Cuối đời khốn khó của những nghệ sĩ cải lương nổi tiếng một thời

Cải lương từng là hình thức giải trí được ưa chuộng ở miền Nam trước năm 1975. Thời kỳ đỉnh cao, nghệ sĩ cải lương được ví như minh tinh màn bạc. Theo hồi tưởng của nghệ sĩ Trang Thanh Xuân: "Mỗi ngày, tôi nhận được vài chục lá thư của khán giả khắp nơi gửi về xin ảnh".

Đầu thập niên 1990, sân khấu cải lương bắt đầu thưa vắng khán giả, nhiều đoàn hát phải giải thể. Những suất diễn thưa thớt dần, không chỉ nhân viên hậu đài, nhiều nghệ sĩ nổi tiếng cũng vất vả tìm kế sinh nhai. Ở tuổi gần đất, xa trời, nhiều nghệ sĩ vẫn ở nhà thuê, nhặt ve chai, bán vé số mưu sinh.

Nhiều năm nay, người dân ở chợ Rạch Ông, quận 8, TP Hồ Chí Minh đã quen thuộc với hình ảnh nghệ sĩ cải lương Trang Thanh Xuân mưu sinh bằng nghề bán vé số và nhặt ve chai. Trước đó, nữ nghệ sĩ từng trải qua những công việc như bán bắp dạo, giặt quần áo thuê, bưng bê, phục vụ quán cơm...

Trang Thanh Xuân bán vé số tại chợ Rạch Ông.

Thời kỳ những năm 1970, bà thường được nhắc đến trên những trang báo lớn với tư cách là một đào trẻ đang lên.  Ở tuổi 20, Thanh Xuân đã hát chính trên một số sân khấu. Tên tuổi bà chỉ đứng sau các nghệ sĩ nổi tiếng thời đó như Minh Vương, Bạch Lê, Thanh Kim Huệ...

Cô đào Trang Thanh Xuân được nhắc đến nhiều nhất với vai Bạch Thanh Nga trong vở Máu nhuộm sân chùa hát chung với Minh Tâm, Vũ Linh. Hào quang đã lùi vào dĩ vãng, hiện tại, nữ nghệ sĩ sống lay lắt với thu nhập vài chục nghìn đồng một ngày từ những tờ vé số.

Nữ nghệ sĩ còn phải cưu mang người em Thanh Đào, cũng là một nghệ sĩ cải lương. Hai chị em hiện sống trong một căn phòng trọ chật hẹp, dành dụm vài chục nghìn mỗi ngày để xoay xở tiền cơm, tiền nhà, tiền trả món nợ vay lãi hơn 10 triệu đồng dùng để mổ dạ con cho bà Thanh Đào vài năm trước đây.

Nghệ sĩ Phi Hùng từng là kép chính của đoàn cải lương Hậu Giang, Tây Đô. Ông  từng đứng chung sân khấu với bậc tiền bối Diệp Lang, Minh Cảnh... Năm 1991, Phi Hùng giã từ nghiệp hát, mưu sinh bằng đủ nghề khác nhau rồi trụ lại với nghề bán vé số sau một biến cố lớn về sức khỏe. Ở tuổi ngoài 80, ngày ngày, nghệ sĩ già vẫn chống nạng đi bán từng tờ vé lẻ, kiếm vài chục nghìn tiền lời để lo cho bản thân và người vợ đau ốm nằm nhà.

Hơn 10 năm  nay, nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh chọn công việc sơn móng dạo làm kế sinh nhai. Bà từng là đào chính của các đoàn cải lương Việt Nam Minh Vương, Tấn Tài, Hoa Đăng. Tên tuổi Hoa Mỹ Hạnh thời đó chỉ đứng sau Minh Vương, Lệ Thủy, Phương Bình...

Nghề sơn móng dạo đem lại cho nghệ sĩ thu nhập từ vài chục đến hơn một trăm ngàn mỗi ngày. "Những tháng mùa mưa tôi hầu như ăn cơm trắng vì không có khách", nữ nghệ sĩ cho biết. Với thu nhập thất thường và ít ỏi kể trên, mỗi ngày, nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh phải trả hơn 100 nghìn đồng số tiền vay lãi vài năm trước để trị bệnh cho anh trai cùng tiền nhà hơn 1 triệu đồng mỗi tháng. Cuộc sống của bà luôn trong tình cảnh thiếu trước, hụt sau.

