Vụ “mất tích bí ẩn” 213 container hàng hóa: “Con voi chui lọt lỗ kim!?”
Hiện Tổng cục Hải quan đang xem xét để có hình thức xử lý nghiêm sai phạm của các cá nhân liên quan. Đồng thời, cơ quan CSĐT Bộ Công an cũng đã khởi tố vụ án để điều tra làm rõ…
Bất thường ở hệ thống quản lý hồ sơ thủ tục
Ngày 1-8-2017, trả lời câu hỏi của phóng viên về vụ việc liên quan đến 213 container vận chuyển độc lập từ tháng 4-2015 đến tháng 2-2016 đã ra khỏi cảng Cát Lái, TP. Hồ Chí Minh nhưng chưa xác định được nguyên nhân, đại diện Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 (viết tắt Chi cục Hải quan KV1) - Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh cho biết, hiện Tổng cục Hải quan, Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh cũng như Chi cục Hải quan KV1 đang phối hợp với Bộ Công an để làm rõ vụ việc. Qua đó, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế và tham nhũng (C46) đã khởi tố vụ án để điều tra theo đúng quy định của pháp luật.
 |
| Một bãi để container ở cảng Cát Lái. |
Trước đó, vào giữa tháng 7-2017, trong cuộc họp xem xét trách nhiệm việc giải quyết thủ tục hải quan đối với hàng hóa vận chuyển độc lập và chấn chỉnh một số vụ việc tại Chi cục Hải quan KV1, ông Hoàng Việt Cường, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Hải quan kiêm phụ trách Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh đã chỉ đạo làm rõ trách nhiệm của 23 cán bộ, công chức của Chi cục Hải quan KV1 liên quan đến vụ 213 container hàng xuất đi Campuchia bỗng dưng “mất tích” giữa năm 2015 tại cảng Cát Lái.
Đồng thời, ông Hoàng Việt Cường cũng yêu cầu các phòng nghiệp vụ của Chi cục Hải quan KV1 đánh giá việc ứng dụng công nghệ thông tin đối với loại hình này, có “lỗ hổng” trong quản lý bị lợi dụng hay không; rà soát đánh giá việc cấp phát, sử dụng, quản lý, quyết toán niêm phong hải quan liên quan đến 213 container hàng hóa nói trên; làm rõ lý do vì sao phân công cho Đội Thủ tục hàng hóa nhập khẩu tại Chi cục Quản lý loại hình hàng hóa vận chuyển độc lập (BOA/BIA) trong khi đó cùng thời điểm các chi cục khác phân công cho Đội Giám sát hải quan; Chi cục tiếp tục chỉ đạo 23 cán bộ công chức và lãnh đạo Chi cục có liên quan kiểm điểm bổ sung về trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ, nếu cần thời gian làm rõ trách nhiệm thì Chi cục tạm dừng phân công nhiệm vụ khác để tập trung kiểm điểm làm rõ trách nhiệm; đề nghị Tổng cục Hải quan chỉ đạo đoàn kiểm tra tiếp tục làm việc với Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh để sớm có kết luận chính thức về việc thanh tra quản lý hải quan đối với 213 container mất tích…
Chỉ đạo này xuất phát từ việc trước đó, khi Tổng cục Hải quan chủ động thanh tra, kiểm tra công tác, đã phát hiện vào giữa năm 2015 có 213 container của 56 doanh nghiệp vận chuyển quá cảnh qua cảng Cát Lái (cửa khẩu nơi đi) để trung chuyển bằng đường bộ, sau đó xuất đi Campuchia (cửa khẩu nơi đến). Tuy nhiên, số container trên đã được doanh nghiệp vận chuyển khỏi cảng Cát Lái nhưng không được đưa đến cửa khẩu xuất theo quy định.
Thông thường, để kiểm soát hàng quá cảnh, lực lượng hải quan sẽ theo dõi thông tin gồm: BOA là hệ thống xác nhận hàng hóa quá cảnh đã làm thủ tục hải quan ở cửa khẩu nơi đi; BIA là hệ thống xác nhận hàng hóa đã làm thủ tục hải quan ở cửa khẩu nơi đến.
