Nhìn lại những sai phạm trong “đại dự án” nghìn tỷ TISCO II khiến nhiều cán bộ bị kỷ luật

• 12 dự án "đắp chiếu" ngành Công thương: Ai sẽ trả khoản nợ 55.000 tỷ đồng?
• UBKT Trung ương xem xét, thi hành kỷ luật đồng chí Triệu Tài Vinh

Được biết, các sai phạm này đều liên quan đến Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn II – Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO II), một trong những đại dự án hiện đang trong tình trạng “đắp chiếu”…

Đổi 4.500 tỷ lấy một nhà máy bỏ hoang

Theo kết quả kiểm tra của Ủy ban Kiểm tra Trung ương cho thấy, nhiều cá nhân và tập thể đã có vi phạm, khuyết điểm, thiếu trách nhiệm trong việc giám sát kiểm tra gây hậu quả rất nghiêm trọng, làm thiệt hại lớn tiền và tài sản của Nhà nước khi triển khai dự án TISCO II.

Được biết, Dự án TISCO II sau khi được điều chỉnh tổng mức đầu tư thì số tiền đầu tư đã lên tới 8.100 tỉ đồng, được xây dựng từ năm 2007 nhưng đến nay vẫn "đắp chiếu". Đây cũng là một trong 12 đại dự án nghìn tỷ thua lỗ của Bộ Công Thương. Trong kết luận Thanh tra Chính phủ ngày 14-2-2019 cũng đã chỉ ra hàng loạt sai phạm nghiêm trọng tại dự án này.

Kết luận nêu rõ, từ tháng 10-2004, Thủ tướng Chính phủ có văn bản cho phép TISCO lập báo cáo nghiên cứu khả thi nâng công suất sản xuất phôi thép từ 250.000 tấn lên 750.000 tấn/năm. 

Đến tháng 4-2005, Thủ tướng Chính phủ có văn bản đồng ý chủ trương đầu tư dự án và giao Bộ Công nghiệp thời điểm đó chỉ đạo Tổng Công ty thép Việt Nam (VNS) và TISCO tiếp thu ý kiến các bộ ngành, về phương án huy động vốn, lựa chọn công nghệ, hiệu quả đầu tư...

Công ty Cổ phần gang thép Thái Nguyên.

Dự án được phê duyệt với 2 gói thầu chính là mỏ sắt Tiến Bộ tổng giá trị 442 tỷ đồng và gói thầu tổng EPC số 1 dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá tổng giá trị gần 2.300 tỷ đồng, sau đó được điều chỉnh lên 2.588 tỷ đồng vào năm 2007. Ngoài ra, dự án còn phải thực hiện 22 gói thầu khác.

Đến tháng 7-2007, hợp đồng số 01 được ký kết giữa bên giao thầu là TISCO với bên nhận thầu EPC là Công ty Tập đoàn Xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC).

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, trong quá trình thực hiện dự án, TISCO, Bộ Công Thương, MCC, VNS và các đơn vị, cá nhân liên quan đều có những sai phạm, khuyết điểm.

Theo số liệu của TISCO, tính đến ngày 31-12-2016, tổng giá trị thanh toán đã lên đến hơn 4.421 tỷ đồng, tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là hơn 3.896 tỷ đồng (hiện tại lãi vay phải trả là trên 40 tỷ đồng/tháng). Trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỷ, chi phí xây dựng gần 1.000 tỷ...

Với số tiền nói trên là đã thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng (phần E là 2,9 triệu USD; phần P là hơn 106 triệu USD). Mặc dù vậy nhưng các hạng mục của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành, đến năm 2013, MCC và các nhà thầu đã dừng thi công.

TISCO đã thanh toán cho MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là hơn 4,7 tỷ đồng, vượt giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn của Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu USD.

Vào thời điểm hiện tại, đại dự án nghìn tỷ này đã bị cỏ dại mọc xung quanh nhà máy do tình trạng “đắp chiếu” đã kéo dài nhiều năm nay. Nhiều thiết bị được đầu tư mua tiền tỷ về lắp đặt nay chịu cảnh gỉ sét. Một số khác được cất giữ bảo quản trong phòng lạnh trong thời gian dừng thi công.

Những vật liệu bỏ hoang trong dự án mở rộng.

Tăng 4.200 tỷ đồng thiếu pháp lý

Một trong những sai phạm đặc biệt nghiêm trọng được Thanh tra Chính phủ chỉ ra là tổng mức đầu tư của dự án được điều chỉnh tăng thêm hơn 4.200 tỷ đồng thiếu cơ sở căn cứ pháp lý.

Theo đó, trên cơ sở báo cáo của TISCO, tháng 8-2012, VNS có văn bản gửi Bộ Công Thương. Sau đó, bộ này báo cáo Thủ tướng đề nghị điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án từ 3.800 tỷ lên 8.100 tỷ.

Ngày 20-11-2012, Văn phòng Chính phủ có văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng giao Bộ Công Thương tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành về đề nghị tăng tổng mức đầu tư dự án.

Đến đầu năm 2013, TISCO tiếp tục có văn bản gửi Bộ Công Thương và VNS thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng về tổng mức đầu tư. Ngày 15-5-2013, Chủ tịch HĐQT TISCO ký quyết định phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án tăng thêm hơn 4.200 tỷ, thời gian thực hiện đến hết năm 2014 đi vào hoạt động.