Nghệ sĩ Lý Lắc từng là một kép độc, nổi tiếng với những tiết mục tấu hài của đoàn cải lương Phùng Hảo, Lý Dạ Hương. Ít ai ngờ, người đàn ông gầy gò trông coi nghĩa trang nghệ sĩ với thù lao hơn trăm nghìn đồng một tháng từng nhận cát - xê lên tới vài cây vàng ở thời kỳ đỉnh cao của cải lương. Cuối đời đơn độc, ốm đau, nghèo khó, ông nương tựa vào chùa nghệ sĩ, sống qua ngày nhờ những đồng bạc lẻ từ lòng hảo tâm của khách vãng lai đến thăm chùa.

Ở tuổi ngoài 70, Lý Lắc như một người không quê hương, có nhà nhưng không dám về do ngại va chạm với những người em cùng cha khác mẹ. "Khi bố dượng tôi mất, ông có dặn các em là chăm lo và để phần cho tôi trong ngôi nhà. Lúc tôi còn lừng lẫy, vinh quang, họ nhiệt tình săn đón. Giờ tôi già cả, nghèo khó, bệnh tật, họ chẳng mảy may quan tâm. Buồn quá, tôi nương nhờ tuổi già nơi cửa Phật", nghệ sĩ già chia sẻ.

Tuổi già khốn khó vì bệnh tật

Không phải mưu sinh vất vả, một số nghệ sĩ khác lại chịu cảnh bệnh tật hành hạ khi về già. Nghệ sĩ Thanh Thế, người từng dìu dắt nhiều  nghệ sĩ trẻ như Kim Tử Long, Thoại Mỹ đoạt giải thưởng Trần Hữu Trang, nay gần như suy sụp sau ba lần nhập viện mổ tim.

Cô đào Thanh Thế nổi tiếng một thời với các vở Tình sử A Nàng, Chung Vô Diệm, Bùi Thị Xuân... giờ là một bà già gầy ốm, quanh quẩn cả ngày trong căn phòng trọ chật hẹp, ẩm thấp tại quận 10, TP. Hồ Chí Minh. "Giọng của tôi xuống lắm rồi. Dù ham hát, lâu lâu tôi chỉ dám nhận suất diễn cúng đình, miếu cho thỏa đam mê chứ thù lao chẳng đáng là bao", nghệ sĩ cho biết.

Những người trông coi chùa nghệ sĩ từng là những danh ca cải lương nức tiếng một thời.

Được mệnh danh là "nữ tướng múa gươm", NSƯT Diệu Hiền từng khiến khán giả say mê với những vai võ tướng trong các vở Nhụy Kiều tướng quân, Nữ tướng cờ đào. Ở tuổi 70, nữ tướng Triệu Thị Trinh múa gươm như gió trên sân khấu năm xưa, giờ là một bà lão lưng còng bởi di chứng của bệnh tim và bệnh gai cột sống. Cả đời cống hiến cho nghệ thuật cải lương, cuối đời, bà sống trong một căn phòng chật hẹp ghá tạm ngoài ban công một căn hộ tập thể có đến 9 người cùng chung sống.

Độc giả Kim Thuận bày tỏ sự đồng cảm với nữ nghệ sĩ: "Đời nghệ sĩ thật hẩm hiu. Khi xưa bà oai phong, lẫm liệt trên sân khấu, nay về già sống khổ hạnh trong căn phòng chật hẹp". Những ngày gần đây, bệnh trở nặng, Diệu Hiền nằm bất động mà không ngồi dậy dược.

Bà luôn mong muốn hình ảnh của mình mãi đẹp trong lòng khán giả nên từ chối nhã ý viếng thăm của người hâm mộ. "Tôi cảám ơn tấm lòng của khán giả. Cả tuần nay tôi bệnh nặng, không ngồi được để đón tiếp chu đáo mọi người. Tôi không muốn những người yêu mến tôi thấy tôi trong hình hài một bà già đau yếu, xấu xí", nghệ sĩ nói trong xúc động.

Nghệ sĩ Phượng Hải nằm cấp cứu ở Bệnh viện 115 vì chứng suy tim. Nghệ sĩ Vũ Linh Vương phải cắt bỏ cả hai chân vì di chứng của bệnh tiểu đường, nghệ sĩ Minh Hùng chạy thận tại bệnh viện Thống Nhất. Nghệ sĩ Mộng Lành, một trong "tứ đại mỹ nhân" của tuồng cổ khi xưa, sau cơn tai biến "thập tử nhất sinh" giờ đi lại run rẩy trong khu dưỡng lão nhờ chiếc gậy gỗ.

