IS vẫn cầm cự nhờ buôn lậu

• Thủ lĩnh Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) Baghdadi vẫn còn sống?
• Liên minh đặc biệt chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng
• Có bàn tay của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng

Lý do chính là “kho báu chiến tranh” hiện tại của nhóm này, cùng với kỹ năng phát triển các luồng doanh thu mới. IS trước đây chủ yếu dựa vào lãnh thổ mà nó kiểm soát, bao gồm các thành phố và các thành trì đô thị, để tích lũy hàng tỷ đô la thông qua việc tống tiền, thu thuế, cướp và bán dầu mỏ ăn cắp được. Nhưng nay, tổ chức này đã chứng minh rằng nó có khả năng kiếm tiền ngay cả khi không kiểm soát các trung tâm dân số lớn.

3 nguồn tài chính

Trong thời kỳ cực thịnh khi còn kiểm soát lãnh thổ vào năm 2015, IS đã tích lũy gần 6 tỷ đô la, khiến cho nó trở thành nhóm khủng bố giàu có nhất trong lịch sử. Làm thế nào một nhóm chiến binh có thể kiếm tiền tương đương với tổng sản phẩm quốc nội của một quốc gia?

Theo BI, sự giàu có của IS khi đó chủ yếu đến từ 3 nguồn chính: Dầu và khí đốt, mang lại tổng cộng khoảng 500 triệu đô la trong năm 2015, chủ yếu thông qua bán hàng trong nước; thuế và tống tiền, đạt khoảng 360 triệu đô la vào năm 2015; và sự cướp bóc Mosul năm 2014, trong đó IS đã lấy trộm khoảng 500 triệu đô la từ các hầm trữ tiền của ngân hàng.

Nay IS đã mất hầu hết lãnh thổ từng kiểm soát. Tổ chức từng kiểm soát phần lãnh thổ tương đương với quy mô của nước Anh nay phải cố gắng sống sót khi bị bao vây trong các thành trì ở thung lũng sông Euphrates. Liên minh toàn cầu chống IS đã phá hủy nhà nước ủng hộ khủng bố ở Trung Đông và phủ nhận lãnh đạo của nó, Abu Bakr al-Baghdadi. Không có quyền tiếp cận lãnh thổ đã làm giảm đáng kể dòng doanh thu từ thuế, tống tiền và bán dầu, ngân sách của IS đã giảm không phanh.

Tuy nhiên, tổ chức này không còn dựa vào lãnh thổ cho sự sống còn kinh tế của nó. Một phần, đó là bởi vì lãnh đạo còn sống sót của nó có thể buôn hàng lậu đến 400 triệu đô la từ Iraq và Syria. Mạng lưới mở rộng của tổ chức sẽ tìm cách rửa tiền này thông qua các công ty bình phong trong khu vực, đặc biệt ở Thổ Nhĩ Kỳ. Một số tiền mặt có thể được chuyển thành vàng và dự trữ để bán trong tương lai.

Trong khi đó, ngay cả khi IS có ít tiền, chi phí của tổ chức đã giảm xuống mức tối thiểu so với những gì họ đã chỉ hơn một năm trước đây. Với một ngân sách hoạt động giảm mạnh như vậy, số tiền mà họ tích trữ sẽ giúp họ tồn tại như một phong trào khủng bố bí mật với khả năng chi trả cho một chiến dịch du kích kéo dài khắp Iraq và Syria.

Tội phạm chuyên nghiệp

IS cũng đã thắt chặt tài sản tài chính với một danh mục đầu tư tài chính đa dạng. Nó cũng đã trở nên chuyên nghiệp trong một loạt các hoạt động tội phạm mới, như tống tiền, bắt cóc đòi tiền chuộc, cướp và trộm cắp, buôn lậu ma túy và buôn bán cổ vật. 

Những hoạt động này không đòi hỏi lãnh thổ nắm giữ, nhưng có những rủi ro liên quan đến những kẻ nổi dậy cá nhân, những người có thể bị bắt. Tuy nhiên, cơ hội bị bắt là tối thiểu, cho tới nay vẫn không có dịch vụ an ninh hay lực lượng cảnh sát ở Iraq hoặc Syria có khả năng tiến hành các hoạt động cảnh sát có thể ngăn chặn tội phạm lan rộng.

Trong tương lai gần, IS cũng có thể phục hồi lại các dòng doanh thu đã bị mất bằng cách nhào nặn phần dân số sống ở ngoại vi quyền kiểm soát của chính phủ. Trong những năm nắm quyền kiểm soát, các thành viên của IS đã thu thập tỉ mỉ dữ liệu cá nhân của người dân, bao gồm thông tin chi tiết về tài sản và thu nhập, cũng như địa chỉ của các thành viên gia đình mở rộng. Thông tin quan trọng này về dân số giúp IS thuận lợi hơn trong việc đe dọa và tống tiền dân thường, cho phép nó bổ sung dự trữ tiền mặt.

