Giải pháp nào để ngăn chặn triệt để tình trạng “tín dụng đen”?

• Phát hiện và truy chặn nhiều nhóm “tín dụng đen” ở Phú Yên
• Bài 1: Tán gia bại sản... vì “tín dụng đen”
• Bóc gỡ đường dây “tín dụng đen” với những vòi bạch tuộc khủng như thế nào?

Theo các chuyên gia tài chính đánh giá, “tín dụng đen” hiện nay ước tính chiếm khoảng 6% đến 8% so với tổng dư nợ tín dụng quốc gia. Mặc dù chiếm tỷ lệ không lớn, nhưng hệ luỵ và mức độ nguy hại của “tín dụng đen” đối với xã hội là rất lớn. Bộ Công an đã đấu tranh với tội phạm này như thế nào? Làm thế nào để ngăn chặn loại tội phạm này?... 

Đáp ứng yêu cầu của bạn đọc, phóng viên Báo CAND đã phỏng vấn Đại tá Phạm Văn Tám, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát hình sự (CSHS) Bộ Công an về các vấn đề dư luận quan tâm.   

Phóng viên: Xin đồng chí cho biết, “tín dụng đen” là gì, hiện nay có những dạng “tín dụng đen” như thế nào?

Đại tá Phạm Văn Tám: “Tín dụng đen” là hình thức tín dụng tư nhân, không nằm trong khuôn khổ hoạt động của các tổ chức tín dụng hợp pháp, không theo các quy định của pháp luật về hoạt động tín dụng, ngân hàng, cho vay và vay với lãi suất rất cao so với lãi suất thông thường của các tổ chức tín dụng. 

Hiện nay, trần lãi suất ngân hàng chỉ khoảng 9%/năm nhưng “tín dụng đen” có lãi suất từ 100% đến 300%/năm, thậm chí lên đến 700%/năm và có sự tham gia của các tổ chức tội phạm với các hành vi vi phạm pháp luật, gây ảnh hưởng, tác động tiêu cực đối với hệ thống ngân hàng, an ninh tài chính, tiền tệ cũng như sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước; ảnh hưởng đến đời sống của người dân.

“Tín dụng đen” không chỉ dưới dạng các công ty, tổ chức cho vay mà còn núp bóng hình thức huy động vốn, hỗ trợ tài chính, góp vốn, góp tài sản. Nạn nhân của tội phạm này đa dạng về lứa tuổi, thành phần, trình độ học vấn. Nhiều người với vai trò trung gian huy động, cho vay vốn với lãi suất cao, sau đó trở thành nạn nhân hoặc đối tượng trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội. 

Đáng chú ý, tội phạm có xu hướng sử dụng công nghệ cao tổ chức hoạt động “tín dụng đen” qua mạng Internet dưới dạng cho vay trực tuyến với lãi suất rất cao (thường lên tới 700%/năm), tiềm ẩn nhiều rủi ro trong khi hành lang pháp lý chưa quy định. 

Thời gian gần đây,  mô hình vay trực tuyến đang phát triển rất nhanh, thu hút hàng nghìn người vay, chủ yếu là những khách hàng dưới chuẩn (không đáp ứng điều kiện vay ngân hàng), lượng tiền vay ít, phục vụ nhu cầu chi tiêu cấp bách nên rất khó kiểm soát.

Đại tá Phạm Văn Tám.

Phóng viên: Như đồng chí vừa nói, “tín dụng đen” có sự tham gia của các tổ chức tội phạm. Vậy, tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động “tín dụng đen” hiện nay ra sao?

Đại tá Phạm Văn Tám: Theo thống kê chưa đầy đủ, trong khoảng 4 năm gần đây, trên toàn quốc xảy ra khoảng 7.624 vụ phạm tội liên quan đến “tín dụng đen” (56 vụ giết người, 398 vụ cố ý gây thương tích, 629 vụ cướp tài sản, 836 vụ cưỡng đoạt tài sản, 1.809 vụ lừa đảo, 3.581 vụ lạm dụng tín nhiệm, 165 vụ huỷ hoại tài sản...). Trong đó, có khoảng 170 vụ lừa đảo, lạm dụng liên quan đến việc huy động vốn với lãi suất cao, với số tiền chiếm đoạt lên tới hàng nghìn tỷ đồng.

Chỉ tính từ đầu năm 2018 đến nay, cả nước xảy ra 4.510 vụ án hình sự, trong đó có rất nhiều vụ án liên quan đến tín dụng đen; nhiều hệ luỵ có nguyên nhân phát sinh từ “tín dụng đen” dẫn đến tội phạm và các vi phạm khác như: giết người, cướp tài sản, cưỡng đoạt tài sản, làm nhục người khác... và các tệ nạn xã hội như cờ bạc, mại dâm, sử dụng ma tuý.