Theo quy định, hàng hóa quá cảnh tại cảng Cát Lái phải khai tờ khai vận chuyển độc lập, qua bước nghiệp vụ đăng ký thông tin khởi hành vận chuyển trên hệ thống qua nghiệp vụ BOA. Khi hàng hóa quá cảnh rời khỏi cảng Cát Lái để xuất đi Campuchia, cơ quan hải quan phải xác nhận trên hệ thống theo dõi hàng vận chuyển độc lập đã qua cửa khẩu biên giới Campuchia thì quy trình vận chuyển hàng quá cảnh mới hoàn tất.
Thế nhưng, với 213 container sau khi ra khỏi cổng cảng (qua khu vực giám sát hải quan) thì có người đã can thiệp vào hệ thống để xóa BOA, hoặc lô hàng quá cảnh đã ra khỏi cảng nhưng không có hồ sơ. Kể từ đó đến nay, cơ quan chức năng không xác định được 213 container nói trên đã đi đâu, về đâu(?).
Kiểm tra thủ tục hải quan đối với các container quá cảnh nói trên, lực lượng kiểm tra phát hiện cán bộ hải quan của Chi cục Hải quan KV1 đã thực hiện xong thủ tục hải quan cho một số lô hàng quá cảnh khai tờ khai vận chuyển độc lập, nhưng sau đó xóa hồ sơ thủ tục các lô hàng này.
 |
| Lực lượng chức năng kiểm tra các mặt hàng điện lạnh, điện tử đã qua sử dụng được phát hiện trong các container hàng quá cảnh. |
Qua đó, đoàn kiểm tra xác định cán bộ hải quan của Chi cục Hải quan KV1 không theo dõi tình trạng vận chuyển và không truy tìm hàng khi đã quá thời hạn đăng ký mà chưa có thông tin xác nhận hàng đã đến đích, hủy bộ hồ sơ vận chuyển độc lập, can thiệp trái quy định vào hệ thống, xóa BOA sau khi hàng đã qua khu vực giám sát hải quan.
Đối với các lô hàng quá cảnh đã ra khỏi cảng Cát Lái nhưng không có hồ sơ, theo quy định, Chi cục Hải quan nơi hàng hóa vận chuyển đi phải làm đầy đủ thủ tục hải quan và theo dõi hàng cho đến khi được vận chuyển đến đích.
Trường hợp lô hàng chưa được vận chuyển đến đích đã được phê duyệt thì phải chịu trách nhiệm truy tìm nhưng Chi cục Hải quan KV1 đã để một số lô hàng quá cảnh ra khỏi cảng Cát Lái, không có hồ sơ lưu và đã quá hạn đăng ký, đến nay vẫn chưa xác định được thực trạng các lô hàng này.
Xử lý nghiêm công chức hải quan vi phạm
Để xảy ra các sai phạm nói trên, Tổng cục Hải quan xác định ngoài nguyên nhân một số công chức thừa hành tại Chi cục Hải quan KV1 chưa thực hiện đúng quy trình nghiệp vụ thì có những nguyên nhân rất quan trọng là đối tượng đã lợi dụng các yếu tố thuận lợi trong khâu cấp phép đăng ký kinh doanh và quản lý sau cấp phép để hoạt động buôn lậu.
Qua xác minh của cơ quan Hải quan thì 56 doanh nghiệp có 213 container nêu trên đều đã không còn hoạt động hoặc không có trụ sở tại địa chỉ đã đăng ký. Hiện Tổng cục Hải quan đang phối hợp với cơ quan Cảnh sát điều tra, các đơn vị thuộc Tổng cục An ninh - Bộ Công an và Công an TP. Hồ Chí Minh điều tra làm rõ các container và doanh nghiệp vi phạm.
Trong khi đó, về phía Chi cục Hải quan KV1, đơn vị này tiến hành rà soát những công chức đã thực hiện thông quan, đồng thời yêu cầu các cán bộ công chức đã chuyển đi Chi cục khác về thực hiện truy tìm những tờ khai đã được phân công nhưng chưa thực hiện lệnh BOA; Yêu cầu cán bộ công chức có liên quan viết bản kiểm điểm tường trình để xem xét trách nhiệm vụ việc 213 container vận chuyển quá cảnh qua cảng Cát Lái.
Đồng thời, Chi cục Hải quan KV1 đã tiến hành thành lập tổ xử lý đối với tờ khai vận chuyển độc lập (giao cho một lãnh đạo Chi cục làm Tổ trưởng); Tiến hành xác minh tại hãng tàu, cơ quan kinh doanh cảng về việc làm thủ tục cho 213 container.
