Nghịch lý về tuyến và cấp phép vận tải đẻ ra xe "dù", bến "cóc" (bài 2)

Để ngăn chặn xe "dù", bến "cóc", Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh cũng yêu cầu Sở Công Thương phối hợp với Sở GTVT, UBND TP Thủ Đức và các quận, huyện đề nghị các cây xăng dầu không được tổ chức cho xe khách vào đón, trả khách tại cây xăng để đảm bảo an toàn cho hành khách, nhất là khu vực quốc lộ 13 và một số cây xăng trên quốc lộ 1... tuy nhiên đến nay tình hình vẫn còn diễn biến phức tạp.

Bến bãi theo "giấy phép con"

Theo UBND quận 5, tại địa chỉ kinh doanh ở số 266-268 Lê Hồng Phong của nhà xe Thành Bưởi, Công ty TNHH Thành Bưởi hoạt động theo Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp do Sở Kế hoạch và Đầu tư cấp từ năm 2000, lần thay đổi gần nhất vào năm 2021. Đây là địa chỉ trụ sở chính của Công ty Thành Bưởi. Dù nhà xe này đã ngang nhiên đưa xe vào trụ sở để đón trả khách, lên xuống hàng hóa từ hàng chục năm qua, nhưng từ ngày 8/3/2017, Sở GTVT đã cấp Giấy phép kinh doanh vận tải bằng ôtô cho Công ty Thành Bưởi tại địa chỉ trên.

Thực hiện kế hoạch của UBND thành phố về tăng cường đảm bảo trật tự hoạt động vận tải hành khách bằng xe ôtô trên địa bàn, UBND quận 5 đã có kế hoạch thường xuyên và tiếp tục triển khai cao điểm kiểm tra, xử lý các điểm đón trả khách không đúng nơi quy định gây mất TTATGT. Chỉ trong vòng hơn 8 tháng, các lực lượng chức năng của quận đã xử phạt 32 lần vi phạm của nhà xe Thành Bưởi tại khu vực trụ sở trên.

Qua tuần tra, giám sát, lực lượng chức năng của quận 5 ghi nhận không còn tình trạng dừng đỗ, đón, trả khách trên vỉa hè, lòng đường của nhà xe Thành Bưởi. Nhưng từ 6h đến 22h hằng ngày, nhà xe này vẫn cho xe 29 chỗ vào bên trong trụ sở kinh doanh để đón trả khách. Từ sau 22h đến 6h sáng hôm sau nhà xe Thành Bưởi vẫn đưa xe giường nằm vào dừng đỗ, đón trả khách tại địa chỉ trụ sở trên. Liên quan đến hoạt động của nhà xe này, Sở GTVT thành phố đã thành lập đoàn kiểm tra việc chấp hành quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng ô tô đối với Công ty Thành Bưởi. Cùng lúc, Cục Thuế thành phố cũng đã có những động thái rà soát việc nộp thuế đối với doanh nghiệp này.

Đối với nhà xe Phương Trang, một lãnh đạo Văn phòng UBND quận 5 cho biết, Công ty CP Xe khách Phương Trang đăng ký và được Sở Kế hoạch - Đầu tư cấp phép kinh doanh tại 2 địa chỉ số 202-204 và 231-233 Lê Hồng Phong. Tại các địa chỉ trên, nhà xe này được Sở GTVT cấp Giấy phép kinh doanh vận tải bằng ô tô từ ngày 16/9/2020. Do đây là trụ sở kinh doanh và được Sở GTVT cấp phép, nên nhà xe này vẫn thường xuyên dùng xe trung chuyển từ 16 chỗ trở xuống chạy vào trong trụ sở để đón trả khách. Từ đầu năm đến nay lực lượng chức năng của quận 5 cũng đã 5 lần phát hiện vi phạm, lập biên bản xử phạt đối với nhà xe Phương Trang.

Theo UBND quận 5, căn cứ quyết định ngày 18/3/2021 của UBND thành phố, các địa chỉ kinh doanh của 2 doanh nghiệp trên đều thuộc quy hoạch khu dân cư hiện hữu. Bà Diệc Tuyến Mai, Chủ tịch UBND phường 4 (quận 5) thông tin, từ đầu năm đến nay UBND phường 4 đã kiểm tra, xử phạt 10 trường hợp vi phạm của nhà xe Thành Bưởi và 2 trường hợp vi phạm đối với nhà xe Phương Trang.