Ấm áp tình nghệ sĩ

Có nhiều lý do khiến các nghệ sĩ lâm vào cảnh khốn khó khi về già. Thanh Thế, Hoa Mỹ Hạnh ngoài làm ăn thua lỗ còn phải gồng gánh chi phí chữa bệnh nan y cho người thân. Nghệ sĩ Trang Thanh Xuân không hề có tích lũy do tuổi trẻ làm được bao nhiêu, bà đưa hết cho cha mẹ cất giữ. NSƯT Diệu Hiền một mình cáng đáng cả gia đình, gặp biến cố, bệnh tật cũng trở nên trắng tay ở những năm tháng cuối đời.

Nghệ sĩ Lý Lắc cho hay, không chỉ riêng ông, nhiều nghệ sĩ cải lương thời đó, ngoài phần phụ giúp gia đình, số còn lại đều đem tiêu xài phung phí vào cờ bạc, rượu mạnh và chuyện tình cảm trai gái. Lối sống phóng túng là một trong nhiều nguyên nhân khiến tuổi già của nhiều nghệ sĩ cải lương gạo cội bị sự nghèo khó, cô đơn, bệnh tật đeo bám.

Hoàn cảnh éo le về già của nhiều nghệ sĩ nhận được nhiều chia sẻ của đồng nghiệp thế hệ sau. Nghệ sĩ Thanh Thế có chi phí trang trải cho ba ca mổ tim nhờ hơn 100 triệu đồng do đồng nghiệp quyên góp. Ca sĩ Lệ Quyên, Đàm Vĩnh Hưng trích một phần đóng góp của nhiều nghệ sĩ trẻ trong hai đêm nhạc được tổ chức gần đây để ủng hộ nghệ sĩ Trang Thanh Xuân 25 triệu đồng.

Mới đây, Hoa Mỹ Hạnh đổ bệnh đột ngột phải nhập viện cấp cứu. Không người thân thích, ruột thịt, bà phải viện tới sự giúp đỡ của khán giả để có tiền trị bệnh xơ vữa động mạch. Nhờ số tiền quyên góp lên tới gần 80 triệu đồng (trong đó, 40 triệu có được từ đêm nhạc Tình nghệ sĩ do Lệ Quyên, Đàm Vĩnh Hưng tổ chức), nữ nghệ sĩ đã có tiền trị bệnh và dành một ít dưỡng già.

"Tôi không bao giờ nghĩ có ngày mình lại được cho nhiều tiền đến thế. Mẹ tôi, con trai tôi đã chết, chỉ còn họ hàng xa nhưng chúng tôi không nhìn mặt nhau hơn 10 năm nay. Với số tiền này, tôi thấy tuổi già của mình đã bớt cô đơn và lo sợ", Hoa Mỹ Hạnh chia sẻ.

Danh hài Hoài Linh đang dốc sức hoàn thành việc xây nhà Tổ. Ngoài mục đích thờ Tổ nghề, làm nơi quy tụ nghệ sĩ, Hoài Linh còn dành một phần không gian để cưu mang những nghệ sĩ già neo đơn, cơ nhỡ. "Những nghệ sĩ lớn tuổi không có nơi nương tựa, tôi sẽ đưa các cụ lên trên đó. Nghệ sĩ nào mất mà không có nhà, tôi sẽ mang về nhà thờ đó", anh cho biết.

Hiện tại, Ban ái hữu Hội Nghệ sĩ thành phố đang cưu mang gần 100 nghệ sĩ cải lương có hoàn cảnh khốn khó với nguồn trợ cấp ít ỏi là 10kg gạo cùng 150 nghìn đồng mỗi tháng.

"Cơ sở vật chất ở Trung tâm dưỡng lão chỉ đủ để bảo trợ số lượng nghệ sĩ nhất định. Chúng tôi rất khổ tâm khi ngày ngày, có những nghệ sĩ sống lay lắt, ăn không đủ no, ngủ nơi gầm cầu, góc chợ. Chúng tôi mong nhận được nhiều hơn nữa sự đóng góp thiết thực của cộng đồng trong chuyện lo cơm ăn, áo mặc cho những nghệ sĩ lang thang, cơ nhỡ", bà Hồng Dung, Chủ tịch Hội Ái hữu nghệ sĩ TP HCM bày tỏ.