để bảo vệ nền độc lập tự do vừa mới giành được.
Ông có tài diễn thuyết. Ông có kinh nghiệm phong phú về trường đời, lão luyện về cuộc sống. Bài diễn thuyết của ông bao giờ cũng thấm vào lòng người. Hễ Nguyễn Sơn nói chuyện là mọi người hào hứng, im lặng để nghe…".
Trong thời gian đó, về mặt chiến lược quân sự, Bộ Chỉ huy của ta đặt ra hai hướng ép vào đồng bằng Bắc Bộ. Một hướng ép từ Thanh - Nghệ - Tĩnh. Một hướng ép từ Chí Linh - Đông Triều, tướng Nguyễn Sơn chỉ huy một hướng.
Năm 1950, thông qua thương lượng giữa Hồ Chủ tịch và lãnh đạo Trung Quốc, Nguyễn Sơn lại đến Trung Quốc lần thứ 3. Sau một thời gian học tập tại Học viện Quân sự Nam Kinh, Nguyễn Sơn đảm nhiệm các chức vụ Phó Cục trưởng Cục Điều lệnh Bộ Tổng giám huấn luyện của Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc, Tổng Biên tập "Tạp chí huấn luyện chiến đấu" của Quận ủy Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tháng 5/1955, được phong hàm Thiếu tướng, người nước ngoài duy nhất được Chính phủ Trung Quốc phong hàm.
Mùa hè năm 1956, Nguyễn Sơn bị bệnh ung thư. Vì nhớ Tổ quốc, quê hương, ông đã đề đạt nguyện vọng trở về Việt
Lưỡng quốc tướng quân Nguyễn Sơn đã đi vào cõi vĩnh hằng. Hai Đảng Việt
Nhà văn Ngụy Nguyên, Trung Quốc, khi bình luận về cuốn sách này trong tạp chí giao lưu văn hóa Trung Quốc - nước ngoài ra ngày 15/11/2000 có ghi: "Nhân vật chủ yếu nam (Nguyễn Sơn) cũng như nữ trong cuốn sách đã cùng biểu hiện rõ tinh thần chủ nghĩa quốc tế vĩ đại, tinh thần yêu nước nồng nàn chủ nghĩa anh hùng cách mạng và đó cũng là sự thăng hoa của tinh thần dân tộc kháng chiến… khiến mọi người đều cảm phục.
Lý tưởng, niềm tin, lòng quả cảm, kiên trinh được nêu trong "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" là chủ đề có ý nghĩa thời đại".
Lưỡng quốc tướng quân Nguyễn Sơn đã vĩnh viễn đi vào cõi vĩnh hằng nhưng cuộc đời và sự nghiệp của ông sẽ mãi mãi là bông hoa đẹp của hai Đảng, hai dân tộc Việt - Trung