Trước thực trạng nhà xe này vẫn dùng xe ôtô loại lớn vào trụ sở để đón, trả khách, ngày 27/9 vừa qua, UBND phường đã làm việc với nhà xe Thành Bưởi để yêu cầu doanh nghiệp sử dụng xe 16 chỗ để trung chuyển khách theo quy định. Thời điểm có cả nghìn đầu xe khách đường dài phải di dời từ BXMĐ cũ ra BXMĐ mới, thì ngày 15/7/2022 Bộ GTVT đã công bố danh mục chi tiết mạng lưới tuyến vận tải hành khách cố định liên tỉnh đường bộ toàn quốc đến năm 2025 định hướng đến năm 2030. Trong đó, một điều hết sức tréo ngoe là Bộ GTVT đã cho phép Bến xe Miền Tây (BXMT), một bến xe khách liên tỉnh của TP Hồ Chí Minh vốn chuyên khai thác các tuyến về khu vực Đồng bằng sông Cửu Long trước đây được bổ sung thêm các tuyến đường mới về khu vực miền Trung, Tây Nguyên như Thừa Thiên Huế, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Phú Yên, Bình Định, Gia Lai, Kon Tum… Trong khi những tuyến liên tỉnh này đều là những tuyến đang nằm trong danh sách phải di dời từ BXMĐ cũ ra BXMĐ mới.

Việc cho phép xe khách từ các khu vực trên về BXMT và ngược lại được chạy trên các tuyến đường xuyên tâm của TP Hồ Chí Minh như đường Mai Chí Thọ, Võ Văn Kiệt, Võ Nguyên Giáp, quốc lộ 1 mà không bị buộc phải lưu thông vào tuyến cao tốc TP Hồ Chí Minh - Long Thành - Giầu Dây đã tạo cơ hội để các nhà xe đón trả khách, giao nhận hàng hóa ở các bến "cóc" ven đường. Thực trạng này đã làm phát sinh thêm nhiều tụ điểm xe "dù", bến "cóc" trên quốc lộ 1, rồi khu vực TP Thủ Đức, khu du lịch Suối Tiên và điểm đón khách ngay trước BXMĐ mới. Trong khi đó, tuyến đường Võ Nguyên Giáp vốn đã quá tải phương tiện vận chuyển hàng hóa từ khu vực Cảng Cát Lái và các cảng cạn ở TP Thủ Đức càng thêm quá tải, ùn ứ xe cộ những lúc cao điểm.

Nảy sinh bất cập từ việc cấp phép

Theo nhiều đại diện doanh nghiệp vận tải, việc cho phép nối dài tuyến như vậy nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người đi xe nhưng quy định trên cũng đã tạo điều kiện cho các đơn vị vận tải từ BXMĐ cũ không chịu ra BXMĐ mới được chạy đến các bến xe khách liên tỉnh khác trên địa bàn hoặc bỏ ra ngoài hoạt động. Xe khách từ các tuyến miền Trung, phía Bắc và Tây Nguyên đồng loạt chạy trên các tuyến xuyên tâm thành phố để về các bến xe liên tỉnh khác như BXMT, Bến xe Ngã tư Ga, Bến xe An Sương đã gây rối loạn trật tự vận tải khách tại TP Hồ Chí Minh.

Ông Nguyễn Hoàng Huy, Giám đốc BXMĐ mới cho hay, cùng với tình trạng nhà xe bỏ bến, số tuyến đường còn xe hoạt động tại BXMĐ mới giảm từ 101 xuống còn 44 tuyến so với thời điểm trước khi di dời. Nếu như tuyến đi Quy Nhơn trước đây có khoảng 30 chuyến/ngày thì hiện tại chỉ còn 1 chuyến. Tuyến ra Quảng Ngãi với điểm cuối là Bến xe Quảng Ngãi, Bến xe Chín Nghĩa trước khi phải di dời mỗi ngày có khoảng 20 chuyến, hiện tại chỉ còn 3 chuyến. Trong khi đó, một số nhà xe đã điều chỉnh đăng ký để chuyển sang tuyến đường đi đến BXMT, An Sương, Ngã tư Ga và đã nhanh chóng đăng ký hết công suất công bố trong danh mục mạng lưới tuyến theo quyết định trên của Bộ GTVT. Trong số này phải kể đến là HTX xe khách liên tỉnh và du lịch Miền Đông, trước khi phải di dời vẫn đăng ký hoạt động trên 40 tuyến đường với gần 100 chuyến xe ngày. Nhưng từ khi phải di dời từ BXMĐ cũ ra bến mới đến nay HTX này chỉ còn chạy 1 chuyến/ngày tại BXMĐ mới, còn lại đưa xe đi các bến khác. Thậm chí, một số đơn vị vận tải có trụ sở ở những địa phương không điều chỉnh được tuyến cũng đã chuyển xe về doanh nghiệp vận tải tại thành phố để được hoạt động tại BXMT, An Sương, Ngã tư Ga và cả BXMĐ cũ. Điển hình là Công ty Mộc Thảo hoạt động tuyến Nam Tuy Hòa chuyển phương tiện hoạt động sang HTX Đông Bắc, Công ty Thành Ban hoạt động tuyến Nam Tuy Hòa chuyển hoạt động sang HTX Thống Nhất…

