Chuyến công du ngoại giao bí mật của Chủ tịch Hồ Chí Minh
Trước khi đi, Bác gặp riêng một số đồng chí dặn dò và giao nhiệm vụ cụ thể trong lúc Người đi công tác xa. Thời gian này, Bác hay yếu mệt nên đồng chí Trần Đăng Ninh (Ủy viên Trung ương, phụ trách hậu cần của Quân đội nhân dân Việt Nam, sau là Tổng cục trưởng Tổng cục Cung cấp, Bộ Quốc phòng) đề nghị với bên quân nhu nghiên cứu một loại cáng đặc biệt để người khiêng cáng cần nghỉ cũng không phải đặt cáng xuống đất.
Biết chuyện, Bác hỏi đồng chí Ninh: "Nghe nói các chú đang làm cho tôi cái kiệu?", rồi Người quyết định ngay: "Tôi mệt thì các chú cũng mệt. Nếu lại phải cáng tôi thì còn mệt biết mấy? Chú chuẩn bị cho tôi một chiếc balô. Đồ dùng của ai người nấy mang. Tất cả đều hành quân như bộ đội".
Trước ngày lên đường, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ thị cho đồng chí Võ Nguyên Giáp viết bản báo cáo về tình hình quân sự để Người mang theo. Ngày 29/12/1949. Bộ trưởng Tài chính Lê Văn Hiến đã trao 50 đồng tiền vàng trong số 200 đồng tiền vàng đầu tiên do Sở Đúc tiền của nước ta đúc, để Người làm quà tặng trong chuyến đi công tác. Ngày 1/1, theo chỉ thị của Bác, đồng chí Lâm Cẩm Như và hai cán bộ Lê Phát (cảnh vệ kiêm phiên dịch) cùng Ngô Vi Thiên (điện đài viên) lên đường trước để tiền trạm.
Ngày 2/1, phái đoàn tập trung tại châu Tự do và buổi chiều cùng ngày bắt đầu lên đường, bảo vệ tiếp cận Người có đồng chí Nhất. Bác mặc bộ quần áo chàm, đầu đội chiếc mũ rộng vành, trùm chiếc khăn mặt trắng che bộ râu đã có những sợi điểm bạc, sau lưng là một chiếc balô.
Chuyến đi hết sức vất vả, nguy hiểm vì quân Pháp, Tưởng và các lực lượng ô hợp đóng dày đặc hai bên đường biên. Từ Tuyên Quang, phái đoàn đi bộ, dắt ngựa vượt qua rừng, ngày 16 đến Phục Hòa (Cao Bằng) qua chợ Thủy Khẩu (Trung Quốc) mới gặp bộ phận tiền trạm của đồng chí Lâm Cẩm Như.
Đến Long Châu thuộc Quân khu Quảng Tây thì Quân Giải phóng Trung Quốc phái một trung đội vũ trang đến nghênh đón và hộ tống Người về nghỉ tại Bộ Tư lệnh phân khu. Sáng sớm ngày 17/1, Chủ tịch Hồ Chí Minh lên ôtô của Quân Giải phóng Trung Quốc đi Nam Ninh. Ngày 20-/, Bác đến Nam Ninh và nghỉ tại khách sạn Kim Sơn ở đường Dân Sinh.
Tại cơ quan giao tế Nam Ninh, Bác dự tiệc chiêu đãi do các tướng lĩnh cấp cao của Quân khu Hoa
Khi xưa gặp chú một thanh niên
Nay chú cầm quân giữ soái quyền
Trăm vạn hùng binh theo lệnh chú
Giữ gìn cách mạng cõi Điền biên.
Ngày 21/1, Bác rời Nam Ninh đi ôtô đến Lai Tân và lên Bắc Kinh bằng tàu hỏa. Lúc đó Chủ tịch Mao Trạch Đông đã đi Mátxcơva để đàm phán và ký hiệp định hợp tác với Liên Xô nên các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước như Thủ tướng Chu Ân Lai, Lưu Thiếu Kỳ, Chu Đức, Nhiếp Vinh Trăn đã nồng nhiệt tiếp đón Người. Về danh nghĩa, đây là phái đoàn của Trung ương Đảng ta sang thăm Đảng Cộng sản Trung Quốc.
