Khi nhân vật văn học hóa thân vào MV âm nhạc
Có lẽ vì thế, thời gian gần đây, trong âm nhạc, các nhạc sĩ, ca sĩ trẻ đã sử dụng các nhân vật văn học kinh điển như Cám (truyện cổ tích “Tấm Cám”); Mị ("Vợ chồng A Phủ" của nhà văn Tô Hoài); lão Hạc (truyện ngắn "Lão Hạc" - Nhà văn Nam Cao); Hoạn Thư ("Truyện Kiều" - Nguyễn Du)… làm tâm điểm xuất hiện trong các MV, ca khúc nhạc Việt với cuộc đời, câu chuyện thay đổi so với bản gốc.
Một điều đặt ra là các nhân vật văn học khi vào âm nhạc lại được khán giả rất quan tâm, đặc biệt là các khán giả trẻ. Vậy điều này có thực sự mang lại một đời sống khác cho các tác phẩm và các nhân vật văn học? Và liệu các tác phẩm này có sức sống lâu dài trong đời sống âm nhạc?...
 |
 |
| Ca sĩ Hoàng Thùy Linh hóa thân vào Mị trong MV "Để Mị nói cho mà nghe". |
“Thay áo mới” cho các nhân vật văn học bằng âm nhạc?
Thời gian vừa qua, ca sĩ trẻ Chi Pu cho ra mắt MV “Anh ơi ở lại” lấy ý tưởng từ truyện cổ tích “Tấm Cám”. Tuy nhiên, dựa trên nền tảng có sẵn của câu chuyện kinh điển, Chi Pu mang đến câu chuyện mới mẻ hơn. Trong truyện cổ tích Tấm Cám, Cám và mẹ Cám đại diện cho cái ác với hàng loạt hành động hãm hại Tấm vì lòng tham và sự độc ác của mình khi muốn được làm hoàng hậu… thì trong MV mới, Chi Pu đã lý giải hành động sai trái đó xuất phát từ tình yêu Cám dành cho nhà vua.
Vì tình yêu đơn phương mù quáng, Cám đã làm ra hàng loạt chuyện độc ác. Và kết cục Cám phải trả giá, nhận về nhiều đớn đau: “Mà cầu vồng chỉ có khi mưa vừa tan/ Anh cũng rời đi khi anh hết yêu/ Vì sợ cô đơn nên em mặc kệ đúng sai/ Mặc kệ anh có đưa đôi bàn tay ấm áp cho ai/ Chỉ cầu xin anh em đã rất đau/ Đừng làm mắt em vương vấn thêm buồn/ Dù có yêu trăm người mà trái tim không cười thì vẫn cô đơn vậy thôi...".
Trong MV của cô, hình ảnh Cám đáng thương hơn đáng giận với một mong muốn duy nhất là giành được trái tim của nhà vua. Trong sự đau đớn tột cùng vì vua không hề đoái hoài và cái Cám nhận được là sự đau khổ vì trái tim không đồng điệu... Cũng cùng một tâm trạng như ChiPu, một Cám bị đầy đọa trong tình yêu, thì nhạc sĩ Sa Huỳnh đã viết ca khúc “Hoạn Thư” lấy cảm hứng từ nhân vật Hoạn Thư trong tác phẩm kinh điển “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Như ta đã biết, trong “Truyện Kiều”, có lẽ Hoạn Thư là nhân vật nữ phụ ám ảnh nhất về sự ghen tuông đến độc ác khi cho đến nay người ta vẫn ví “máu ghen Hoạn Thư”, “kẻ giết người không dao”… Vì ghen tuông, Hoạn Thư đã bắt cóc Thúy Kiều về làm nô tì, bắt quỳ đánh đàn, hầu rượu, ép nàng xuất gia.
Trước mặt Thúc Sinh, Hoạn Thư thể hiện sự ghen tuông bằng việc tình tứ với chồng trước mặt Kiều: "Vợ chồng chén tạc chén thù/ Bắt nàng đứng chực trì hồ hai nơi/ Bắt khoan bắt nhặt đến lời/ Bắt quì tận mặt, bắt mời tận tay...". Hoạn Thư thấy cuộc đánh ghen của mình đã đạt kết quả tốt đẹp, nên khi xem Kiều viết Kinh thì tỏ ra vui vẻ: "Khen rằng: Bút pháp đã tinh/ So vào với thiếp Lan đình nào thua/ Tiếc thay lưu lạc giang hồ/ Nghìn vàng thực cũng nên mua lấy tài".