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, trước khi tổng mức đầu tư dự án được tăng lên 8.100 tỷ, Văn phòng Chính phủ yêu cầu một số bộ, ngành và Ngân hàng Nhà nước cho ý kiến. Các bộ, ngành có ý kiến việc điều chỉnh tổng mức đầu tư là thiếu cơ sở căn cứ pháp lý, ảnh hưởng đến hiệu quả dự án.

Mặc dù ý kiến của các bộ, ngành cho rằng không có cơ sở điều chỉnh tổng mức đầu tư nhưng TISCO vẫn ký quyết định điều chỉnh là vi phạm các quy định của pháp luật về đầu tư. TISCO cũng đã thanh toán thay cho MCC thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu… nhưng đến nay chưa thu hồi.

Một số khoản thanh toán mà TISCO thực hiện không đúng quy định như chi tiếp các đoàn đàm phán, các đoàn đi công tác nước ngoài, tư vấn ký hợp đồng phụ. Theo Thanh tra Chính phủ, những vi phạm nêu trên của TISCO có dấu hiệu cố ý làm trái các quy định của pháp luật, buông lỏng quản lý, gây thất thoát vốn đầu tư.

Cụ thể, theo quy định thì dự án không được điều chỉnh tổng mức đầu tư do sử dụng trên 30% vốn Nhà nước và không có cơ sở điều chỉnh tổng mức đầu tư đối với hợp đồng EPC 01. Việc thẩm tra và rà soát hiệu quả kinh tế chưa được thực hiện đầy đủ.

Cũng Theo kết luận thanh tra, Văn phòng Chính phủ đã có 2 văn bản trình Phó thủ tướng và thông báo ý kiến của Phó thủ tướng, trong đó có nội dung đồng ý TISCO thanh toán các khoản chi phí trả cho MCC (vật tư và thiết bị hư hỏng bởi gỉ sét, lão hóa do để lưu kho bãi lâu ngày...).

Tuy nhiên, những nội dung nêu tại 2 văn bản này không đúng với hợp đồng EPC, quy định pháp luật về đầu tư. Trách nhiệm liên quan đến việc tăng tổng mức đầu tư này theo Thanh tra Chính phủ thuộc về lãnh đạo và các cán bộ liên quan thuộc Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương, lãnh đạo của VNS, TISCO...

Biệt thự của cựu Chủ tịch HĐQT Công ty Gang thép Thái Nguyên.

Chỉ định thầu yếu kém

Theo kết luận thanh tra, ngày 14-5-2009, Thứ trưởng Bộ Công Thương ký văn bản gửi VNS và TISCO, trong đó có nội dung: "VINAINCON là doanh nghiệp thuộc bộ có năng lực và bề dày kinh nghiệm trong lĩnh vực thi công xây lắp các công trình công nghiệp… Bộ Công Thương đề nghị VNS, TISCO xem xét, chấp nhận để VINAINCON được đảm nhận toàn bộ phần công việc xây lắp gói thầu EPC…".

Tháng 9-2009, TISCO cùng Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc và nhà thầu phụ VINAINCON đã ký hợp đồng thầu phụ thực hiện phần C với giá tạm tính hơn 764 tỷ đồng, thời gian thực hiện 21 tháng. Tuy nhiên, VINAINCON đã không thực hiện cam kết theo hợp đồng mà ký 40 hợp đồng giao việc và khoán cho 29 nhà thầu khác với giá 505 tỷ.

Cũng từ đó, tiến độ thi công tại Nhà máy Gang thép Thái Nguyên được thi công một cách rất chậm hoặc nhiều hạng mục không được thi công. TISCO cũng đã gửi văn bản cho VINAINCON cho rằng thực trạng thi công này là "không thể chấp nhận được".

Kết luận thanh tra cũng chỉ rõ, việc TISCO cùng MCC ký hợp đồng thầu phụ giao cho VINAINCON, các nhà thầu phụ khác thực hiện phần C và thanh toán giá trị theo giá điều chỉnh là hành vi cố ý làm trái quy định pháp luật về đầu tư, không đúng nội dung hợp đồng EPC. 

Đơn vị này còn sử dụng số liệu tổng hợp do VINAINCON lập chi phí phát sinh phần C hơn 15 triệu USD không có cơ sở nhưng vẫn trình các bộ, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Còn VNS và Bộ Công Thương thì không thẩm tra nhưng vẫn trình Thủ tướng và các bộ phê duyệt chi phí phát sinh này.

Cũng theo kết luận thanh tra, Bộ Công Thương có văn bản giới thiệu và đề nghị VNS, TISCO giao VINAINCON là nhà thầu phụ và có ý kiến theo đề nghị TISCO ký hợp đồng với các nhà thầu phụ khác theo hình thức hợp đồng đơn giá là không đúng thẩm quyền được giao, vi phạm quy định pháp luật về đầu tư.

Bộ này còn có văn bản đề xuất việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án và văn bản báo cáo, trong đó có ý kiến việc điều chỉnh tăng lên 8.100 tỷ đồng đã được rà soát, thẩm tra là không đúng với hợp đồng EPC và quy định pháp luật về đầu tư.

Thanh tra Chính phủ xác định trách nhiệm để xảy ra những sai phạm trên thuộc về lãnh đạo Bộ Công Thương, Phó tổng giám đốc VNS, Tổng giám đốc và các cán bộ có liên quan thuộc TISCO, VINAINCON…