 |
 |
| Chủ tịch Hồ Chí Minh dự buổi chiêu đãi trong một chuyến đi công tác tại Quảng Tây, trung quốc (20/1/1950) (Ảnh: tư liệu Bảo tàng Hồ Chí Minh). |
Trong các cuộc hội đàm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thông báo về đường lối cách mạng Việt Nam, về tình hình cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và tranh thủ được sự đồng tình ủng hộ của Ban lãnh đạo Trung Quốc. Phía Trung Quốc cho rằng trước đây chưa có điều kiện giúp đỡ cách mạng Việt
Ngày 25/1, Người nhận được điện cảm ơn của Thống chế Xtalin về bức điện Người chúc mừng Xtalin tròn 70 tuổi. Theo đề nghị của ta, Trung Quốc đã điện báo cho Nguyên soái Xtalin về sự có mặt của Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Bắc Kinh và ngỏ ý muốn sang Liên Xô để trực tiếp thông báo về tình hình cách mạng Việt Nam. Đồng chí Xtalin mời Chủ tịch Hồ Chí Minh sang thăm không chính thức Liên Xô.
Ngày 3/2/1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Thủ tướng Chu Ân Lai đáp tàu hỏa đi Mátxcơva. Đồng chí Trần Đăng Ninh đi theo Người.
Tới Mátxcơva, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm việc với các đồng chí trong Ban lãnh đạo Liên Xô, Trung Quốc như Xtalin, Môlôtốp, Kazanôvích, Khơrútsốp, Mao Trạch Đông, Chu Ân Lai...
Khi được thông báo về tình hình Việt
Ngày 16/2/1950, tức là 30 tết Kỷ Sửu cổ truyền của cả Trung Quốc và Việt Nam, Nguyên soái Xtalin tổ chức đại tiệc tại Điện Kremlin để mừng Hiệp ước Hữu nghị Xô - Trung và cũng là mừng năm mới, cùng dự bữa tiệc còn có các đồng chí lãnh đạo Trung Quốc khác như Thủ tướng Chu Ân Lai và Chủ tịch Mao Trạch Đông.
Trước đây, Liên Xô không hiểu rõ nội tình cách mạng Việt Nam nhưng sau khi nghe Bác trình bày tình hình, Xtalin đã đồng ý với đường lối chiến lược, sách lược của Đảng ta. Giữa không khí vui vẻ của bữa tiệc, Bác nói với Xtalin: "Thưa đồng chí Xtalin, tôi xin được thỉnh thị đồng chí?", Xtalin cười đáp: "Sao đồng chí lại thỉnh thị tôi? Đồng chí là Chủ tịch Việt
Bác nửa đùa, nửa thật nói tiếp: "Đồng chí đã ký với đồng chí Mao Trạch Đông Hiệp ước Xô - Trung, vậy nhân dịp này đồng chí và tôi cùng ký nhận một bản Hiệp ước Xô - Việt được chứ?". Xtalin cười nói: "Nhưng đồng chí Hồ ơi, đồng chí sang thăm chúng tôi chuyến này là bí mật vì vậy tôi và đồng chí chưa thể ký hiệp ước được. Nếu ký hiệp ước, người ta hỏi đồng chí đột ngột ở đâu hiện ra thì chúng tôi biết giải thích thế nào?". Bác cười: "Chuyện đó dễ lắm. Đồng chí cho chúng tôi lên máy bay bay một vòng rồi đáp xuống sân bay, cử một số đồng chí ra đón chúng tôi, cho các báo đưa tin này thế là xong!". Xtalin cả cười: "Quả là sức tưởng tượng độc đáo của người phương Đông các đồng chí! Tuy nhiên chúng ta có thể ký với nhau một bản khẩu ước ngay tại đây, trước sự chứng kiến của quan khách và bạn bè rằng…", Bác tiếp ngay lời Xtalin: "Việt
Mọi người đều vỗ tay và hô to “hura” (hoan hô), Xtalin nói tiếp: "Yêu cầu của Việt
Liên Xô cho ta một trung đoàn pháo cao xạ 37ly, một số xe vận tải Môlôtôva và thuốc quân y; Trung Quốc sẽ trang bị vũ khí cho một số đại đoàn bộ binh và một đơn vị pháo binh, và vận chuyển hàng viện trợ của Liên Xô cho ta, đồng thời sẽ cử cố vấn quân sự sang giúp ta và đồng ý cho ta đưa người của Trường Lục quân sang đất Vân Nam để đào tạo và bổ túc cán bộ.
Sau bữa tiệc, Xtalin còn ký vào chân dung của mình in trong một cuốn họa báo để tặng Bác làm kỷ niệm, nhưng khi sửa soạn hành lý chuẩn bị về nước thì Bác không tìm thấy cuốn họa báo đó (mãi đến đầu năm 2009 mới sưu tầm lại được, thì ra để giữ bí mật tuyệt đối cuộc gặp gỡ này, Cơ quan Tình báo KGB đã nhanh tay thu cuốn họa báo đó, cất vào kho lưu trữ).
