Đạo diễn, NSND Huy Thành: Khát vọng điện ảnh luôn ở phía trước

1. NSND Huy Thành là người đã tạo nên tên tuổi cho nhiều diễn viên điện ảnh Việt Nam: Bộ phim "Nổi gió" đã đưa NSND Thế Anh trở thành một ngôi sao điện ảnh, đồng thời, ghi dấu ấn cho diễn viên Thụy Vân bằng sức sống của nhân vật chị Vân. Bộ phim cũng định hình khả năng diễn xuất của nghệ sĩ Thanh Loan, để sau này, chị được biết đến với vai ni cô Huyền Trang trong bộ phim "Biệt động Sài Gòn".

Với phim "Chị Nhàn", NSND Huy Thành đã phát hiện ra diễn viên Trần Vịnh, để rồi, cho anh cơ hội tiếp tục thành công trong "Về nơi gió cát" cũng do ông đạo diễn. "Xa và gần" là cuộc tái ngộ giữa đạo diễn Huy Thành với diễn viên Thụy Vân và ghi nhận công lao của ông trong việc đưa gương mặt Hà Xuyên đến với điện ảnh. Thanh Tú, diễn viên của Đoàn kịch Hà Nội đã trở thành một tên tuổi trong làng điện ảnh nhớ phim "Vùng trời" của NSND Huy Thành v.v...

Không chỉ ở chỗ tự khẳng định vị trí của mình, mà còn là bệ phóng cho không ít diễn viên, đó chính là tài năng của đạo diễn Huy Thành. Ông là một nghệ sĩ điện ảnh Việt Nam hiếm hoi thành công ở cả lĩnh vực đạo diễn lẫn biên kịch. Trong gần nửa thế kỷ gắn với điện ảnh, ông đã là "cha đẻ" của hơn 30 phim truyện và 2 phim tài liệu. Mà lạ, suốt từ khi đặt bước vào lĩnh vực nghệ thuật thứ 7, ông chẳng những chưa bao giờ ngưng nghỉ sáng tạo, mà còn chưa ngưng nghỉ cả... gặt hái thành công.

Từ thập niên 60 của thế kỷ XX, tên tuổi  ông đã được biết đến sau thành công vang dội của phim "Nổi gió", bộ phim giành Bông sen vàng tại Liên hoan phim Việt Nam (LHPVN) lần II, 1970 và được chiếu ở nhiều nước. Tại LHPVN lần VII, NSND Huy Thành lại giành Bông sen vàng, nhưng là với kịch bản phim "Về nơi gió cát". Bộ phim "Xa và gần" do ông đạo diễn lại giật giải Bông sen vàng tại LHPVN lần VIII, còn ông nhận giải Đạo diễn xuất sắc. Phim "Lối rẽ trái trên đường mòn" của ông được trao Giải đặc biệt.

Năm 1997, phim "Tổ quốc tiếng gà trưa" của ông đươc trao Giải thưởng Văn học Nghệ thuật TP HCM. Năm 2009, với phim "Đường đua" của đạo diễn Trọng Hải, một lần nữa ông đươc nhận giải Bông sen vàng cho kịch bản v.v... Đó còn chưa kể hàng loạt tác phẩm mà ông làm đạo diễn như "Vua lửa", "Chân trời nơi ấy", "Phía sau cuộc chiến"... Năm 2006, đạo diễn Huy Thành vinh dự được nhận Giải thưởng Nhà nước.

Đã ở tuổi 82, nhưng năm 2010 vẫn là năm NSND Huy Thành tiếp tục thành công. Vừa nhận giải về kịch bản tại lễ trao giải Cánh diều vàng tháng 3/2010, cái tên NSND Huy Thành lại được xướng lên tại lễ trao giải cuộc vận động viết về Bác Hồ tháng 5/2010. Tháng 10/2010, ông là 1 trong 30 NSND thuộc lĩnh vực điện ảnh được mời tham dự LHP Quốc tế tổ chức tại Việt Nam lần đầu tiên. Đây quả là niềm hạnh phúc mà không phải nghệ sĩ điện ảnh nào cũng có đươc.

2. Tên tuổi ông gắn liền với điện ảnh Cách mạng Việt Nam, nhưng khi chiến tranh đã qua đi, đất nước bước vào giai đoạn mới, ông lại tiếp tục có những tác phẩm phản ánh cuộc sống một cách sinh động. Để rồi, tên của NSND Huy Thành vẫn thường được nhắc đến trong các lễ trao giải, minh chứng cho sự bắt nhịp cùng thời đại của ông.

