Kiểm soát súng đạn tại Mỹ: Câu chuyện chưa hồi kết

• Kêu gọi chính phủ Mỹ quyết liệt trong kiểm soát súng đạn
• Súng đạn - Bài toán chưa có lời giải trên đất Mỹ

Những vụ xả súng vẫn diễn ra liên tục

Ngày 6-6, Cảnh sát thành phố New Orleans, bang Louisiana đã xác nhận một vụ xả súng đã xảy ra vào sáng sớm cùng ngày ở thành phố này khiến 8 người bị thương, trong đó có một phụ nữ đang trong tình trạng nguy kịch do bị bắn vào mặt.

Đây là vụ xả súng hàng loạt thứ 5 diễn ra ở thành phố New Orleans trong năm nay, khiến 2 người thiệt mạng và 25 người khác bị thương. Tính trên toàn bang Louisiana, đã xảy ra 15 vụ xả súng hàng loạt, khiến 9 người thiệt mạng và 75 người bị thương.

Súng máy quân sự được bày bán tại một cuộc triển lãm ở Phoenix, Arizona, Mỹ.

Trước đó vào ngày 9-5-2021, một người đã ông đã bắn chết 6 người khác, trong đó có bạn gái của mình, và sau đó tự sát tại một bữa tiệc sinh nhật ở bang Colorado.

Hồi cuối tháng 3, vụ nổ súng ở một tòa nhà văn phòng tại miền Nam California đã cướp đi sinh mạng của 4 người, trong đó có 1 trẻ em. Ngày 22-3-2021, đã có 10 người thiệt mạng trong vụ xả súng tại một cửa hàng rau quả ở thành phố Boulder, bang Colorado. Cũng trong tháng ba, nước Mỹ còn rúng động vì vấn nạn phân biệt chủng tộc khi một thanh niên da trắng 21 tuổi xả súng sát hại 8 người, trong đó 6 nạn nhân là phụ nữ gốc Á ở 3 tiệm massage tại Atlanta, bang Georgia.

Các con số biết nói

Theo tờ Washington Post, năm 2020 bạo lực súng đạn đã giết chết gần 20.000 người Mỹ, nhiều hơn số liệu của các năm trong ít nhất 20 năm qua. Ngoài ra, 24.000 người khác chết vì tự tử bằng súng. Tuy nhiên, các vụ xả súng hàng loạt gây chấn động thường khiến người ta không chú ý mấy tới các vụ bạo lực súng đạn nhỏ hàng ngày. Chính những vụ việc hàng ngày này mới lại khiến nhiều người chết nhất.

Thương tích do súng tăng mạnh, lên gần 40.000 người trong năm 2020, tăng 8.000 người so với năm 2017. Doanh thu ngành buôn bán súng đạn cũng gia tăng. Năm 2020, người Mỹ mua 23 triệu khẩu súng, tăng 64% so với năm 2019.

Nạn nhân súng đạn cũng có nhiều người trẻ. Năm 2020, gần 300 trẻ em bị bắn và thiệt mạng, tăng 50% so với năm trước. Trên 5.100 trẻ em và thiếu niên dưới 17 tuổi bị giết hoặc bị thương bởi súng đạn năm 2020, cao hơn 1.000 em so với trung bình các năm kể từ năm 2014. Con số này đặc biệt gây choáng váng vì nó diễn ra trong năm mà phần lớn trẻ em không tới trường và tránh được các vụ xả súng hàng loạt tại trường học. Chuyên gia cho rằng tình trạng trẻ em chết vì súng đạn nhiều trong dịch COVID-19 cho thấy mức độ nghiêm trọng của tự tử và bạo lực gia đình.

Người dân Mỹ biểu tình yêu cầu chính phủ kiểm soát quyền sở hữu súng đạn chặt chẽ hơn.

Tính trung bình, trong năm 2020, cứ 73 ngày thì có một vụ xả súng hàng loạt. Trong khi đó, trong năm 2019, cứ 36 ngày thì có một vụ. Trong năm 2017 và 2018, cứ 45 ngày thì có một vụ.

