Những chuyện hãi hùng bên trong nhà tù ở Philippines

• Vấn nạn quá tải trong các nhà tù ở Indonesia

Các nhà tù trên khắp Philippines cũng đang đối mặt với những vấn đề tương tự. Tại nhà tù đông nhất của Philippines ở thành phố Quezon, hơn 4.000 tù nhân đang phải sống chen chúc nhau trong những căn phòng chật hẹp, xiêu vẹo. 

"Dài cổ" chờ xử án

Tình trạng quá tải này là hậu quả của chiến dịch chống ma túy khắc nghiệt nhất trong lịch sử của Tổng thống Duterte. Đầu năm 2016, nhà tù thành phố Quezon chứa khoảng 3.600 tù nhân. 

Nhưng chỉ 7 tuần sau khi ông Duterte nhậm chức, con số đó đã tăng lên 4.053 người. Nhà tù Quezon được xây dựng chỉ rộng hơn 2,7 nghìn m² với quy mô chuẩn có sức chứa khoảng 260 tù nhân, nhưng hiện đang chứa đến con số khủng trên.

Điều kiện sinh hoạt thiếu thốn, mỗi tù nhân ước tính phải dùng chung nhà vệ sinh với khoảng 150 người khác, chỗ ngủ và điều kiện ăn uống vô cùng eo hẹp. Nhiều tù nhân phải ngủ ở những sân bóng rổ ngoài trời, bậc thang, dưới gầm giường, trong khu vực chứa chăn, đệm cũ…

Ramon Go, người mà nhiều phạm nhân gọi là "thị trưởng" vì quản lý nhiều khu trong nhà tù Quezon, đang chờ bản án dành cho hành vi giết người mà ông ta thực hiện cách đây 2 năm rưỡi. Rất nhiều tù nhân cũng đang chờ đợi phán quyết của tòa giống như Ramon. 

Ở trong các nhà tù nước này, có hàng nghìn phạm nhân ngồi tù để đợi xét xử. "Thông thường phải mất vài tháng để đem ra xử án nhưng với tình trạng hệ thống nhà tù quá tải như hiện nay, các phạm nhân không biết phải chờ bao lâu nữa mới xử án" - một quan chức Philippines cho hay.

Nhiều phạm nhân chui vào gầm giường để nghỉ ngơi. "Tìm một chỗ để ngủ là việc cực khó, đặc biệt là khi trời mưa", một tù nhân kể. Dù nhân viên quản ngục kiểm tra chặt chẽ những phạm nhân mới, một thanh tra xác nhận ma túy và nhiều hàng cấm khác vẫn tồn tại trong nhà tù Quezon. 

Nếu nộp khoản tiền bảo lãnh 4.000 - 6.000 peso (86-129 USD), nhiều phạm nhân có thể tại ngoại để chờ cảnh sát điều tra, song họ không có tiền nên vẫn phải sống trong tù.

Số lượng phạm nhân tại nhà tù Quezon tăng vọt.

Việc bắt giữ gia tăng

Do cảnh sát Philippines vẫn tiếp tục bắt con nghiện và những phần tử buôn ma túy, nhân viên cai ngục tin chắc số lượng tù nhân trong trại giam Quezon sẽ còn tăng trong thời gian tới. 

Trong bản báo cáo gần đây nhất, Ủy ban Kiểm toán Philippines (COA)  ghi nhận, mức độ quá tải cao nhất là ở vùng Central Luzon với mức quá tải là 961% (hơn 12 nghìn tù nhân trong khi sức chứa là hơn 1 nghìn người), tiếp theo là vùng Ilocos ở mức 840% (hơn 4,9 nghìn tù nhân trong khi sức chứa là 528 người) và bán đảo Zamboanga ở mức 707% (hơn 5,5 nghìn tù nhân trong khi sức chứa có 690 người).