Mảnh đất cố đô Huế đã nuôi giấc mơ làm điện ảnh trong tâm hồn cậu bé Huy Thành từ khi còn rất nhỏ. Mê mẩn đến mức, mỗi lần đi qua cầu Tràng Tiền, cậu bé nghèo vẫn ngơ ngẩn đứng trước rạp chiếu phim, trong cái lạnh tái tê của cơn gió hun hút thổi, khao khát một cơ hội được bước vào trong rạp. Nhiều lần thấy vậy, một bà đã thương tình mua cho cậu tấm vé vào xem. Chính tấm vé ấy đã đưa cậu đi sâu hơn vào giấc mơ đươc làm điện ảnh.

Cơn gió thần kỳ của cuộc Cách mạng Tháng Tám đã cuốn cả cậu bé Huy Thành mới 16 tuổi lên đường, rồi cùng cả nước bước vào cuộc kháng chiến 9 năm. Kết thúc chiến tranh, anh Đại đội trưởng trinh sát trở thành cán bộ văn hóa và được thỏa nguyện khi có mặt trong lớp đào tạo đạo diễn điện ảnh đầu tiên do các chuyên gia Liên Xô giảng dạy, cùng khóa với các NSND: Hải Ninh, Trần Vũ, Bạch Diệp, Nguyễn Văn Thông, Vũ Sơn, Trần Việt...

Một lần, được đọc kịch bản "Nổi gió" của nhà văn Đào Hồng Cẩm, Huy Thành lập tức cảm nhận ngay được sự gần gũi máu thịt trong tác phẩm viết về miền Nam yêu thương này. Tình cảm sâu nặng của người con xa quê được Huy Thành gửi gắm vào bộ phim, để những chi tiết, những câu chuyện rất thật mà ông biết được qua mỗi bức thư gửi ra từ miền Nam, đã làm nên một câu chuyện lay động lòng người.

"Nổi gió" đã trở thành bộ phim đầu tiên của điện ảnh Cách mạng nói về chiến tranh Việt Nam một cách sâu sắc, khi đề cập đến vấn đề nóng bỏng của đất nước khi đó, là nhiều gia đình có người thân thuộc hai chiến tuyến thông qua câu chuyện gia đình chị Vân - người theo Cộng sản, còn em ruột chị, Trung úy Phương lại thuộc quân đội Sài Gòn. Mâu thuẫn giữa hai chị em nảy sinh cũng bắt đầu chuỗi bi kịch giữa những người ruột thịt. Nhưng rồi với sự thuyết phục của người chị, Trung úy Phương đã rời bỏ quân đội Sài Gòn, đi theo Cộng sản.

Để tạo sự chân thật, có sức thuyết phục, đạo diễn Huy Thành phải đi khắp nơi để tìm nơi có bối cảnh mang những nét đặc trưng phương Nam. Mãi đến khi đặt chân đến nông trường Quý Cao (Hải Phòng), ông mới được toại nguyện. Đây là nơi bà con miền Nam tập kết sinh sống, nên cuộc sống Nam Bộ được tái dựng với con kênh xanh biếc, hàng dừa, cây cầu khỉ, các vật dụng v.v...

Là người hết sức cẩn trọng, nên dù bộ phim "Nổi gió" đã quay được hơn 400 mét phim, nhưng thấy chưa ưng ý, đạo diễn Huy Thành vẫn cho dừng lại để tuyển diễn viên chính. Thế Anh là diễn viên thứ 13 vào vai Trung úy Phương, qua đó cho thấy sự kỹ càng của đạo diễn Huy Thành. Nhờ thế, Trung úy Phương đã là vai diễn để đời, đưa tên tuổi Thế Anh vượt ra ngoài biên giới từ những năm 1960.

Đạo diễn Huy Thành còn cẩn thận nhờ các đồng chí là thành viên trong phái đoàn Liên hiệp 4 bên thu âm âm thanh, tiếng động trong quán bar ở Sài Gòn để làm nền cho một số cảnh phim.

Tài năng và tính chuyên nghiệp của đạo diễn Huy Thành đã tạo nên sự hấp dẫn cho câu chuyện và tạo đất diễn cho Thế Anh và Thụy Vân nhập vai xuất sắc, để bộ phim gây được sự xúc động mạnh với người xem.

"Nổi gió" đã không chỉ trở thành một tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam, mà còn như một tiếng nói của lương tri về một đất nước bi hùng, tranh thủ sự ủng hộ của nhân loại đối với cuộc chiến tranh của nhân dân Việt Nam khi đó. Tính nhân văn của tác phẩm đã khiến chính kẻ thù, khi bắt được một tổ chiếu phim của ta cùng bộ phim "Nổi gió", phải thừa nhận: Có làm phim tâm lý chiến thì phải học Cộng sản, tuyên truyền nhưng vẫn đi vào nhân tâm.

