"Cầm đồ thuốc độc"
Nghi "cầm đồ thuốc độc" là một trong những tệ nạn trong đời sống của đồng bào, các dân tộc Hre, Cor và Kdong có 170.000 cư dân thuộc 6 huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi. Từ xưa đến nay đây cũng là nhân tố gây phức tạp về ANTT nhất trên địa bàn các huyện.
Hậu quả của mỗi vụ "đồ độc" rất lớn, thường là tính mạng của một hoặc nhiều người và kéo dài, âm ỉ; uy hiếp trực tiếp đến tính mạng, tài sản và cuộc sống bình thường của người dân. Mỗi năm trên địa bàn toàn tỉnh trung bình xảy ra 12 vụ nghi "cầm đồ thuốc độc".
Từ những chuyện đau lòng...
Đến xã Ba Dinh, huyện Ba Tơ hỏi chuyện Phạm Văn Xa bị người làng Gòi Khôn đánh đến chết vì nghi có “đồ độc” thì không ai là không biết. Chuyện bắt đầu vào trung tuần tháng 7/2004, khi Xa chuyển sang nghề lái trâu. Để mua được giá rẻ, Xa luôn miệng nửa kín nửa hở là mình có "đồ độc", bà con nếu không bán trâu cho Xa thì sẽ “đồ” cho trâu nhà đó chết. Sự việc trở nên phức tạp khi ngay sau đó có vài con trâu của bà con bỗng dưng bị bệnh và lăn ra chết. Thế là cả làng kéo đến nhà lôi Xa ra đánh đập tàn nhẫn, đòi Xa phải giao ra “thuốc”, nếu không làng sẽ xử tội.
Để giải quyết, chính quyền địa phương và Công an huyện Ba Tơ phải vào cuộc, nhiều lần khuyên răn hòa giải nhưng làng vẫn không tha. Chuyện kéo dài âm ỉ đến cuối năm thì Xa lại bị dân làng lôi ra đánh. Lần này thì Xa chết thật. Lúc đó mới lộ ra rằng “thuốc” của Xa chính là củ mai gang trên núi mà Xa xin được của ông Đinh Văn Trít ở huyện Minh Long, mang về trồng rồi lấy củ cho vào lọ lén chôn ở cầu thang nhà sàn một số người dân trong làng... Vụ việc được làm rõ thì Xa đã ra người thiên cổ. Cũng chẳng trừng trị được ai. Không lẽ mang cả dân làng Gòi Khôn ra tòa được hay sao?
Trước đó không lâu, ông Phạm Văn Rờ ở xã Ba Liên cũng bị nghi có “đồ độc” và bị người làng đánh chết. Càng đau lòng hơn khi bà Phạm Thị Rối ở thôn Nước Đang, xã Ba Trang bị chính con cháu trong nhà nghi ngờ cô "đồ độc" rồi lôi ra đánh đập. Lần này thì chính quyền can thiệp kịp thời, bà Rối không bị đánh chết nhưng cũng không thể sống được ở làng. Bà bị buộc phải làm riêng một túp lều trên núi sống một mình đến hết đời, không được tiếp xúc với ai...
Cùng cảnh với bà Rối, vợ chồng ông Phạm Văn Triệu ở xã Ba Dinh cũng phải làm nhà sống riêng trên núi. Cách đây 7 năm, không biết vì sao người làng Đồng Dinh nghi cho bà Đun có “đồ độc”. Thế là bị lôi ra đánh đập dã man, trước thì đánh bằng chân tay, sau thì gậy gộc rồi đến chày giã gạo. Bà Đun bị đánh chết đi sống lại mấy lần. Nhờ chính quyền can thiệp, bà Đun không bị đánh chết nhưng hai vợ chồng phải ra triền núi sống, con cháu không được đến thăm, không được tiếp xúc với ai. Cả người trong làng cũng không ai được gặp gỡ, trao đổi. Hơn 7 năm nay, hai vợ chồng ông Triệu chỉ được ăn những sản phẩm do chính tay mình làm ra. Bây giờ ở cái tuổi ngoài 60, không biết 2 con người này sẽ sống ra sao.
