Năm Mão nói chuyện về mèo

Thứ Sáu, 20/01/2023, 15:22

Từ cổ chí kim, tranh về mèo đều muôn màu muôn vẻ. Đến hai cây đại thụ hội họa Việt Nam là Nguyễn Tư Nghiêm và Nguyễn Sáng cũng mê biểu đạt vẻ đẹp linh hoạt mà bí ẩn của “linh miêu”. Trước thềm xuân Quý Mão 2023, hàng loạt triển lãm liên tiếp được tổ chức tập trung vào chủ đề này. Thong thả tìm đến các xưởng tranh, phòng vẽ... của giới cầm cọ, cũng lại thấy mèo xuất hiện. Mà đâu chỉ mèo bắt chuột, mèo trèo cây cau... có cả mèo trú mưa, mèo đọc báo, mèo ngắm hoa hồng... thật sinh động, bắt mắt, hợp tiết xuân.

Những “ông vua” vẽ mèo

Nếu họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm vẽ mèo đặt trong chuỗi 12 con giáp và được vẽ theo năm, như năm Tý vẽ chuột, năm Mão vẽ mèo, năm Thìn vẽ rồng... và tài sản tranh của ông có nhiều bộ con giáp thì họa sĩ Nguyễn Sáng ngoài việc vẽ phong cảnh, con người thì con vật gần như duy nhất ông vẽ là mèo. Tranh về mèo của ông tới hàng trăm bức, đủ chất liệu: Bột màu, lụa, sơn dầu, giấy dó và thành công nhất là vẽ mèo trên vóc với chất liệu sơn mài. Nguyễn Sáng được phong là “vua vẽ mèo”. Một số phỏng đoán cho rằng, có lẽ loài vật này đã gắn liền với cuộc sống nghệ sĩ nhiều tâm tư và cô đơn của ông trong căn phòng 16 m2 ở ngôi biệt thự 65 Nguyễn Thái Học chăng?

Trang 15: Năm Mão nói chuyện về mèo -0
Một tác phẩm vẽ mèo của họa sĩ Tào Linh.

Mèo trong tranh Nguyễn Sáng hiện ra thật muôn hình vạn trạng: Mèo tự tình, mèo nô đùa, mèo suy tư... Tác phẩm thường được nhắc đến nhất là “Mèo dưới trăng” (sơn mài - 1973) và “Mèo đôi” (sơn mài - 1969). Những đường nét khỏe khoắn, bay bổng, tài hoa khiến người ngắm tranh liên tưởng đến những huyền tích xa xưa. Bức “Mèo đôi” đã được nhà sưu tầm tranh Đức Minh mua ngay khi mới hoàn thành và khi Bảo tàng Mỹ thuật Quốc gia biết tin, tìm đến ông thì chỉ còn biết đặt vẽ bản thứ hai (bấy giờ chưa có “luật” tranh độc bản). Bức “Mèo dưới trăng” với bố cục hoàn hảo, đường nét khỏe khoắn, sắc nét trên chất liệu sơn mài công phu với gam màu cánh gián có dát vàng một số đoạn trên thân mèo để diễn tả vẻ lung linh, huyền ảo của ánh trăng.

Một họa sĩ nổi tiếng khác cũng tạo ấn tượng với tranh mèo là Lê Bá Đảng. Giới trong nghề kể rằng, sau khi tốt nghiệp Học viện Nghệ thuật Toulouse vào năm 1948, chàng họa sĩ trẻ chật vật mưu sinh ở Paris, gồng gánh gia đình cả vợ và con. Gia đình họ sống trong một căn phòng nhỏ hẹp ở phố Montagne Ste Geneviève. Cực khổ đến nỗi con nhỏ ốm mà trong túi không có lấy một xu để vào bệnh viện. Bế tắc, nhiều hôm Lê Bá Đảng lang thang khắp các phố để kiếm việc làm nhưng đâu có dễ. Vào một buổi tinh mơ, họa sĩ dò dẫm đến khu phố La Tinh thuộc quận 5, thành phố Paris sầm uất rồi dừng chân bên con phố đi bộ có tên “Rue du Chat-qui-Pêche”, nghĩa là “Con mèo câu cá”.

Đúng lúc tưởng chừng sụp xuống vì mệt và đói thì chợt hiện một tia sáng diệu kỳ: Một con mèo vụt chạy như kéo theo chuỗi nắng vàng đầy mê hoặc và hy vọng. Lê Bá Đảng muốn hét lên, quyết định vẽ hình con mèo như một sự mách bảo của trời đất. Vẽ mèo một nét là thử thách bất thường và anh chinh phục khi trong tay chỉ có cây bút lông và những chiếc lá vàng vơ vội bên đường. Những bức tranh mèo một nét bằng mực tàu trên lá sau đó được bày bán bên con đường nhỏ. Thật bất ngờ, du khách đã xúc động, trầm trồ trước đường nét vô cùng đáng yêu, lôi cuốn.

