Nhà báo - nghề nguy hiểm ở Mexico

Thứ Hai, 14/12/2020, 14:38
Chỉ trong tháng 11-2020, đã có 3 phóng viên bị bắn chết trong vòng 10 ngày, nâng tổng số nhà báo bị thiệt mạng tại Mexico từ năm 2000 lên 119, theo như thống kê của Hiệp hội Bảo vệ Nhà báo (CPJ) và 90% các vụ án mạng đều không tìm ra hung thủ. Hàng loạt vụ ám sát nhà báo xảy ra trong thời gian qua biến Mexico trở thành một trong những đất nước nguy hiểm nhất đối với các phóng viên, nếu không tính các vùng chiến sự.


Số phận bất hạnh của nữ phóng viên

Ngày 28-4-2012, nữ nhà báo Regina, 48 tuổi, bị sát hại tại nhà riêng ở Xapala, thủ phủ bang Veracuz, Mexico.

Trước khi bị sát hại, Regina Martinez Perez đã gây thù chuốc oán với rất nhiều thế lực sau khi tham gia điều tra về những vụ hợp tác giữa các quan chức, lực lượng an ninh và những ông trùm ma tuý tại vùng Veracruz, Mexico.

Các bài phóng sự điều tra của cô Regina về việc nhiều quan chức sử dụng quyền lực để che đậy vô số hành vi phạm pháp, những vụ tham ô được giấu kín, những vụ mất tích bí hiểm và nhiều vụ án tàn bạo như vụ một nhóm binh lính đánh đập, xâm hại tình dục và bỏ mặc một bà cụ người dân tộc thiểu số cho đến chết hay vụ việc tất cả hành khách trên một chuyến xe khách bị tra tấn và sát hại… đã biến cô thành cái gai trong mắt 4 đời thống đốc bang.

Cựu thống đốc bang Veracruz nhiệm kỳ 2010-2016 Javier Duarte phát biểu tại lễ tốt nghiệp ở học viện cảnh sát bang năm 2010.

Tuy nhiên đối với bạn bè và đồng nghiệp, người phóng viên dũng cảm này chỉ là một người phụ nữ nhỏ bé, lịch sự, thích làm vườn. Phóng viên Norma Trujilo kể về người bạn thân Regina như sau: "Công việc là cả cuộc sống của cô ấy. Regina lúc nào cũng hứng thú với những vấn đề xã hội, những vụ việc vi phạm nhân quyền. Siêu năng lực của cô ấy là khả năng trở nên gần gũi với tất cả mọi người".

Sống trong sợ hãi

Trong suốt nhiều tháng trước khi bị sát hại, cô Regina đã phải sống trong sợ hãi. Tháng 12-2011, vừa trở về nhà sau khi về quê thăm gia đình, cô phát hiện ra nhà mình đã bị đột nhập, khoản tiền thưởng cuối năm đã bị lấy trộm và phòng tắm thì ướt như thể có ai vừa vào tắm. Vào thời điểm hai sĩ quan cảnh sát và gia đình họ chuyển đến sống đối diện nhà của Regina, cô đã thổ lộ với bạn bè rằng có thể mình đang bị theo dõi.

Trên thực tế, dường như linh cảm của Regina đã đúng. Những nguồn tin đáng tin cậy trong chính phủ đã tiết lộ cho nhóm phóng viên điều tra rằng đơn vị tình báo của bang Veracuz sở hữu một mạng lưới lên đến hàng nghìn tay chỉ điểm, từ bồi bàn, thợ đánh giày, nhân viên giao pizza, tài xế taxi, tội phạm buôn ma tuý nhỏ lẻ - để giám sát các đối tượng tình nghi.

Cô Regina phỏng vấn tổng thống đương nhiệm của Mexico, ông Andres Manuel Lopez Obrador, năm 1992.

Cho dù lực lượng này đã tồn tại từ lâu nhưng chính Thống đốc Duarte mới là nhân tố đã đẩy mạnh hoạt động của đơn vị tình báo lên đến đỉnh điểm. Các đồng nghiệp của Regina khẳng định ngay trước khi vụ án mạng xảy ra, cô Regina đang chuẩn bị đăng một loạt bài phóng sự điều tra về vai trò của một số quan chức địa phương và cơ quan an ninh trong việc che đậy hàng ngàn vụ mất tích của những người vô tội bằng cách không xác minh danh tính của các thi thể và nhanh chóng cho chôn họ trong khu mộ tập thể dành cho các bệnh nhân phong.