Cuộc vận động cả thập niên

Các vụ xả súng và bạo lực súng đạn đã làm dư luận Mỹ phản ứng mạnh mẽ, đòi hỏi Chính phủ Mỹ phải có các quy định thắt chặt về kiểm soát súng đạn. Thế nhưng điều này không hề dễ dàng. Dù việc sở hữu vũ khí là một trong những quyền quan trọng được ghi trong Tu chính án thứ hai của Hiến pháp Mỹ, song trong suốt phần lớn chiều dài lịch sử nước Mỹ, kiểm soát súng luôn trở thành một vấn đề gây chia rẽ hai đảng Dân chủ và Cộng hòa. Dựa trên các quan điểm khác nhau về giá trị tự do và bình đẳng, hai đảng hàng đầu của Mỹ thường thúc đẩy các chính sách đối ngược nhau về vấn đề này.

Năm 2008, Tòa án Tối cao Mỹ bác bỏ những quy định hạn chế quyền sở hữu súng với phán quyết khẳng định quyền sở hữu súng, bao gồm quyền giữ súng đã lên đạn để tự vệ, là quyền được ghi trong Hiến pháp Mỹ.

Hiệp hội súng trường quốc gia Mỹ, một trong những tổ chức vận động hành lang phản đối mạnh mẽ việc siết chặt kiểm soát súng đạn của người dân Mỹ.

Phần lớn nghị sĩ Cộng hòa phản đối mạnh việc hạn chế súng, cho rằng dự luật như vậy sẽ vi phạm Hiến pháp Mỹ về quyền sở hữu súng trong khi không giúp người dân Mỹ an toàn hơn. Trong khi đó, đảng Dân chủ muốn có những đạo luật mới để kiềm chế bạo lực súng đạn tại Mỹ và để đảm bảo vũ khí không rơi vào tay những phần tử nguy hiểm.

Ngay sau khi ông Obama nhậm chức hồi năm 2008, Đảng Cộng hòa và các tổ chức vận động hành lang cho ngành công nghiệp súng đạn đồn thổi ông sẽ “tước bỏ” súng từ tay công dân Mỹ. Sau đó, doanh số súng ở Mỹ tăng nhanh.

Theo khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew thời thập niên 1990 và đầu 2000, khoảng 30% dân Mỹ cho rằng bảo vệ quyền sở hữu súng quan trọng hơn luật kiểm soát súng. Sau khi ông Obama vào Nhà Trắng, con số này tăng lên 45% tháng 7-2015 thì tăng lên 50%. Nhưng dù vậy 70-85% người Mỹ ủng hộ việc kiểm tra lý lịch ngặt nghèo người mua súng, thắt chặt luật cấm người tâm thần mua súng, và xây dựng cơ sở dữ liệu liên bang để theo dõi việc mua bán súng.

Chính phủ Mỹ vẫn có thể đưa ra một số hạn chế như cấm tội phạm từng bị xét xử và người mắc bệnh tâm thần mua súng đạn. Người mua súng đạn cũng bị kiểm tra lý lịch. Tuy nhiên bất chấp các vụ xả súng đẫm máu những năm qua và phản ứng của dư luận nước này, trên thực tế các quy định kiểm soát súng đạn tại Mỹ bị nới lỏng đáng kể.

Sau vụ xả súng trường học tại Newton, Connecticut tháng 12-2012 khiến 20 trẻ em thiệt mạng, Tổng thống Barack Obama tìm cách hạn chế việc bán súng máy và thắt chặt quy định kiểm tra lý lịch. Nhưng ông Obama thất bại hoàn toàn, rời Nhà Trắng mà không thể đạt được bước đi quyết định nào trong vấn đề này.

Một người đàn ông Mỹ đặt hoa tưởng niệm nạn nhân thiệt mạng vì bạo lực súng đạn.

“Chúng ta chưa chứng kiến bất kỳ thay đổi nào về luật quản lý súng đạn ở tầm quốc gia trong nhiều năm qua do vị thế của Đảng Cộng hòa, vì ngành công nghiệp súng đạn vận động hành lang rất dữ dội và rất giỏi trong việc huy động sự ủng hộ” - AFP dẫn lời Giáo sư Robert Spitzer thuộc ĐH State of New York nhận định. Ông từng xuất bản bốn cuốn sách về luật kiểm soát súng đạn.