Các đối tượng gây ra các vụ án, vụ việc từ hoạt động của “tín dụng đen” chủ yếu có tiền án, tiền sự, côn đồ, đối tượng hình sự câu kết thành băng nhóm, thực hiện hành vi bắt giữ người trái pháp luật, sử dụng vũ khí, đánh đập, đe doạ để siết nợ, đòi nợ thuê, thậm chí giết người; lợi dụng, núp bóng các doanh nghiệp để thực hiện hành vi phạm tội. 

Trong một số vụ việc, đối tượng đã “khủng bố tinh thần” như ném chất bẩn, đặt vòng hoa, quan tài trước  nhà “con nợ”, gây sức ép khi đòi nợ, “truy sát” con nợ gây hoang mang, lo sợ, khiến con nợ bỏ trốn, tự sát để trốn nợ hoặc gây thương tích, sát hại đối tượng đòi nợ, gây phức tạp tình hình ANTT ở địa bàn cơ sở.

Phóng viên: Theo Đại tá, nguyên nhân vì sao dẫn đến tình trạng “tín dụng đen”. Tại sao khi có nhu cầu vay vốn, người dân không tìm đến hệ thống ngân hàng?

Đại tá Phạm Văn Tám: Theo tôi, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên vì nhu cầu vay vốn trong dân cư của các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ... để phục vụ sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng và nhu cầu cá nhân rất lớn, trong khi hệ thống sản phẩm dịch vụ ngân hàng và các tổ chức tài chính chưa rộng khắp và thuận tiện để tiếp cận. 

Các đối tượng hoạt động “tín dụng đen” tận dụng lợi thế đáp ứng đúng tâm lý người vay tiền đó là thời gian giao dịch rất nhanh, thủ tục đơn giản, kín đáo, không cần xác định mục đích sử dụng tiền vay, chỉ cần thoả thuận hai bên, tín chấp, ghi sổ, giấy viết tay hoặc hợp đồng ngắn gọn, thậm chí trả lời thông tin online trên mạng Internet là có thể vay được.

Bên cạnh đó, nguồn tiền nhàn rỗi trong dân cư còn lớn, nhiều người do tâm lý hám lợi nên đã trực tiếp cho vay dưới dạng “tín dụng đen” hoặc tham gia với vai trò trung gian (huy động vốn của người thân, gia đình, bạn bè cho vay lại theo hình thức “tín dụng đen” hưởng lãi suất cao hơn) gây rủi ro rất lớn.

Đặc biệt, có một bộ phận không nhỏ thanh, thiếu niên xuống cấp về đạo đức, lười lao động, bỏ học sớm, ăn chơi, lêu lổng, tham gia các tệ nạn như cờ bạc, cá độ bóng đá, ma tuý, điện tử... do không thể tiếp cận nguồn tiền hợp pháp nên tìm đến “tín dụng đen”.

Khi có nhu cầu vay vốn, người dân không tìm đến ngân hàng mà lại tìm “tín dụng đen” vì hệ thống mạng lưới của hệ thống ngân hàng còn mỏng, dịch vụ cho vay tiêu dùng chưa bám sát nhu cầu của người dân, chưa tiếp cận được người dân ở vùng sâu, vùng xa, nhóm người trẻ có nhu cầu vay vốn, thanh toán trực tuyến. Quy định về cho vay cũng như bộ máy nhân viên hoạt động còn cứng nhắc, chưa linh hoạt.

Ngoài ra, thủ tục, quy định trong việc cho vay vốn của các tổ chức ngân hàng, tín dụng lại rườm rà, phức tạp, chưa đáp ứng hết nhu cầu vay vốn chính đáng của các tổ chức, cá nhân. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân tìm đến “tín dụng đen” để đáp ứng nhu cầu vay vốn, nhằm duy trì sản xuất, kinh doanh.

Phóng viên: Trước tình hình “tín dụng đen” phức tạp như vậy, lực lượng Công an, chủ công là CSHS đã đấu tranh với tội phạm này như thế nào?

Đại tá Phạm Văn Tám: Từ nhiều năm nay, lãnh đạo Bộ Công an luôn quan tâm sát sao, chỉ đạo xử lí, ngăn chặn tình trạng “tín dụng đen”. Nổi bật nhất là năm 2015, Bộ đã chỉ đạo Tổng cục Cảnh sát tổ chức Hội thảo bàn giải pháp nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến “tín dụng đen” (gồm đại diện Viện KSND Tối cao, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tư pháp và nhiều đơn vị, địa phương thuộc Bộ Công an). Sau Hội thảo, nhiều giải pháp được triển khai quyết liệt và tạo được chuyển biến, nhất là tình trạng vỡ hụi, vỡ họ giảm hẳn so với trước đây.

Bộ Công an đã chỉ đạo các đơn vị, địa phương thực hiện các chuyên đề, đặc biệt là kế hoạch số 03 về đấu tranh phòng, chống tội phạm có tổ chức, tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến “tín dụng đen”, nhất là các địa bàn trọng điểm như: Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hoá, Tây Ninh, TP Hồ Chí Minh...; đồng thời mở các đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm, trong đó có tội phạm liên quan đến “tín dụng đen”.