Theo điều tra của phóng viên báo The Guardian, tháng 11- 2011, ít nhất 50 phụ nữ trẻ từng phục vụ tại các bữa tiệc thác loạn có sự tham gia của nhiều chính khách bang Veracruz và thành viên của băng đảng xã hội đen Zetas đã biến mất chỉ trong 3 đêm. Chuyên án điều tra tung tích những người phụ nữ này đã dừng lại ngay sau khi các công tố viên nhận ra nhiều quan chức đã ra lệnh cho tay sai bịt miệng các nạn nhân. Các manh mối dẫn đến ngôi mộ tập thể của 50 nạn nhân không hề được sử dụng, thi thể của 50 nạn nhân vẫn chưa được tìm ra, và không có bất kì ai bị truy tố hay bắt giữ.

Khi được hỏi về vụ việc này, Thống đốc Duarte trả lời ông không hề biết về những vụ mất tích và cuộc điều tra sau đó. Theo như nguồn tin trong chính phủ, câu trả lời này đã phản ánh chính sách nói giảm nói tránh các vụ việc bạo lực, đặc biệt là khi nạn nhân là phụ nữ. Rõ ràng là chính sách này bị đe doạ bởi những phóng viên như cô Regina.

Chân dung phóng viên Regina Martinez Perez.

Một viên chức có nhiều năm làm việc tại nhiều bộ phận khác nhau trong chính quyền bang đã nhận định về cái chết của nhà báo Regina: "Tìm kiếm thi thể là một chuyện, nhưng vấn đề là cô Regina bắt đầu điều tra về những vụ mất tích và các nấm mồ tập thể". Thống đốc Duarte đã gửi một vòng hoa rất lớn đến viếng lễ tang của cô Regina. Ngay sau đó, theo như công tố viên Laura Borbolla - một công tố viên dạn dày kinh nghiệm, chuyên thụ lý các vụ án liên quan đến băng đảng - chính quyền của ông đã ngăn cản cuộc điều tra cái chết của Regina.

Bà Borbolla tin rằng, cơ quan chức năng đã bỏ qua và thậm chí còn trực tiếp phá hoại nhiều bằng chứng có giá trị, trong đó có hai dấu vân tay thuộc về một người đàn ông tại hiện trường. Cảnh sát còn kết luận rằng cô Regina bị giết trong một vụ trộm chứ không phải vì những bài báo của cô, cho dù toàn bộ tài sản giá trị trong nhà còn nguyên, bao gồm trang sức vàng, TV và đầu đĩa. Những chiếc điện thoại, máy tính, máy ghi âm và rất nhiều tài liệu của cô Regina thu thập được thì lại biến mất.

Cuối cùng, có một người đã bị kết tội giết hại nữ phóng viên: Jorge Antonio Hernadez Silva, một gã trai bao vô gia cư, nghiện ma tuý. Tuy Jorge nhiều lần lên tiếng mình bị cảnh sát ép cung bằng cách sử dụng nhục hình, cảnh sát Veracruz phủ nhận mọi cáo buộc này, và Jorge hiện đang phải chịu án 34 năm tù vì tội cướp của và giết người cho dù dấu tay của anh ta thậm chí còn không hề được tìm thấy ở hiện trường.

Ngay sau khi Jorge bị bắt giữ, ít nhất 190 tài khoản Twitter ảo đã chia sẻ bài báo với nội dung vụ án đã được phá. Tổng biên tập của tờ báo từng là cố vấn cho chính quyền của ông Duarte.

Nỗ lực vén màn cái chết của nhà báo Regina Martinez Perez

Trong những thập kỉ gần đây, nạn buôn bán ma tuý đã nhấn chìm Mexico trong bạo lực và hàng chục nghìn người lớn cũng như trẻ em đã biến mất. Theo thống kê chính thức thì 73.000 người đã mất tích, nhưng không ai nắm được con số thực sự vì chính quyền cấp bang và cấp nhà nước Mexico luôn tỏ rõ thái độ rất thờ ơ với các nạn nhân và thường người thân của những người mất tích phải tự tìm kiếm thi thể những người đã khuất. Hàng ngàn nấm mộ vô danh đã mọc lên khắp đất nước, và phần lớn là tại Veracruz. Năm 2017, 250 chiếc đầu lâu đã được tìm thấy ở một khu mộ tập thể gần cảng Veracruz. Những băng đảng tội phạm được các thế lực chính trị chống lưng có thể khiến bất kì ai bốc hơi, từ thành viên của những băng đảng đối chọi, nhân chứng, các con nghiện, và cả những chính trị gia.