Theo Giáo sư Spitzer, có rất nhiều bằng chứng cho thấy luật kiểm soát súng đạn thật sự có tác dụng, đặc biệt đối với những đối tượng nguy hiểm như người có tiền án hoặc người mắc bệnh tâm thần. Tuy nhiên đó không phải là thông điệp chính trị mà người Mỹ được nghe nhiều.

“Thay vào đó, Đảng Cộng hòa và ngành công nghiệp súng đạn luôn rêu rao rằng luật pháp chỉ cản trở những công dân thành thực muốn sở hữu súng, và không có tác dụng đối với những kẻ muốn sử dụng súng vì có ý đồ xấu” - ông Spitzer than thở.

Câu chuyện chưa hồi kết

Hai dự luật mới của luật kiểm soát súng đạn nhằm mở rộng kiểm tra lý lịch người mua đã được Hạ viện Mỹ thông qua. Thế nhưng, rất khó để nó được Thượng viện Mỹ chấp nhận. Tại Thượng viện Mỹ, đảng Dân chủ chỉ chiếm 50 ghế, trong khi các văn bản này cần nhận được 60 phiếu ủng hộ.

Tổng thống Joe Biden cũng kêu gọi Thượng viện Mỹ ngay lập tức thông qua 2 dự luật trên. Ông nhấn mạnh: "Đây không phải là một vấn đề đảng phái và không nên coi đây là một vấn đề đảng phái. Đây là vấn đề của nước Mỹ, bởi nó sẽ cứu nhiều mạng sống, cuộc sống của người Mỹ và chúng ta phải hành động".

Thế nhưng, đây cũng chưa phải hồi kết của vấn nạn súng đạn tại Mỹ. Các chuyên gia cho biết lực lượng ủng hộ quyền sở hữu súng ở Mỹ có tính tổ chức cao, nguồn vốn dồi dào từ các công ty sản xuất súng. Trong những năm qua, nhiều tổ chức hoạt động với mục tiêu thắt chặt kiểm soát súng đạn xuất hiện và hoạt động mạnh nhưng thua xa đối thủ về số lượng, nguồn vốn và khả năng tổ chức.

Giáo sư xã hội học Jim Taylor của Đại học Ohio cho biết súng còn là biểu tượng của tự do, lòng yêu nước và chủ nghĩa cá nhân tại Mỹ. Tư tưởng này đã thấm sâu vào nền văn hóa Mỹ, phim ảnh, sách báo, truyền hình, ca nhạc…

Những vụ bạo lực súng đạn như vụ xả súng tại rạp chiếu phim ở Colorado năm 2012 khiến 12 người chết và 70 người bị thương càng khiến phe ủng hộ súng đạn quyết tâm hơn.

“Tâm lý một số người là điều đó sẽ tiếp tục xảy ra và chúng ta cần phải có súng để tự vệ” - Giáo sư Taylor nhận định. Vấn đề là theo Giáo sư Wilson thuộc Đại học Roanoke, bạo lực súng đạn tại Mỹ quá nghiêm trọng, không thể xử lý chỉ bằng luật kiểm tra lý lịch người mua.

“Phần lớn kẻ xả súng mua súng một cách hợp pháp” - ông Wilson nhấn mạnh. Theo ông, các câu hỏi quan trọng mà người dân nước Mỹ cần phải tự đặt ra là: “Tại sao chúng ta lại có sức mạnh súng đạn để làm những việc như thế?” và “Tại sao chúng ta lại muốn gây tội ác như vậy đối với người khác?”.

Dù sao, nỗ lực của ông Joe Biden và đảng Dân chủ cũng rất đáng được ghi nhận. Hi vọng rằng đây sẽ là bước đệm khởi đầu cho việc chấm dứt tình trạng bạo lực súng đạn tại Mỹ đã nhức nhối nhiều năm.