Trước bất hợp lý trên, ngay từ ngày 7/9/2022 bà Tăng Thị Thu Lý, Phó Tổng giám đốc Tổng Công ty Cơ khí giao thông vận tải Sài Gòn (Samco), chủ đầu tư BXMĐ mới đã kiến nghị Sở GTVT khi cho mở mới hoặc tăng chuyến trên các tuyến đường đến các tỉnh, thành nằm trong danh sách di dời, cần xem xét năng lực của BXMĐ mới. Nhất là khi BXMĐ mới chỉ đạt gần 3% so với công suất hoạt động đã được Sở GTVT công bố. Chỉ khi nào BXMĐ mới không đáp ứng được mới xem xét việc mở mới hoặc tăng chuyến ở những bến xe khác trên địa bàn. Đồng thời bà Lý đề nghị Sở GTVT cần xem xét những tuyến đường các đơn vị vận tải đã đăng ký nhưng không hoạt động trên 60 ngày để không gia hạn và đề nghị Bộ GTVT xóa khỏi danh sách tuyến đường công bố.

Đại diện Samco cũng kiến nghị Sở GTVT phân luồng các tuyến vận tải khách với các bến xe liên tỉnh trên địa bàn. Trong đó BXMT chỉ nên tiếp nhận các tuyến đi đến các tỉnh, thành thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long như trước đây. Bến xe Ngã tư Ga, BXMĐ cũ chỉ tiếp nhận các tuyến đi đến khu vực Tây Nguyên, còn lại đưa về BXMĐ mới. Đối với các tuyến xe khách đi ngang qua TP Hồ Chí Minh, cần phân luồng cho sử dụng các tuyến đường vành đai. Để tăng cường đảm bảo TTATGT, hạn chế tình trạng kẹt xe ở khu vực trung tâm, lãnh đạo Samco đã đề nghị Sở GTVT ban hành quy định hạn chế xe có sức chở lớn đăng ký hoạt động trên các tuyến cố định vào khu vực trung tâm; hoạt động vận chuyển khách này sẽ do xe buýt hoặc xe trung chuyển đảm nhận.

Bà Tăng Thị Thu Lý cho biết, thời gian qua Samco đã nhận rất nhiều phản ảnh của nhà xe, đơn vị vận tải về tình hình đón khách không đúng nơi quy định, chạy sai hành trình. Trong đó nhiều nhà xe có hành trình đi tuyến qua quốc lộ 14 nhưng vẫn chạy vào quốc lộ 1, xe đi Vũng Tàu phải chạy vào cao tốc TP Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây thì vẫn chạy ra đường Võ Nguyên Giáp và quốc lộ 1. Ngay cả với tuyến đường Phạm Văn Đồng, dù không có trong công bố quy hoạch tuyến hoặc chấp nhận tuyến, đầu đường cũng đã có biển báo cấm xe khách giường nằm theo giờ, nhưng nhiều nhà xe vẫn ngang nhiên chạy qua lại đây. Do đó đại diện Samco tiếp tục kiến nghị đối với các tuyến có hành trình đi, đến các bến xe trên địa bàn TP Hồ Chí Minh, Sở GTVT cần bố trí phương tiện hoạt động theo hành trình cao tốc TP Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây. Lộ trình này sẽ giảm áp lực giao thông cho quốc lộ 1, giảm tình trạng đón khách không đúng nơi quy định. Ngoài ra Sở GTVT cần bố trí hành trình để xe khách liên tỉnh không đi ngang qua khu vực BXMĐ mới nhằm tạo môi trường cạnh tranh công bằng cho các đơn vị vận tải hoạt động tại bến xe này.