Sự nghiêm cẩn trong lao động nghệ thuật của đạo diễn Huy Thành khiến NSND Thế Anh vẫn nguyên niềm trân trọng, khi nhắc về người thầy đã đưa mình đến với môn nghệ thuật thứ bảy: "Huy Thành là người kể chuyện có duyên, hóm hỉnh và thông minh, điều rất quan trọng với người làm đạo diễn, vì họ phải kể chuyện bằng hình ảnh. Đặc biệt, ông rất giỏi về biên tập, chuyển thể kịch bản.

Ngoài đời, Huy Thành rất vui tính, nhưng khi làm phim, ông cực kỳ kỹ  tính, nên diễn viên thường phải làm đi làm lại nhiều lần. Những chuyến đi chọn cảnh cũng hết sức vất vả, vì ông yêu cầu rất cao, nhưng ở hiện trường quay, ông lại rất khéo léo quay gộp cảnh, vì ông luôn luôn sáng tạo, mặc dù đã có kịch bản phân cảnh.

Để quay cảnh kết phim trên dòng sông, Trung úy Phương cúi xuống rửa mặt để quay về với cách mạng, Huy Thành yêu cầu ánh nắng phải chói chang, nhảy múa trên sóng nước. Vì thế, nhà quay phim Nguyễn Đăng Bảy phải chờ một tháng mới thu hình được cảnh này".

3. Luôn bắt nhịp được cuộc sống, tác phẩm của đạo diễn Huy Thành lúc nào cũng ấm nóng hơi thở thời đại, bằng tiếng nói của nghệ thuật đích thực. Khi cuộc chiến tranh chống giặc Mỹ phá hoại ở miền Bắc đang ở thời kỳ quyết liệt, ông đã xây dựng bộ phim "Vùng trời", tái hiện một phần cuộc chiến sôi động mà hy sinh thầm lặng và vĩ đại của người lính không quân thời chiến. Bộ phim còn có ý nghĩa động viên quân và dân tin tưởng, lạc quan vào ngày toàn thắng của dân tộc.

Đất nước thống nhất, đạo diễn Huy Thành vào Nam làm nhiệm vụ. Hàng loạt phim ra đời, phản ánh những vấn đề trọng đại sau chiến tranh: "Địa chỉ để lại", "Như thế là tội ác" v.v... Ông mạnh dạn mời Thẩm Thúy Hằng, một diễn viên của chế độ cũ, tham gia phim của ông.

Đây là sự dũng cảm của ông trong thời điểm đó, vì Thẩm Thúy Hằng vốn là Hoa khôi Bình Dương và là vợ của một Phó thủ tướng của chính quyền Sài Gòn. Phải là một đạo diễn tài ba, bản lĩnh, đạo diễn Huy Thành mới vượt qua được những trở ngại khi ấy, để khai thác khả năng của diễn viên, góp phần làm nên thành công cho tác phẩm của mình. Đây còn là tiếng nói thiết thực về việc hòa hợp dân tộc đang nóng bỏng lúc bấy giờ.

Ông còn làm phim "Về nơi gió cát" (do ông biên kịch), tái hiện một câu chuyện nhân văn về đề tài hòa hợp dân tộc: khi người chiến sĩ đi hoạt động cách mạng, thì vợ anh ở nhà có con với một sĩ quan ngụy. Hết chiến tranh, người chiến sĩ trở về quê, làm Bí thư Đảng ủy xã. Anh đặt lợi ích dân tộc lên trên, để nén nỗi đau vào tim. Anh nhường ngôi nhà lại cho vợ cũ và kẻ thù, rồi còn chủ động kéo "tình địch" vào các hoạt động xây dựng quê hương.

Đây là bộ phim phim màu đầu tiên nên việc quay rất khó khăn. Nhưng dù bộ phim đã quay dở dang với bao công sức, thấy chưa ưng ý, đạo diễn Huy Thành vẫn cho dừng để tuyển diễn viên chính. Ông tìm bằng được một diễn viên đáp ứng yêu cầu: nam tính, sôi nổi và nhân đạo, để thể hiện được nhân vật người chiến sĩ cách mạng độ lượng. Vì thế, vai người Bí thư đã phải thay tới 3 diễn viên, cho tới khi chọn được Trần Vịnh.

Với sự giúp đỡ của ông, vai diễn của Trần Vịnh đã để lại dấu ấn trong làng điện ảnh. Với thông điệp quên đi quá khứ để chung tay xây dựng đất nước, bộ phim "Về nơi gió cát" đậm tính nhân văn đã giành 2 giải Bông sen vàng: cho phim và cho biên kịch.

Một cảnh trong phim “Về nơi gió cát”.