Có lẽ nắm bắt được tâm lý này, nên sáng tác của Sa Huỳnh lại được viết dưới góc nhìn sự cảm thông về tiểu thư khuê các - một phụ nữ xinh đẹp, giỏi giang cũng vì sống trong thời đại “trọng nam khinh nữ” mà phải giành giật hạnh phúc gia đình: “Chuyện ghen tuông đâu dễ nói bằng lời/ Vì khi ghen ai cũng lại đớn đau thôi/ Vì đau khi yêu quá dại cuồng/ Phụ nhau chi ai oán rồi xót thương... Chồng chung ai dễ nhường ai/ Cho dẫu không nỡ oan nhau/ Người còn vẹn nguyên/ Lời thề khi xưa sao nỡ lãng quên/ Gió trăng thay sắt son/ Ngọn đèn hắt nóng buồn kiếp cô phòng/ Hờn ghen đến đây cũng đã tận/ Cõi lòng...".
 |
| Nhạc sĩ Sa Huỳnh thể hiện bài hát “Hoạn Thư”. |
Theo Sa Huỳnh, một phụ nữ đảm đang, tài giỏi như Hoạn Thư lẽ ra phải được hưởng cuộc hôn nhân trọn vẹn… Cô cũng muốn mang đến thông điệp "Những người phụ nữ hiện đại phải biết chăm lo cho gia đình và bản thân để luôn đẹp trong mắt bạn đời của mình".
Thời gian gần đây, ca sĩ Hoàng Thùy Linh gây không ít ngạc nhiên khi khoác “áo mới” lên cuộc đời nhân vật văn học kinh điển là nhân vật Mị trong truyện “Vợ chồng A Phủ” của nhà văn Tô Hoài. Trong truyện gốc, khi về làm dâu nhà thống lý Pá Tra, cuộc đời Mị đi vào ngõ cụt, sống “không bằng con ngựa”, “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”…
Rồi cảnh vật mùa xuân, tiếng khèn đánh thức tâm hồn Mị. Mị nhận ra mình còn trẻ và muốn đi chơi, muốn sống lại những ngày thời con gái. Tuy nhiên, chồng của Mị - A Sử đã dập tắt mong muốn đó khi trói Mị, quấn tóc Mị lên cột… Còn Mị trong MV “Để Mị nói cho mà nghe”, được cởi trói, được mặc quần áo đẹp, thoải mái rong chơi cùng trai gái ở bản: đánh đu, thổi khèn, thổi sáo… chơi với bè bạn khắp bản làng.
Không chỉ sáng tạo để cho Mị tận hưởng cuộc sống tự do, Hoàng Thùy Linh cũng thay đổi kết truyện “Lão Hạc” của Nam Cao. Nếu trong truyện gốc, sau khi bán con chó mà con trai lão Hạc để lại làm kỷ niệm khi đi đồn điền cao su, lão Hạc luôn sống trong những ngày tháng dằn vặt, đau khổ. Cuối cùng, lão Hạc tìm đến cái chết đầy ám ảnh bằng cách ăn bả chó... Thì, trong MV mới, Hoàng Thuỳ Linh đã mang đến cái kết tươi vui hơn khi cho “cậu Vàng” đoàn tụ với lão Hạc.
Sự xuất hiện của chú chó Vàng ngay thời điểm lão Hạc chuẩn bị tự tử là cái kết có hậu đầy sáng tạo của nữ ca sĩ. "Để Mị nói cho mà nghe/ Tâm hồn này chẳng để lặng lẽ/ Thương cha xót mẹ/ Thôi thì mặc phận đời mình chơi vơi/ Để Mị nói cho mà nghe/ Tết năm nay Mị vẫn còn trẻ/ Xuân đương tới rồi/ Nên Mị cũng muốn đi chơi/ Này là mình đi theo giấc mơ sớm mai gọi mời/ Nơi vòng tay ấm êm chẳng rời/ Hoa ban trắng nở đầy con bản nọ/ Hương sắc còn chưa phai/ Đời mình đâu có mấy vui cớ sao lại buồn/ Biết ngày mai trắng đen hay tròn vuông/ Em không bắt quả pao rơi rồi/ Tiếc không một đời đơn côi...”.
 |
| Nhân vật Mị trong phim “Vợ chồng A Phủ”. |
Âm nhạc chấp nhận sự đột phá, thể nghiệm
Nhà phê bình âm nhạc Nguyễn Quang Long cho rằng, hiện tượng các nhân vật văn học kinh điển được “thay áo” khi đi vào âm nhạc đó là sự sáng tạo thú vị. Chưa biết là các ca khúc, các MV sẽ có đời sống như thế nào, dài hay ngắn, nhưng rõ ràng, thay vì có một thời các bạn trẻ ỉ ôi các câu chuyện yêu đương, đau khổ, chia ly và rất "sến" thì ít ra, sự mới mẻ trong phong cách thể hiện cũng như đổi mới trong cách tiếp cận âm nhạc từ phía các tác phẩm văn học cũng là một thể nghiệm mới cần được ghi nhận từ phía các ca sĩ, nhạc sĩ trẻ.