Không riêng gì ở huyện Ba Tơ mới có chuyện nghi "cầm đồ thuốc độc”. Liên tiếp 2 vụ án mạng xảy ra ở Sơn Hà, Sơn Tây cũng có nguồn gốc từ tệ nạn này.
... Đến những phiên tòa không lời bào chữa
Hậu quả của những vụ nghi "cầm đồ thuốc độc" để lại thật khó lường, nhưng để điều tra làm rõ, đưa vụ án ra xét xử theo đúng pháp luật lại càng khó. Tỉ lệ xét xử đối với loại án này thường chưa đến 10% số vụ. Có cán bộ điều tra cho biết “truy tố, đưa ra xét xử những vụ án như thế là chuyện chẳng thể đừng, nhiều bị cáo nhận mức án đến trên 10 năm tù giam mà vẫn khăng khăng cho rằng trừ khử kẻ có “đồ độc” là trách nhiệm, bổn phận...”.
Đầu tháng 5/2006, TAND tỉnh Quảng Ngãi đã mở phiên tòa sơ thẩm xét xử vụ án 5 đối tượng: Phạm Văn Thác, Phạm Văn Chính, Phạm Văn Chế, Phạm Văn Chín, Phạm Văn Chi, đều là người dân tộc Hre, thường trú ở xã Ba Lế, huyện Ba Tơ về hành vi “giết người”.
Nguyên nhân của vụ án mạng và hành động giết người dã man của 5 bị cáo đều xuất phát từ việc nghi nạn nhân có “đồ độc”. Sự việc bắt đầu từ buổi tối ngày 4/7/2005, khi trong cuộc nhậu chung với 5 đối tượng trên, ông Phạm Văn Dai đã mời Phạm Văn Thác hút thuốc. Trong khi đang hút thuốc thì miệng Thác bị chảy máu nên đã hỏi ông Dai “vì sao miệng tao ra máu nhiều vậy?”. Ông Dai trả lời: “Mày không sống được bao lâu nữa đâu” và dọa mọi người rằng mình có "đồ độc", đã cúng chết mấy người rồi. Chỉ vài lời nói như vậy nhưng cả 5 người cùng ngồi trong cuộc nhậu tưởng thật, bèn xúm vào đánh đập ông Dai, sau đó lôi ra bờ sông Vã Lế nhấn nước đến chết rồi thả xác trôi sông.--PageBreak--
Vụ án chỉ hé lộ khi trước việc ông Dai bị mất tích, Lực lượng Công an phải tổ chức nhiều đợt phát động phong trào quần chúng bảo vệ ANTQ thì mới được cung cấp thông tin. Tòa đã tuyên xử 5 đối tượng giết người tổng cộng 38 năm tù giam sau khi đã xem xét nhiều tình tiết giảm nhẹ.
Trước đó không lâu, TAND tỉnh Quảng Ngãi cũng đã tuyên xử Đinh Văn Tàu, Đinh Văn Nhăng và Đinh Văn Thế, cùng ở thôn Măng Trãy, xã Sơn Lập (Sơn Tây) tổng cộng 41 năm tù giam về tội giết người mà nguyên nhân sâu xa của vụ án cũng vì nghi nạn nhân có “đồ độc”. Đêm 14/8/2004, sau khi uống rượu, Tàu rủ Thế, Nhăng cùng một số thanh niên khác đi đánh ông Đinh Văn Lai với lý do ông Lai có "đồ độc". Tội nghiệp người đàn ông Kdong già nua bị bọn thanh niên đấm đá từ trên nhà sàn rơi xuống đất, đánh bò cả ra đường mà chẳng ai dám can ngăn. Sáng hôm sau, người làng đã thấy ông Lai là một cái xác bầm dập nằm vất vưởng bên vệ đường...
Dự hầu hết các phiên tòa xét xử vụ án “giết người” có liên quan đến “cầm đồ thuốc độc” trong những năm gần đây ở Quảng Ngãi, điều tôi vẫn băn khoăn là hầu hết các bị cáo đều không có lời tự bào chữa nào, họ vẫn đinh ninh việc tham gia trừ khử kẻ có “đồ độc” là điều hiển nhiên, không có tội (?!). Hủ tục lạc hậu này thật sự đã ăn sâu vào tiềm thức của đồng bào dân tộc thiểu số mà cách giải quyết chắc chắn không phải là những phiên tòa với mức án cao như thế!