Đó là những bức tranh đầu tiên Lê Bá Đảng bán được. Sau này, cũng với mèo một nét trên giấy, Lê Bá Đảng nhận được nhiều “đơn đặt hàng”, mua hết veo các tranh mèo. Trong căn phòng nhỏ, hai vợ chồng chỉ biết nhìn nhau bằng những đôi mắt ướt. “Linh miêu” với họa sĩ như một định mệnh, dù sau đó Lê Bá Đảng còn vẽ nhiều chủ đề khác, nhưng vẫn luôn được nhắc nhớ bởi tranh mèo. Ước tính, ông đã vẽ hàng nghìn bức tranh chủ đề này. Giới chuyên môn đánh giá, mèo trong tranh ông không chỉ đẹp, mà còn đầy ám ảnh. Đó là một “vũ trụ” đầy huyền hoặc, mông lung.

Trang 15: Năm Mão nói chuyện về mèo -0
Họa sĩ Tào Linh vẽ tranh mèo.

Tiếp nối mạch xưa…

Mang trong lòng nỗi niềm bâng khuâng xưa cũ, chúng tôi cứ thế bách bộ trên phố cổ và tin rằng thể nào cũng gặp bóng dáng “linh miêu”. Nghệ nhân Mai Thanh Huyền - con dâu của NSƯT Nguyễn Đăng Chế - từng mở một cửa hàng bán tranh ở số 16 Chân Cầm. Nhưng, tìm tới nơi mới biết công việc kinh doanh không thuận lợi trong những năm đại dịch COVID-19 khiến chị phải đóng cửa. Bà con khu phố kịp nhắn, chị chuyển về số 19 Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hà Nội.

Theo thông lệ, vào năm con giáp nào thì tranh dân gian Đông Hồ lại có tranh con giáp đó để bán từ trước Tết. Bán hàng ở phố cổ nhiều năm, chị Huyền có dịp tiếp xúc, lắng nghe rất nhiều ý kiến của khách hàng. Chị cũng liên tục tìm phương cách để chiều lòng khách hàng mua tranh vốn rất khó tính. Thí dụ, cũng đề tài con giáp, nhưng khách đòi hỏi tranh phải thể hiện được nhiều thông điệp mang tính giáo dục, đạo đức và cầu mong thịnh vượng. Tranh đẹp đã đành, còn phải thêm bao bì bắt mắt và tiện lợi, nhìn vào là thấy ngay sự sung túc, ấm no...

Rong ruổi tới gần khu Văn Miếu - Quốc Tử Giám, không thể quên ghé xưởng vẽ của họa sĩ Nguyễn Đoan Ninh. Anh may mắn sinh trưởng trong môi trường nghệ thuật. Cha anh là nghệ sĩ Nguyễn Trọng Đoan, một “gương mặt gốm” quen thuộc trong nước. Cá tính của Nguyễn Đoan Ninh thể hiện rõ qua những bức tranh sơn dầu khổ lớn đầy phong cách, táo bạo. Năm nay, anh 49 tuổi và vẽ 49 bức tranh mèo với mong muốn một năm mới nhiều sự uyển chuyển, vui tươi. Được biết đến qua các triển lãm trong và ngoài nước với chuỗi tác phẩm hội họa sử dụng chất liệu giấy dó, biểu đạt xúc cảm, tâm tư, qua nét mực loang đầy bí ẩn, bẵng đi một thời gian, gặp lại họa sĩ Nguyễn Đoan Ninh, anh tiết lộ: “Tớ đang vẽ sơn dầu, đề tài khù khoằm hơn loạt tôi vẽ dó”. Với mèo, anh lại trở về với chất liệu đậm nét dân tộc là giấy dó. Phía sau nền mực loang, nền vàng nhũ với lối thể hiện rất trừu tượng, lại là những đường nét siêu thực về mèo. Mực tàu, giấy dó giúp anh thể hiện cảm xúc tức thời ngay trong lúc vẽ nương theo độ loang nhòe của mực. Tinh thần anh muốn thể hiện trong tranh là sự hư vô, bất biến của vạn vật.

Trang 15: Năm Mão nói chuyện về mèo -0
Mèo trên giấy dó của họa sĩ Nguyễn Đoan Ninh.