8 năm sau cái chết của nhà báo Regina, 25 tờ báo trên khắp thế giới hợp tác với tổ chức Forbidden Stories đã tiếp nối công việc còn dang dở của nữ phóng viên quá cố. Tổ chức Forbidden Stories là một mạng lưới toàn cầu có nhiệm vụ hoàn thành công việc của những phóng viên bị đe doạ hoặc sát hại. Trong suốt 10 tháng, 60 phóng viên đã sáng lập một dự án mang tên Cartel, đã cùng nhau điều tra về cái chết thương tâm của cô Regina, tiếp tục cuộc điều tra của cô về mối liên hệ giữa các hoạt động phi pháp tại Veracruz với hai đời thống đốc bang trong hai nhiệm kì 2004-20110 và 2010-2016 là ông Fidel Herrea và ông Javier Duarte.

Tháng 12-2020, nhóm 60 phóng viên đã công khai các phát hiện của họ. Đầu tiên, trước khi bị sát hại, Regina là một trong nhiều phóng viên bị một đơn vị tình báo được chỉ đạo bởi cơ quan an ninh bang Veracruz. Đơn vị này sử dụng những công nghệ do thám tân tiến nhất và một mạng lưới gồm hàng loạt những kẻ chỉ điểm để giám sát những người có xu hướng chống đối thống đốc đương nhiệm. Những tài liệu bị rò rỉ về đơn vị này cho thấy trong suốt 3 thập kỉ vừa qua, đã có hàng trăm người bị liệt vào diện cần giám sát và đơn vị nắm giữ mọi thông tin về mục tiêu như danh tính người thân và đồng nghiệp, những nơi chốn mục tiêu hay lui tới, khuynh hướng chính trị và cả… xu hướng tính dục.

Thêm vào đó, theo như một công tố viên phụ trách vụ án, chuyên án điều tra vụ án mạng của cô bị phá hoại một cách có chủ đích và cảnh sát cố tình lờ đi những bằng chứng cực kì thuyết phục cho thấy nữ phóng viên bị giết hại vì những bài báo của mình. Cuối cùng, một cuộc điều tra kĩ thuật cho thấy hàng loạt tài khoản ảo đã được tạo ra để chia sẻ một bài báo với nội dung cô Regina bị một tên trộm giết hại, và điều đáng nói là bài báo được đăng trên một tờ báo có liên hệ mật thiết với chính quyền địa phương. Theo như CPJ, trong quá trình cuộc điều tra được thực hiện, đã có thêm 8 nhà báo bị giết hại ở Mexico.

Cựu thống đốc đã bị bắt giữ tại Guatemala và đã lãnh án 9 năm tù cho các tội danh như rửa tiền và có quan hệ với các tổ chức tội phạm. Vào thời điểm bị bắt giữ, các công tố viên cũng đã buộc tội Duarte che giấu các vụ mất tích, nhưng vụ án này đã bị trì hoãn và chưa được đưa ra xét xử trong suốt 2 năm.

Năm 2018, chính trị gia Andres Manuel Lopez Obrador đã đạt đa số phiếu và trở thành tổng thống Mexico với lời hứa sẽ xoá bỏ nạn tham ô và thay đổi tình hình chính trị của đất nước. Thế nhưng, những vụ sát hại các phóng viên vẫn không dừng lại và ông thậm chí còn bị cáo buộc đã kích động thù hằn nhắm vào các phóng viên.

Tháng 11-2020, ông đã trả lời dự án Cartel rằng ông đã yêu cầu tái điều tra cái chết của cô Regina: "Cô ấy là một phóng viên chuyên nghiệp, và không thể nào bị tha hoá". Nhưng cho đến ngày hôm nay, vụ án mạng vẫn chưa hề được phá.

Huyền Thi
.
.
.