Theo một cán bộ hải quan của Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh, nếu hàng hóa đã BOA nhưng chưa BIA có nghĩa là hàng hóa quá cảnh nhưng chưa qua cửa khẩu Campuchia, nhiều khả năng vẫn còn ở Việt Nam.
Tuy nhiên, đến nay cơ quan chức năng vẫn chưa tìm ra các container này. Như vậy, quy trình vận chuyển hàng quá cảnh chưa hoàn thành và không loại trừ khả năng hàng hóa đã được tiêu thụ tại Việt Nam.
Thông tin này trùng hợp với thực tế thời gian qua, lực lượng hải quan phối hợp với cơ quan chức năng đã phát hiện một số vụ đưa hàng (mặt hàng nhập khẩu có điều kiện hoặc hàng cấm nhập) quá cảnh cửa khẩu TP. Hồ Chí Minh để xuất đi Campuchia, nhưng thực tế không xuất đi Campuchia mà thẩm lậu ngược lại thị trường Việt Nam tiêu thụ.
Đây được xem là một phương thức buôn lậu có thủ đoạn khá tinh vi. Cụ thể, từ năm 2016 đến nay, cơ quan chức năng đã phát hiện hàng chục vụ buôn lậu bằng thủ đoạn này.
Tuy nhiên, theo Chi cục Hải quan KV1, vụ việc này cũng có một số khó khăn như việc doanh nghiệp truyền dữ liệu đến hệ thống khai tờ khai vận chuyển độc lập việc truyền này có thể thực hiện nhiều lần cho một lô hàng vận chuyển độc lập, do vậy sẽ phát sinh tờ khai ảo, mà việc khắc phục làm sạch hệ thống đối với tờ khai ảo phải mất rất nhiều thời gian, qua nhiều bước. Đặc biệt là một số doanh nghiệp không còn hoạt động xuất nhập khẩu.
Nhiều trường hợp sau khi đã được công chức hải quan phê duyệt cho hàng đi (đã BOA) doanh nghiệp vẫn có quyền đề nghị hủy BOA, khai bổ sung, sửa chữa tờ khai thiết kế hệ thống cho phép như vậy, cho nên việc theo dõi kiểm soát lô hàng vận chuyển độc lập là rất phức tạp, khó khăn.
Đối với trường hợp 6 trong tổng số 213 container có phát sinh can thiệp vào hệ thống để xóa BOA - việc này công chức đã có giải trình và Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh cũng đã có văn bản báo cáo Tổng cục Hải quan đề nghị Cục Công nghệ thông tin xác định thời điểm mà công chức xóa BOA để làm rõ trách nhiệm xử lý.
 |
| Cục C46 hiện đã khởi tố vụ án 213 container mất tích để điều tra làm rõ. |
Theo Tổng cục Hải quan, quá cảnh hàng hóa là một phương thức phổ biến trong vận tải hàng hóa quốc tế. Đây là phương thức nhằm giúp hàng hóa được luân chuyển, lưu thông một cách dễ dàng, thuận tiện giữa các quốc gia.
Đặc biệt, đối với những quốc gia có điều kiện thuận lợi với hệ thống đường bờ biển dài, có những cảng biển nước sâu được xác định là địa điểm trung chuyển hàng hóa quan trọng trong khu vực và trên hệ thống vận tải biển quốc tế như Việt Nam.
Hoạt động quá cảnh hàng hóa của Việt Nam được áp dụng theo những hiệp định, điều ước quốc tế mà nước ta là thành viên như Hiệp định quá cảnh giữa Việt Nam với Lào, Campuchia, Trung Quốc và Thông tư hướng dẫn các hiệp định này; Công ước Kyoto sửa đổi năm 2006.
Bên cạnh nhiều doanh nghiệp chấp hành tốt pháp luật, tuân thủ đúng thông lệ quốc tế về tạm nhập tái xuất, quá cảnh, trung chuyển hàng hóa, cũng có không ít doanh nghiệp lợi dụng các hoạt động xuất nhập khẩu này để thực hiện hành vi vi phạm.
Trước các nghi vấn về hiện tượng lợi dụng loại hình quá cảnh để thẩm lậu hàng hóa vào nội địa, Tổng cục Hải quan đã triển khai đồng bộ, quyết liệt hàng loạt giải pháp để chủ động đấu tranh phòng, chống các hành vi vi phạm.
