Chuyến bay đặc biệt chở Chủ tịch Fidel Castro vào Quảng Trị năm 1973

Đoàn bay 919 kể từ ngày thành lập đến nay là đơn vị có vinh dự được thực hiện hàng nghìn chuyến chuyên cơ, bảo đảm việc đưa đón các vị lãnh đạo cao cấp. Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, điều kiện phục vụ có nhiều khó khăn, phức tạp nhưng họ đã thực hiện các chuyến bay an toàn, dù ở trong điều kiện vô cùng gấp gáp, phức tạp.

Thời gian lùi xa, những người vinh dự được thực hiện các chuyến bay đặc biệt đó giờ đây đã ở cái tuổi “thất thập cổ lai hy”, nhưng tinh thần vẫn luôn minh mẫn. Đối với họ, mỗi chuyến bay là một sự kiện trọng đại của cuộc đời mình.

Tại ngôi biệt thự nhỏ nằm trong Khu tập thể Hàng không trên đường Thụy Khuê - Hà Nội, Đại tá Hồ Văn A rất tự hào mỗi lần kể về những chuyến bay phục vụ các nguyên thủ quốc gia.

Quê ông ở tận huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa, ông là bộ đội tập kết ra Bắc. Năm 1959 được cử đi học chuyên ngành Thông tin trên không tại Trường Không quân số 2 của Trung Quốc. Ba năm sau về nước và bắt đầu thực hiện các chuyến bay chuyên cơ phục vụ nguyên thủ quốc gia. Đến năm 1991 thì nghỉ hưu và sống cùng cậu con trai út. Trong rất nhiều chuyến đi đáng nhớ trong cuộc đời mình, ông đặc biệt ấn tượng chuyến bay đưa Chủ tịch Cuba - Fidel Castro vào vùng đất mới giải phóng Quảng Trị.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Chủ tịch Fidel Castro và Đại tướng Võ Nguyên Giáp chụp ảnh chung với tổ bay.

Năm 1973, nhà lãnh đạo kiệt xuất của nhân dân Cuba anh em, người bạn lớn từ bên kia bán cầu sang thăm Việt Nam. Ông có nguyện vọng được vào tuyến lửa để thăm Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, thăm vùng đất Quảng Trị vừa mới được giải phóng, Fidel Castro lệnh cho Đại sứ Vivo: “Trong mọi trường hợp, dù khó khăn chúng ta vẫn phải đi, dù phải đi bộ...”. Đáp lại nguyện vọng của bạn, Thủ tướng Phạm Văn Đồng yêu cầu Lữ đoàn 919 (nay là Đoàn 919) thực hiện chuyến bay đưa đoàn vào tuyến lửa, với yêu cầu tuyệt đối bí mật, đảm bảo an toàn.

Đại tá Hồ Văn A khi đó là nhân viên thông tin trên không, nhớ lại: Ngày 13/9/1973, chúng tôi nhận được lệnh đưa chiếc máy bay AN24 mang số hiệu VN - 1094 về nước. Tuy Hiệp định Pari đã được ký kết nhưng đa phần máy bay vận tải của chúng ta vẫn ở nơi sơ tán tại Tường Vân (Trung Quốc), khi nhận lệnh, anh em chúng tôi được biết rằng sẽ thực hiện chuyến bay chuyên cơ, nhưng không ai rõ nhiệm vụ cụ thể. Đầu giờ chiều chúng tôi cất cánh bay về Nam Ninh (Trung Quốc) tiếp dầu, kiểm tra kỹ thuật chờ tối bay về Gia Lâm. Như mọi lần, chuyến bay đó cũng được các bạn Trung Quốc phục vụ chu đáo.

Ngày hôm sau, sau khi đội thợ máy kiểm tra toàn bộ một cách kỹ lưỡng, bộ phận xăng dầu làm công tác hóa nghiệm nhiên liệu, chúng tôi tiến hành bay thử, rồi máy bay được kẹp chì, bàn giao cho bảo vệ, nhưng tất cả vẫn không được biết mình sẽ thực hiện chuyến bay đi đâu, phục vụ ai... mà qua công tác kiểm tra chuẩn bị chỉ đoán rằng sẽ thực hiện chuyến bay chuyên cơ A, tức là chuyến bay đặc biệt nhất.

Cuối cùng tổ bay cũng được chỉ định, bao gồm Nguyễn Oanh - Cơ trưởng, Nguyễn Văn Hội - dẫn đường, Nguyễn Văn Hợi - cơ giới trên không và tôi (Hồ Văn A) - thông tin, Phan Hồng Tâm lái phụ và 2 tiếp viên là đồng chí Đạt và đồng chí Hà. Nhận nhiệm vụ từ Lữ trưởng Nguyễn Phúc Trạch, anh em chúng tôi hào hứng hẳn lên, không ngờ mình lại hân hạnh được thực hiện chuyến bay đưa Fidel Catro về thăm vùng đất mới giải phóng.

Đại tá Hồ Văn A kể tiếp: Sự phấn chấn nhanh chóng qua đi, trước mắt chúng tôi là nhiệm vụ vô cùng nặng nề, bởi kẻ thù luôn tìm cách phá hoại, và hơn nữa với Fidel, một nhân vật đã bao lần bị kẻ địch âm mưu sát hại mà không thành thì nhiệm vụ bảo vệ ông càng phải đảm bảo ở mức cao nhất.