Bên cạnh đó, COA cũng chỉ trích sự chậm trễ trong xây dựng các trại giam. Điển hình như Dự án xây dựng nhà tù ở Caraga với kinh phí viện trợ được phân bổ là hơn 576 nghìn Peso (khoảng hơn 11 nghìn USD) hiện vẫn chưa hoàn thành dù đã hơn 16 năm kể từ ngày khởi công xây dựng.

Theo một thống kê năm 2018, tổng số tù nhân Philippines bao gồm cả những người bị giam giữ trước khi xét xử và trong trại tạm giam là 188.278 người. Viện Nghiên cứu về chính sách tội phạm Anh đã từng đánh giá các nhà tù ở Philippines là những nơi có mật độ quá tải bậc nhất châu Á và có mức quá tải xếp thứ ba trên thế giới, chỉ sau nhà tù Haiti và Benin. 

Trước thực trạng này, COA cảnh báo, tình trạng quá tải trong nhà tù đã dẫn đến các vấn đề về sức khoẻ, vệ sinh, sự gia tăng các băng đảng liên kết trong nhà tù và mâu thuẫn, tranh chấp giữa các băng đảng thường xuyên xảy ra.

Nhiều phạm nhân chui vào gầm giường để nghỉ ngơi.

Số người chết "khủng" và tham nhũng

Kênh CNN (Mỹ) dẫn lời Giám đốc bệnh viện nhà tù Bilibid (NBP) nằm ở thành phố Muntinlupa, ngoại ô thủ đô Manila, ông  Ernesto Tamayo cho biết, có đến 5.200 tù nhân tại cơ sở giam giữ này chết mỗi năm, nguyên nhân chủ yếu là do mắc các bệnh truyền nhiễm. 

Phát biểu tại phiên điều trần của Thượng viện Philippines về Luật Giảm án vì cải tạo tốt, ông Tamayo cho rằng tình trạng quá tải đã dẫn đến bệnh lao phổi bùng phát không thể kiểm soát. Đa số các trường hợp tử vong là do tù nhân bị bệnh lao phổi - căn bệnh rất dễ lây lan trong điều kiện giam giữ quá đông phạm nhân.

 NBP, hiện là nơi giam giữ 26.000 tù nhân, trong đó có nhiều đối tượng giết người hàng loạt và các trùm băng đảng buôn bán ma túy. Có đến 43% tù nhân tại đây bị tống giam vì tội giết người và gây thương tích. Nơi này cũng đã trở thành tâm điểm của các vụ bê bối trong nhiều tháng trở lại đây. 

Sự phẫn nộ của công chúng bắt đầu vào tháng 8 khi nhiều tin đồn lan truyền rằng một cựu thị trưởng hiện trong thời gian thi hành án vì tội hiếp dâm và giết người năm 1993 sẽ sớm được trả tự do vì cải tạo tốt. 

Sau đó vào tháng 9, một nhân chứng cho biết các quan chức nhà tù đã ngỏ ý rút ngắn thời hạn thi hành án của chồng cô (vợ cựu thị trưởng) với mức phí 50.000 Peso (khoảng 970 USD). Thỏa thuận này cuối cùng đã không trót lọt mặc dù người phụ nữ đã trả tiền cho các quan chức. 

Các cáo buộc ngày càng xuất hiện nhiều hơn tại nhà tù. Hồi tháng 9, nhiều thượng nghị sĩ tố cáo các tù nhân có thể "sống như những vị vua" trong phòng giam chỉ với một khoản phí nhất định. Điều này là minh chứng rõ ràng cho cáo buộc các quan chức nhà tù đã nhận hối lộ, lấy vốn để buôn lậu điện thoại di động, thuốc lá và tivi.