Hầu hết, các ca khúc này đều do các ca sĩ, nhạc sĩ trẻ tự sáng tác, biểu diễn, quay MV nên ý tưởng của họ xuyên suốt từ đầu đến cuối, tạo được ấn tượng cho khán thính giả.
Nhạc sĩ Giáng Son cũng cho rằng, mỗi thời đại có góc nhìn khác và sự thay đổi cũng thể hiện sự sáng tạo, góc nhìn táo bạo của các nghệ sĩ trẻ về những nhân vật văn học kinh điển. Chị hoàn toàn ủng hộ sự sáng tạo của các nhạc sĩ, ca sĩ. Trong thời đại bây giờ, phân tích kỹ lưỡng thì thấy rằng sự nổi loạn, ghê gớm đanh đá, giành giật lại cuộc sống là điều cần thiết đối với thân phận thấp cổ bé họng.
Chưa bàn đến việc đúng hay sai, tốt hay xấu, nhưng chị cho rằng, thân phận người phụ nữ trong thời đại ngày xưa quá chịu đựng, nên chị ủng hộ việc các bạn trẻ bây giờ sống cho cái tôi lớn hơn, bị cưỡng bức thì phải đấu tranh chứ không chờ phép màu đến.
 |
 |
| Chi Pu trong MV "Anh ơi ở lại". |
Anh Phương Vũ, con trai nhà văn Tô Hoài, khi xem xong clip nhân cách hóa tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" thì cười bảo, anh nghĩ là cụ Tô Hoài cũng chấp nhận mọi sự sáng tạo từ tác phẩm của cụ đối với phong cách âm nhạc của các bạn trẻ mang đến. Việc các nhạc sĩ, ca sĩ lấy cảm hứng từ văn học để sáng tác thì không mới, nhiều bài hát phổ thơ đã trở thành một ca khúc nổi tiếng là chuyện bình thường.
Tuy nhiên, các bạn trẻ lấy tích từ các câu chuyện và lồng ghép được các trào lưu, góc nhìn và tư duy hiện đại vào các nhân vật văn học thì đây cũng là nét mới và gia tăng sức sống cho các tác phẩm văn học này, biến thiên nó qua từng giai đoạn lịch sử và làm cho tác phẩm có một sức vóc mới.
Tiến sĩ giáo dục Vũ Việt Anh thì cho rằng, trong giáo dục kỹ năng cũng có phương pháp đó là kể câu chuyện của mình. Lấy góc nhìn, quan điểm của mình sau đó áp vào các sự vật, hiện tượng, nhân vật văn học cũng giúp cho các bạn trẻ hiểu cặn kẽ, dễ nhớ dễ hiểu hơn tác phẩm văn học đó. Tiến sĩ cũng phủ nhận nghi vấn cho rằng, sự sáng tạo về các nhân vật văn học kinh điển có thể gây nhầm lẫn về góc nhìn đối với giới trẻ.
Các bạn trẻ có quyền nhìn thế giới theo cách nhìn của mình. Như thế mới tạo ra sự đa dạng, phong phú của cuộc sống. Nếu chỉ áp dụng góc nhìn duy nhất thì cuộc sống trở nên khô khan, máy móc và không khơi gợi được tính sáng tạo.
Trong thời đại bùng nổ thông tin, vấn đề đa dạng văn hóa, giao lưu văn hóa Đông Tây, kim cổ, âm nhạc cũng như các loại hình nghệ thuật khác đang có những biến thiên để phù hợp và đi vào đời sống bằng nhiều cách khác nhau. Âm nhạc hiện đại, các ca sĩ trẻ, nhạc sĩ trẻ đang nỗ lực để đưa âm nhạc của mình trở nên gần gũi với công chúng, với khán giả, đặc biệt là khán giả trẻ, thì mọi trải nghiệm dù chưa cần biết nó sẽ bền lâu tới đâu, nhưng thực sự là một điều đáng để khích lệ.