Bên cạnh đó, việc máy bay phải hạ cánh xuống Đồng Hới, một sân bay dã chiến, gần như không có thiết bị dẫn đường nào, tất cả chỉ bằng mắt thường và kinh nghiệm. Tuy vậy, với giọng nói rắn rỏi, Cơ trưởng Oanh thay mặt toàn bộ tổ lái hứa quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ, thực hiện chuyến bay tuyệt đối an toàn.

Ngay sau đó, tất cả chúng tôi họp lại bàn phương án thực thi nhiệm vụ và được lãnh đạo Lữ đoàn chấp thuận. Thời gian gấp, lại có tin một cơn bão sắp đổ bộ vào miền Trung nên anh em chúng tôi không có điều kiện để bay thử vào Đồng Hới như đã dự định.

Sáng 15/9/1973, tổ lái chúng tôi đưa chiếc AN24 mang số hiệu VN-1094 thực hiện chuyến chuyên cơ đặc biệt đưa Chủ tịch Fidel cùng đoàn đại biểu Chính phủ Cuba và Thủ tướng Phạm Văn Đồng vào tuyến lửa. 9h40', máy bay cất cánh. Theo đúng lịch trình, 11h kém 15' chúng tôi đã có mặt tại Đồng Hới.

Rất may, thời tiết hôm ấy thật đẹp, điều kiện khí tượng lý tưởng để chúng tôi thực hiện cú đáp nhẹ nhàng xuống sân bay dã chiến với đường băng ngắn và hẹp. Một sân bay mà ngài Đại sứ Cuba Vivo nói vui: “Không có tháp điều khiển mà chỉ có những đống gạch vụn”.

Máy bay dừng hẳn, ôtô đón đoàn đi vào Quảng Trị, tổ lái được cán bộ tháp tùng chuyển lời cảm ơn đã đưa đoàn bạn vào tới nơi an toàn. Sau khi kiểm tra, niêm phong, ngụy trang máy bay, chúng tôi được đưa về nhà khách của tỉnh Quảng Bình, nhưng thực ra đây là một dãy nhà cấp 4 dựng vội giữa một thị xã hoang tàn, đổ nát. Ngày ấy, Đồng Hới không còn một ngôi nhà nào nguyên vẹn, ngoài khu nhà mà chúng tôi được ở.

Đã vào mùa thu, nhưng thời tiết nơi đây vẫn nóng kinh khủng, mà nước lại rất hiếm. Tuy vậy, anh em chúng tôi rất vui vì đã thực hiện chuyến bay an toàn. Tổ lái được thông báo sẽ ở lại chờ đoàn thực hiện xong chuyến thăm và hội đàm với Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam rồi sẽ bay ra. Nhưng đột nhiên chỉ ngày sau đó, tổ bay nhận lệnh đưa đoàn trở ra Hà Nội.

Với tư thế sẵn sàng, anh em nhanh chóng trở lại sân bay, tra nạp nhiên liệu, kiểm tra kỹ thuật cho chuyến bay trở ra. Sau này, chúng tôi mới biết, do tình hình Chile căng thẳng, nên Chủ tịch Fidel Catro phải về nước sớm, khiến cho chuyến thăm tuyến lửa của ông cũng chưa thực sự được trọn vẹn.

Hạ cánh xuống sân bay Gia Lâm, chúng tôi lại nhận được một bất ngờ khác, đích thân Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã ra tận cầu thang máy bay đón đoàn và chúc mừng tổ lái hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Đại tướng dẫn Chủ tịch Fidel lần lượt bắt tay từng thành viên trong tổ bay, Chủ tịch Fidel Castro cảm ơn anh em đã vượt qua mọi khó khăn để thực hiện chuyến bay an toàn, để ông và đoàn đại biểu của nhân dân Cuba được vào tuyến lửa Quảng Trị, được trực tiếp đến vùng đất mới giải phóng của Việt Nam. Ông chúc chúng tôi hoàn thành nhiệm vụ, giành nhiều thắng lợi, chúc đất nước Việt Nam sớm được thống nhất.

Theo đề nghị của tổ bay, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Chủ tịch Fidel Castro đã vui vẻ đứng chụp ảnh lưu niệm cùng anh em chúng tôi, bức ảnh được chụp ngay chân cầu thang chiếc chuyên cơ AN24 mang số hiệu VN-1094, ghi rõ nét mặt rạng ngời trên khuôn mặt mọi người.

Bức ảnh đó hiện vẫn được lưu giữ trang trọng trong Phòng truyền thống của Đoàn bay 919, như nhắc nhở mọi người nhớ về những lần thực hiện các chuyến bay chuyên cơ trong tháng ngày gian khó.

Còn chúng tôi, những thành viên của tổ lái hôm ấy tất cả nay đã nghỉ hưu, trong cuộc đời đã được thực hiện nhiều chuyến bay chuyên cơ, nhưng lần vào tuyến lửa năm đó là chuyến bay chẳng thể nào quên