Sức sáng tạo điện ảnh của đạo diễn Huy Thành là không thể phủ nhận. Mỗi chi tiết ông lựa chọn đều thật đắt và khuôn hình nào cũng mang thông điệp riêng, đã để lại ấn tượng đậm nét trong lòng khán giả. "Người đôi bờ" của ông ngồn ngộn ngôn ngữ điện ảnh về vấn đề đưa trẻ em từ giới tuyến ra. Hình ảnh đôi bàn tay đầy bọt xà phòng của người chị ôm lấy khuôn mặt đứa em trong "Nổi gió", khiến người ta liên tưởng đến vết nhơ trên gương mặt ấy. Khi đất nước giải phóng, vẫn hai bàn tay ấy lại múc nước sông lên rửa mặt, như xóa đi mọi lỗi lầm của quá khứ.

Vì thế, ông cũng luôn tôn trọng sáng tạo nghệ thuật của diễn viên.  NSƯT Thanh Tú nhớ lại: Đạo diễn Huy Thành quan niệm, đạo diễn không phải là người thầy, mà chỉ là đồng nghiệp, nên không bao giờ áp đặt. Ông để cho diễn viên phát huy khả năng tối đa rồi dựa trên cơ sở đó điều chỉnh. Được làm việc với ông là may mắn của tôi, vì giúp tôi học hỏi rất nhiều.

4. Thành công trong sự nghiệp một cách đáng tự hào, NSND Huy Thành cũng là người may mắn có được hạnh phúc vẹn đầy.

Sau kháng chiến chống Pháp, trong phong trào văn nghệ sĩ về cơ sở công tác, Huy Thành cùng nhà thơ Huy Cận, họa sĩ Sĩ Ngọc, NSND Trà Giang v.v... về Cẩm Phả. Ở đây, một cô y tá xinh đẹp đã hút hồn anh đạo diễn trẻ, và rồi, đất mỏ đã trở thành nơi xe duyên cho cặp trai tài gái sắc. Hơn nửa thế kỷ chung sống, bà Bích Vân luôn được tự hào về người chồng tài hoa, chung thủy.

Ông cũng kể về bà với niềm tự hào: Những năm tháng chiến tranh, ông đi công tác triền miên, bà một mình nuôi dạy các con. Ngay cả lúc sinh cô con gái đầu lòng, ông cũng đang ở Cao Bằng, bạn bè phải đưa bà ra bệnh viện. Quà về cho hai mẹ con của ông lúc đó chỉ là một giỏ mận rừng! Cô con gái ra đời vào thời kỳ Liên Xô phóng tàu vũ trụ lên Sao Kim, thế là ông lấy tên sao Kim đặt tên cho con gái, để ghi lại một sự kiện đáng nhớ. Sao Kim giờ là Phó tổng biên tập Tạp chí Mốt, Chủ nhiệm khoa phê bình Trường ĐH Sân khấu Điện ảnh TP HCM.

Bù lại, ông cũng luôn hết lòng chu đáo với vợ con. Ông cười, nhớ lại: Chả có ai làm phim như tôi cả. Khi làm phim "Người đôi bờ" ở tỉnh xa, tôi phải mang theo cả vợ sắp sinh để trông nom. Vợ sinh xong, sáng sáng lại dậy thật sớm, mang đống tã lót ra giặt, xong rồi là vừa kịp giờ ra phim trường.

Theo cha lăn lộn khắp các nẻo đường từ lúc lọt lòng theo đúng nghĩa, nên tình yêu điện ảnh cũng ngấm vào Sao Mai, cô con gái thứ 2 của ông. 6-7 tuổi, Sao Mai đã đóng phim. Vai diễn đầu tiên của cô chính là trong phim "Về nơi gió cát", sau đó đạo diễn Lê Dân lại chọn vào phim "Tiếng sóng", rồi tiếp tục tham gia trong phim "Nàng Hương", "Tổ quốc tiếng gà trưa", "Cho đến bao giờ" v.v...

Đã ở tuổi thượng thọ, nhưng NSND Huy Thành vẫn say sưa lao động sáng tạo. Đã nhiều năm, ông ấp ủ dự định sẽ làm bộ phim về nhà khoa học Lương Đình Của - một người nổi tiếng ở cả tài năng và lòng yêu nước. Một bộ phim về danh nhân, nhưng vẫn đảm bảo tính nghệ thuật, để xứng với tên tuổi một con người hết lòng cống hiến và hy sinh cho đất nước. Ông cũng dự định chuyển thể kịch bản sân khấu "Vòng vây cô đơn" của Trung tướng, nhà văn Hữu Ước, thành phim.

Trong trái tim người nghệ sĩ đã trọn đời vì điện ảnh này, những đam mê và khát vọng lớn lao luôn là mãi mãi...