Kết quả, từ năm 2014 đến nay, cả nước đã triệt phá 11.767 băng nhóm tội phạm, xử lý 56.355 đối tượng các loại, trong đó có nhiều băng nhóm với hàng nghìn đối tượng liên quan đến “tín dụng đen”. Hiện nay, Công an các đơn vị, địa phương đang đấu tranh với 210 băng nhóm, 1.565 đối tượng hoạt động có tổ chức về “tín dụng đen”, cho vay lãi nặng và đòi nợ thuê.

Mới đây nhất, Cục Cảnh sát hình sự đã phối hợp với Công an Thanh Hoá và một số địa phương điều tra, bóc gỡ đường dây tội phạm “tín dụng đen” rất lớn do Nguyễn Đức Thành ở Kinh Môn, Hải Dương cầm đầu. Chúng có 26 chi nhánh ở 63 tỉnh, thành phố trên cả nước, cho vay với lãi suất “cắt cổ”. Mức cao nhất lên tới 1.043%/năm. Đây là mức lãi suất cao nhất từ trước đến nay bị phát hiện.

Phóng viên: Như đồng chí vừa nói, lực lượng Công an đã đấu tranh rất kiên quyết, mạnh mẽ với tội phạm liên quan đến “tín dụng đen”. Nhưng tại sao chưa thể xử lý triệt để loại tội phạm này thưa đồng chí?

Đại tá Phạm Văn Tám: Như tôi đã nói ở trên, có rất nhiều nguyên nhân khiến “tín dụng đen” vẫn tồn tại, ngoài nhân nhân do nhu cầu vay, do khó khăn trong việc tiếp cận vốn... thì còn có khó khăn trong quy định của pháp luật dẫn đến tội phạm này chưa thể xử lý triệt để.

Cụ thể, việc cho vay – vay tiền, tài sản, huy động vốn là quan hệ dân sự tự nguyện, có sự thoả thuận của hai bên, thường diễn ra “âm thầm”, đến khi người vay không trả được nợ, bị các đối tượng đe doạ, bắt giữ, đánh đập, khủng bố tinh thần gây phức tạp tình hình ANTT thì vụ việc mới được phát hiện, trình báo, gây khó khăn cho công tác phòng ngừa, ngăn chặn.

Bên cạnh đó, việc điều tra, xử lý tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” vẫn còn một số khó khăn, vướng mắc như chưa có văn bản hướng dẫn của các ngành Tư pháp Trung ương để thống nhất quan điểm xử lý.

Các đối tượng hoạt động “tín dụng đen” dùng thủ đoạn rất tinh vi, khi cho vay không bao giờ thể hiện lãi suất công khai trên giấy tờ mà che giấu dưới các dạng hợp đồng như uỷ quyền mua bán tài sản, khi con nợ mất khả năng trả, chúng tổ chức siết nợ hoặc gửi lên cơ quan pháp luật yêu cầu khởi tố, xử lý theo thoả thuận của hợp đồng, gây khó khăn cho cơ quan chức năng khi xác minh, làm rõ...

Phóng viên: Theo đồng chí, cần có những giải pháp gì để đấu tranh hiệu quả, triệt để đối với tình trạng “tín dụng đen”?

Đại tá Phạm Văn Tám: Để giải quyết hiệu quả tình trạng “tín dụng đen”, Bộ Công an đã đề xuất Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị về tăng cường giải quyết vấn đề “tín dụng đen” và tội phạm, vi phạm pháp luật liên quan đến “tín dụng đen”, trong đó giao trách nhiệm cụ thể cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; Bộ Kế hoạch đầu tư và các Bộ, ngành chức năng. 

Trong đó, Ngân hàng  cần mở rộng, đa dạng các loại hình cho vay, có các gói, khoản vay ưu đãi nhất là vay học đường, xoá đói giảm nghèo; đẩy mạnh thu hút nguồn tiền, vàng, ngoại tệ nhàn rỗi trong dân để huy động tối đa nguồn vốn, phục vụ người dân.

Bộ Công an chỉ đạo Công an các đơn vị, địa phương, phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật và thủ đoạn, phương thức hoạt động, tác hại của “tín dụng đen” để nâng cao ý thức cảnh giác của người dân, doanh nghiệp. Chủ động nắm tình hình, điều tra, xử lý các loại tội phạm, nhất là tội phạm liên quan đến hoạt động “tín dụng đen”. Phối hợp với các cơ quan tư pháp trong chỉ đạo, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án liên quan đến “tín dụng đen”.

Bên cạnh đó, theo tôi, cơ quan chức năng cần kịp thời ban hành các văn bản hướng dẫn, khắc phục khó khăn, vướng mắc trong hoạt động điều tra, xử lý tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” và một số tội danh có liên quan. Có như vậy mới dần ngăn chặn hiệu quả tội phạm này, đảm bảo ANTT, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế.

Xin cảm ơn đồng chí!