Ngoài việc tống tiền, một cách khác mà IS có thể tiếp tục kiếm tiền mà không phụ thuộc vào lãnh thổ thực tế là moi tiền từ việc tái thiết Mosul và các thành phố bị tàn phá khác. 

Các tổ chức tiền nhiệm của IS, như Al-Qaeda ở Iraq và IS Iraq, hoàn thiện nghệ thuật tống tiền các công ty xây dựng và các tổ chức khác đang cố gắng giúp xây dựng lại các thành phố, thị trấn và làng mạc đang cố gắng phục hồi sau nhiều năm xung đột tàn bạo ở Iraq. Các nhóm này chưa từng kiểm soát số lượng lãnh thổ như từng được kiểm soát bởi IS. 

Tuy nhiên, từ năm 2006 đến 2009, chúng vẫn có thể huy động được một khoản tiền đáng kể bằng cách mở rộng mạng lưới phân phối dầu ở địa phương và khu vực.

Quá trình tương tự này rất có thể sẽ lặp lại trong vài năm tới khi cộng đồng quốc tế tìm cách giúp Iraq và Syria hồi phục sau một thập kỷ nội chiến. Hỗ trợ tái thiết cho các khu vực chiến tranh tàn phá của Iraq và Syria có thể cung cấp một mục tiêu hấp dẫn cho IS và có khả năng giúp tài trợ cho sự trở lại của nó, một cái gì đó mà các nhóm khủng bố có thể đạt được ngay cả khi không nắm giữ nhiều lãnh thổ. 

IS sẽ dễ dàng lướt qua các hợp đồng tái thiết. Các chiến binh chỉ cần thiết lập mối quan hệ với các quan chức địa phương gắn liền với các dự án tái thiết và chèn các hợp tác xã của họ vào chuỗi cung ứng, bỏ túi các khoản tiền khác nhau ở mỗi bước của quy trình. Các chiến binh làm việc để đảm bảo rằng dự án cuối cùng cũng được hoàn thành, mặc dù ở một mức giá tăng cao để tính toán số tiền được hút vào túi của họ.

Dầu và khí đốt, mang lại cho IS tổng cộng khoảng 500 triệu đô la Mỹ trong năm 2015.

Dù vậy, IS vẫn không ngừng tìm cách kiểm soát lãnh thổ. Xung quanh Deir Ezzor, trước cuộc tấn công đang chực chờ của Lực lượng Dân chủ Syria, IS đang tìm cách lấy lại quyền kiểm soát tài sản là dầu. 

Theo một báo cáo của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc từ tháng 7, IS đã giành lại quyền kiểm soát các mỏ dầu ở phía đông bắc Syria và tiếp tục khai thác dầu để sử dụng bởi các chiến binh của nó - và bán cho người dân địa phương. Nhưng ngay cả sau khi các lĩnh vực này bị chiếm lại, với sự giúp đỡ của các lực lượng thân Mỹ, IS sẽ quay trở lại các hoạt động tội phạm mà không cần duy trì lãnh thổ vật chất.

Khả năng tái xuất?

Sự kết hợp giữa tài sản hiện tại và khả năng kiếm tiền trong tương lai sẽ cho phép nhóm tái hợp và tổ chức lại, điều đã bắt đầu xảy ra ở nhiều nơi khác nhau của Iraq và Syria. Xuyên suốt Kirkuk ở miền Bắc Iraq, các chiến binh đã xây dựng các trạm kiểm soát giả để phục kích lực lượng an ninh Iraq hoạt động trong khu vực hồi đầu năm nay. 

Ở các vùng khác của Iraq, bao gồm Diyala và Saladin, các “tế bào ngủ” của IS đang tích cực tiến hành giám sát và trinh sát các khu vực này để xác định cách thức hoạt động tốt nhất trước khi tổ chức lại các đội hình nhỏ của các chiến binh. Và bất chấp các cuộc tấn công ném bom của Mỹ, các nhóm chiến binh vẫn còn ẩn nấp ở Hajin, phía bắc Abu Kamal, và Dashisha, ở Syria.

Phương Tây có xu hướng xem cuộc chiến chống lại IS trong các giai đoạn rời rạc, bị thúc đẩy bởi chính quyền tổng thống hoặc những thay đổi nhỏ trong chính sách. Nhưng đối với thánh chiến, đó là cả một chiến dịch dài và đã được tiến hành kể từ những ngày đầu của người sáng lập ra nó, Abu Musab al-Zarqawi. 

Cho đến khi Mỹ và các đồng minh công nhận điều này, IS có thể lặp lại chiến lược ngầm trước khi tái xuất hiện lúc Mỹ hoàn toàn rút quân hoặc cho đến khi nhóm một lần nữa có thể chiếm lại đủ lãnh thổ để tái thiết kế giai đoạn tiếp theo của dự án xây dựng thủ đô Hồi giáo của nó.