Trong một bài báo đăng tải tháng 9, tờ Rappler cho biết NBP không cung cấp vòi hoa sen cho các tù nhân. Các tù nhân phải múc nước trong các thùng phuy để tắm rửa.  Godfrey Gamboa, một cựu tù nhân của NBP nói nhiều phạm nhân tại nhà tù này chết do ăn thức ăn hỏng. "

Nhiều người chết vì hầu hết thức ăn bị hỏng, Họ dần trở nên kiệt quệ", anh này nói. Ursicio Ceas, một bác sĩ tại NBP gần đây bị buộc tội nhận hối lộ từ các tù nhân để đổi lấy quyền tiếp cận nhiều hơn các dịch vụ trong khu vực bệnh viện của nhà tù vốn nằm cách xa khu giam giữ chính.

Vào các buổi sáng, phạm nhân sẽ tập hợp bên ngoài sân cỏ để nhảy Zumba.

Nhờ phạm nhân... quản lý phạm nhân

Trong một phiên điều trần, các thượng nghị sĩ cũng vạch trần hiện tượng tù nhân giả bệnh để được chuyển đến ở bệnh viện bên ngoài nhà tù. Theo lời chứng thực từ các phạm nhân cũ, một số tù nhân NBP thậm chí còn có đầu bếp và y tá riêng trong bệnh viện nhà tù. 

Với nhiều phạm nhân ở các nhà tù của thành phố Manila (thủ đô Philippines), việc nằm ngủ nghĩa là lau sạch các vết bẩn cáu cạnh trên sàn nhà, trải một tấm bìa các tông xuống sàn và nằm chen chúc với 6 người đàn ông khác cạnh một nhà vệ sinh chung.

Phạm nhân nào dư dả hơn, anh ta có thể mua một chỗ trong "kubol" - chỗ nằm được thiết kế như một chiếc tủ nhỏ, có vách ngăn và rèm che ngăn cách với phần còn lại của phòng và chỉ phải chia sẻ chỗ nằm cho hai người đàn ông khác. Số lượng phạm nhân quá đông khiến các quản giáo buộc phải nhờ cậy đến các phạm nhân khác để ổn định an ninh trong nhà tù. 

Nhà tù được phân chia thành các khu khác nhau và mỗi khu lại có một phạm nhân được cử ra đứng đầu khu, thường được các phạm nhân còn lại gọi là "thị trưởng". Chính điều này đã tạo cơ sở để các băng đảng thành lập ngay trong song sắt nhà tù và thực hiện các hành vi bất hợp pháp. Tuy nhiên, các băng đảng này cũng đóng góp phần nào trong việc quản lý quân số dày đặc và thiết lập trật tự trong nhà tù.

Cục Quản lý nhà tù và hình phạt Philippines (BJMP) cho biết, hiện có khoảng hơn 300 nghìn trường hợp liên quan đến tội phạm ma túy đang chờ xét xử. Văn phòng Luật sư công (PAO) là cơ quan bảo vệ cho các nghi phạm này và ước tính mỗi luật sư của PAO hiện đang phải thụ lý cho gần 430 trường hợp.

COA khuyến nghị, Chính phủ nước này cần đẩy nhanh tiến độ xây dựng thêm và mở rộng các nhà tù hiện có, cũng như tìm kiếm sự hỗ trợ của nhiều chính quyền địa phương để tạo lập thêm địa điểm giam giữ bổ sung. 

COA cũng hối thúc BJMP cần cải tiến việc thực hiện các chương trình hiện có của mình để giải quyết tình trạng quá tải tại các trại giam, nhà tù. Chẳng hạn, việc thực hiện chính sách khoan hồng theo Chương trình Good Conduct Time Allowance của BJMP cho phép giảm thời gian thụ lý và lĩnh án của các nghi phạm bị tạm giam và các tù nhân.

Phát ngôn viên của Bộ Tư pháp cho biết, PAO hiện đang phối hợp với BJMP để sớm giải quyết các trường hợp được thả và Tòa án tối cao cũng đã chỉ định thêm 240 tòa phân xử để thụ lý các trường hợp liên quan đến ma túy.