“Đồ độc” là gì và giải quyết như thế nào?
Theo quan niệm của các dân tộc ít người ở Quảng Ngãi thì khi nói đến “đồ” là nói đến một điều gì đó ghê gớm, kỳ bí và chết chóc. Khi trong làng có người nào đó bị nghi là có “đồ” thì những người còn lại một mặt nơm nớp lo sợ, mặt khác lại hợp lực với nhau tìm cách trừ khử. Không những người bị nghi có “đồ” bị giết chết mà người thân của họ cũng bị vạ lây, còn trâu bò, của cải thì thịt cho cả làng cùng ăn. Việc trừ khử người có “đồ” như một điều hiển nhiên, một nghĩa vụ đối với những người khác, không có sự ràng buộc nào của pháp luật, của chính quyền cả.
Xuất phát từ thực tế đó, hủ tục này đã bị không ít kẻ xấu lợi dụng. Ở huyện Trà Bồng đã từng có một đảng viên, cán bộ Huyện đoàn bị nghi là có “đồ độc” và bị giết chết. Phạm Văn Xa trong vụ án kể trên cũng là một đảng viên, một quân nhân xuất ngũ... Cũng theo quan niệm của người dân ở đây, để có “đồ độc”, người làm “đồ” phải rất công phu, phải có râu mép của hổ nhét vào măng tre, lâu ngày nở thành những con sâu.
Nuôi những con sâu này bằng lá rau răm chúng sẽ thải ra phân. Phân của sâu sau khi qua làm phép sẽ biến thành “đồ”. Cũng có người cho rằng “đồ” được làm ra bằng hỗn hợp gồm: lúa mới - cũ, muối mới – cũ, rễ cây đa, rễ cây mã tiền và ngọn cây đại tướng quân bị trụi. Hỗn hợp này trộn lại với nhau cho vào hũ (lọ, ché) rồi cắt tiết gà trống trắng rưới lên, sau đó mang rượu ra cúng sẽ trở thành thuốc thần màu nhiệm phục vụ theo yêu cầu người sử dụng. Muốn giết ai chỉ việc vỗ vai, xoa đầu, nguyền rủa hoặc cho ăn, uống. Người bị “đồ” sẽ chết, còn người “đồ” sẽ được giàu có, quyền lực...
Do hậu quả của một số vụ “đồ độc” rất nặng nề nên những năm qua Công an Quảng Ngãi và chính quyền địa phương các huyện, xã miền núi đặc biệt quan tâm, tìm cách giải quyết. Đã có lúc UBND tỉnh cho nghiên cứu thành một đề tài khoa học để bàn biện pháp nhưng đến nay hiệu quả vẫn chưa được bao nhiêu.
Ông Đinh Văn Nhè, Chủ tịch UBND xã Sơn Kỳ (Sơn Hà) cho biết: có vụ khi đồng chí lãnh đạo đứng ra có ý kiến bảo vệ tính mạng, tài sản cho người bị nghi có “đồ” thì dân làng lại cho đồng chí ấy là đồng lõa, thậm chí quy kết là đồng chí ấy cũng có “đồ độc” nên bênh cho nhau.
Theo Trung tá Nguyễn Thanh Trang, Trưởng Phòng Bảo vệ chính trị, Công an Quảng Ngãi thì: để giải quyết một vụ “nghi đồ độc” hiệu quả nhất vẫn phải nhờ đến các già làng trưởng bản, người có uy tín ở địa phương. Để làm được điều này phải làm thật tốt công tác nắm tình hình, phát hiện, giải quyết triệt để ngay từ đầu, không để một vụ việc bị lan rộng, phức tạp. Cùng với đó công tác vận động, giáo dục nâng cao nhận thức về mọi mặt cho người dân, phát động phong trào quần chúng bảo vệ an ninh Tổ quốc phải luôn được duy trì, thật sự phát huy hiệu quả... Tuy nhiên đến giờ này tệ "nghi cầm đồ thuốc độc" ở các huyện miền núi Quảng Ngãi vẫn đang là điều nhức nhối, cần thiết có sự phối hợp đồng bộ của cả các cấp, các ngành từ trên xuống, trước hết là của chính quyền ngay tại cơ sở...