Khấp khởi, hân hoan phải kể tới họa sĩ Tào Linh. Bộ tranh Tết Quý Mão - Happy Cats của anh với 40 tác phẩm khi kế hoạch trưng bày ở Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền dịp cuối năm vừa được duyệt đã có khách “nhào” đến đặt mua toàn bộ, khách lẻ không còn cơ hội. Năm ngoái, loạt tranh hổ của anh cũng bán sạch chỉ trong vòng “một nốt nhạc”. Gặp họa sĩ ở xưởng vẽ, vẫn thấy anh miệt mài. Tranh có người đặt mua hay không, triển lãm diễn ra nay hay mai thì hở chút thời gian, anh vẫn cầm cọ. Tào Linh vốn là một kỹ sư vô tuyến điện, có nhiều năm tháng làm việc tại nhà máy thủy điện Thác Bà. Nhưng, hội họa là một cơ duyên lớn, đủ tạo nên bước ngoặt trong cuộc đời anh. Vẽ con giáp tuy dễ mà khó. Dễ là ai cũng có thể vẽ thành hình hài, đường nét để số đông nhận diện. Khó là toát lên cái tư duy, cá tính nghệ sĩ đang cuồn cuộn trong mình và đương nhiên phải làm nên khác biệt.

Tranh mèo của Tào Linh đã được “giải phẫu” bằng sự thông minh, nhạy cảm, dị thường để thể hiện một cách đầy ấn tượng. Xem tranh mèo, nhưng phải xem bằng cảm giác và cảm giác đó dẫn dụ ta bước vào một thế giới đầy ám gợi, bí ẩn, rất... Tào Linh!

Đến dự án “có một không hai”

“Nhân dân - Quý Mão 365” là dự án nghệ thuật quy mô, đặc sắc bậc nhất về chủ đề mèo được tổ chức vào những ngày cuối năm 2022. Lần đầu tiên có một dự án nghệ thuật giới thiệu tới công chúng bộ sưu tập tác phẩm điêu khắc linh vật mèo độc bản dựa trên những sáng tác của các họa sĩ, nhà điêu khắc đương đại nổi tiếng của Việt Nam. Bên cạnh đó, dự án còn giới thiệu 12 bức tranh sơn dầu độc đáo của 12 họa sĩ đương đại cùng chủ đề về linh vật mèo với những đường nét, phong cách ấn tượng.

Bộ sưu tập tác phẩm điêu khắc linh vật mèo độc bản gồm 365 tác phẩm độc bản được chế tác theo lối dân gian truyền thống với vật liệu từ giấy dó ép, giấy bồi phủ sơn ta, sơn mài truyền thống và vật liệu bồi từ các trang Báo Nhân dân kết hợp với họa phẩm đương đại. 365 tác phẩm điêu khắc biểu trưng cho những nhịp ngày, cho sự chuyển động của từng thời khắc trong một năm đầy cung bậc mà đọng lại sau những bộn bề, chờ đợi, nỗ lực là niềm vui, niềm tin vào cuộc sống, con người. Công chúng có dịp thưởng lãm nhiều dáng vẻ, màu sắc, cảm xúc, thông điệp từ những tác phẩm về mèo. Đó có thể là mèo đi học, mèo trú mưa, mèo đọc báo... được các họa sĩ tài hoa Lê Đình Nguyên, Lê Thiết Cương, Lê Minh Trí... hun đúc ý tưởng suốt thời gian dài và dày công sáng tạo.

Cùng nhịp chuyển động với chủ đề thú vị về mèo, dự án đánh dấu sự đồng hành, hội ngộ của 12 tên tuổi họa sĩ đương đại có tiếng của Việt Nam gồm: Lê Trí Dũng, Đinh Quân, Phạm Luận, Đào Hải Phong, Lê Thiết Cương, Nguyễn Văn Đức, Tùng Nguyễn, Nguyễn Minh, Vũ Đình Tuấn, Phạm Hà Hải, Nguyễn Thị Hiền, Minh Quân, Lý Việt Anh với 12 bức tranh sơn dầu biểu trưng cho 12 tháng trong năm. Tương tự như tác phẩm điêu khắc, các bức tranh cũng được mix với những trang báo cũ - một thông điệp về sự hòa nhịp hơi thở đời sống. Trong khuôn khổ dự án, cùng với triển lãm nghệ thuật sắp đặt, ban tổ chức cũng phối hợp cùng các họa sĩ đấu giá một số tác phẩm để gây quỹ từ thiện, góp phần lan tỏa những giá trị nhân văn, tiếp nối truyền thống đùm bọc, sẻ chia quý báu của dân tộc ta.

Lữ Mai
.
.
.