Trong thời gian ở Liên Xô, Bác cũng gặp gỡ đại diện Đảng Cộng sản Pháp và nhiều tổ chức quốc tế để tranh thủ sự đồng tình ủng hộ của các lực lượng tiến bộ trên thế giới đối với cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam. Ngày 17/2, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng với Mao Trạch Đông và Chu Ân Lai đáp xe lửa liên vận rời Liên Xô và ngày
4/3 về đến Bắc Kinh, Người bắt đầu hội đàm với Thủ tướng Chu Ân Lai.
Bác đề nghị Trung Quốc cử cố vấn sang giúp Việt
Trời Ký Bắc treo vầng trăng rọi
Lòng theo trăng vời vợi sáng ngời
Vầng trăng ai xẻ làm đôi?
Nửa theo bạn cũ, nửa soi lữ hành.
Ngày 12/3, khi qua tỉnh Hồ Bắc nhìn thấy đồng lúa xanh tốt, Bác làm bài thơ chữ Hán “Quá Hồ Bắc”:
Đồng ruộng khi đi đầy tuyết trắng
Nay về lúa mạch đã xanh xanh
Ngày mai cày máy thay cày gỗ
Ức triệu nhà nông hưởng thái bình.
Ngày 13/3, khi qua Trường Sa, thủ phủ tỉnh Hồ
Trường Sa ngày trước chốn sa trường
Mỗi dãy lâu đài một vết thương
Trung Quốc ngày nay đã giải phóng
Trường Sa sẽ hết cảnh tang thương.
Ngày 17/3, buổi trưa đi qua Thiên Giang, Bác làm bài thơ chữ Hán “Ngọ quá Thiên Giang”:
Đến Thiên Giang kể chuyện Thiên Giang
Xuân tới bờ sông bát ngát sương
Xe thù ngàn cỗ thành tro xám
Hồng quân thẳng đến Trấn
Ngày 19/3, về tới gần Long Châu, thuộc tỉnh Quảng Tây, Bác đã làm bài thơ chữ Hán “Cận Long Châu”:
Còn cách Long Châu ba chục dặm
Nghe tàu bay rú, pháo gầm rung
Nhân dân nước Việt anh hùng thật
Diệt thù, dựng nước ắt thành công.
Hạ tuần tháng 3/1950, Người tới biên giới Trung - Việt. Ngày 31/3, Bác đến nghỉ ở nhà đồng chí Đinh Hữu Thới ở bản Đông Chót, xã Bằng Đức, huyện Ngân Sơn rồi hôm sau Bác về cơ quan Tỉnh đội Bắc Kạn. Ngày 2/4/1950, Người về đến Bắc Kạn. Sau khi gặp gỡ và làm việc với Ban lãnh đạo tỉnh, Người về An toàn khu bằng xe tải. Tới Quán Vuông (đường Bắc Kạn - Thái Nguyên), đoàn gặp đồng chí Võ Nguyên Giáp cùng một số đồng chí trong cơ quan Bộ Tổng tư lệnh ra đón.
Nghỉ lại đây một hôm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kể vắn tắt chuyến đi công tác tại Trung Quốc, Liên Xô của Người. Hôm sau, Người về sớm để chuẩn bị cho phiên họp Thường vụ Trung ương Đảng. Ngày 6/4/1950, tại phiên họp của Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chính thức thông báo tình hình và kết quả chuyến đi của Người.
Chuyến đi bí mật đầy gian lao, nguy hiểm, song cũng hết sức mưu lược, tài trí của Chủ tịch Hồ Chí Minh kết thúc tốt đẹp. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm cho Liên Xô, Trung Quốc hiểu rõ hơn thực chất của Cách mạng Việt Nam và sự uyển chuyển của đường lối chiến lược và sách lược của Đảng Cộng sản Đông Dương trong tiến trình Cách mạng tháng Tám và kháng chiến chống thực dân Pháp, góp phần làm bạn bè quốc tế nhận thức rõ hơn về Cách mạng Việt Nam. Nhờ đó đã dấy lên một phong trào ủng hộ Cách mạng Việt
Chuyến đi của Người thể hiện đường lối đối ngoại trước sau như một của Đảng ta, phản ánh xu thế phát triển tất yếu của Cách mạng Việt