Đại diện Samco cũng kiến nghị Sở GTVT thành phố đề nghị Bộ GTVT, Cục Đường bộ Việt Nam điều chỉnh danh mục chi tiết mạng lưới tuyến vận tải hành khách cố định liên tỉnh đường bộ toàn quốc theo nguyên tắc ưu tiên bố trí luồng tuyến đi đến từ các tỉnh, thành phố vào các bến xe liên tỉnh trên địa bàn TP Hồ Chí Minh. Cụ thể, đối với các tuyến xe khách từ các tỉnh có hành trình đi ngang TP Hồ Chí Minh để đến khu vực Đồng bằng sông Cửu Long cần bố trí đi theo hành trình cao tốc TP Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây - Cầu Phú Mỹ - Nguyễn Văn Linh - đường dẫn cao tốc Trung Lương. Xe khách từ các tỉnh có hành trình đi ngang qua TP Hồ Chí Minh để đến các tỉnh Bình Dương, Bình Phước, khu vực Tây Nguyên cần nắn tuyến theo hành trình quốc lộ 1 - đường ĐT 743 - cao tốc Mỹ Phước - Tân Vạn - địa phận Bình Dương. Cùng lúc, Sở GTVT cần cho lắp đặt bổ sung biển báo cấm và bổ sung camera, trong đó lắp đặt ngay biểm cấm xe giường nằm chạy trên tuyến song hành của đường Võ Nguyên Giáp vì đây là đường dành riêng cho xe máy để đảm bảo TTATGT, hạn chế tình trạng tổ chức đón, trả khách không đúng quy định. Lắp đặt bổ sung camera ở những nơi thường xuyên xảy ra tình trạng xe dừng đậu, đón trả khách, giao nhận hàng hóa sai quy định để phạt nguội.

Theo ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, hiện số lượng xe kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng (loại xe limousine 16 chỗ ngồi được cải tạo thành xe từ 10 đến 12 chỗ) đã lên đến con số 175.000 xe, trong khi đó số lượng xe kinh doanh vận tải theo tuyến cố định chỉ là 21.000 xe. Từ đó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam kiến nghị Bộ GTVT chỉ đạo Cục Đường bộ và Sở GTVT các tỉnh, thành quản lý chặt chẽ đối với hoạt động vận tải, nhất là đối với xe hợp đồng. Cần đánh giá hiệu quả sử dụng việc gắn thiết bị giám sát hành trình và camera trên xe khách để có thể giám sát, quản lý chặt chẽ và xử lý các vi phạm theo quy định, nhất là đối với xe hợp đồng.

Ngoài ra, Bộ GTVT cần trao đổi Tổng cục Thuế chỉ đạo Cục Thuế các tỉnh, thành phố phối hợp với các Sở GTVT trong kiểm soát hợp đồng, hóa đơn và vé điện tử… Phân tích, nguyên nhân dẫn đến tình trạng xe "dù", bến "cóc" ngày càng tràn lan tại thành phố, ông Nguyễn Mạnh Tuấn, đại diện Công ty Vận tải khách H.B cho rằng, do chưa có sự phân biệt rõ ràng giữa xe hợp đồng và xe chạy tuyến cố định trong công tác quản lý. Doanh nghiệp vận tải khách thích kinh doanh xe hợp đồng trá hình hơn kinh doanh xe tuyến cố định là do xe tuyến cố định phải xuất bến trong các bến xe. Đồng nghĩa với việc chịu sự giám sát, quản lý của các bến xe về điều kiện kinh doanh vận tải, các điều kiện an toàn trước khi xuất bến và xuất trình GPLX của tài xế để kiểm tra.

Ngoài ra, xe tuyến cố định phải nộp phí xuất bến, thực hiện việc kê khai giá vé dưới sự quản lý giám sát của Sở GTVT các tỉnh, thành và niêm yết công khai giá vé. Đối với vé xe khách, cơ quan thuế đã hiện đã yêu cầu xuất hóa đơn điện tử và phải xuất hóa đơn trong ngày. Hành khách đi trong bến xe bắt buộc phải có vé để hạn chế việc doanh nghiệp có thể lách thuế. Trong khi đó, những doanh nghiệp vận tải bỏ bến xe ra ngoài mở bến "cóc" chạy hợp đồng trá hình, xe xuất bến tự do và đi vào nội thành và các địa điểm thuận lợi để đón, trả khách. Trong khi xe hợp đồng trá hình đã không chịu sự quản lý, giám sát của các bến xe, thì các cơ quan chức năng khác không đủ thời gian, nhân lực để thực hiện đầy đủ các công tác kiểm tra. Đặc biệt, xe hợp đồng trá hình chạy tuyến cố định không chịu sự quản lý về giá vé, việc tăng, giảm giá vé có thể điều chỉnh linh hoạt và không phải nộp phí xuất bến. Lợi dụng quy định xe hợp đồng không được xuất vé, các doanh nghiệp xe hợp đồng trá hình thực hiện không xuất vé nên hầu như không xuất hóa đơn. Đã vậy, việc nộp thuế do doanh nghiệp tự kê khai nên hầu như không chịu bất kỳ sự giám sát, quản lý nào về công tác nộp thuế. Từ đó dẫn đến việc dễ dàng trốn thuế, đặc biệt là thuế VAT. Không chỉ vậy, các quy định hiện tại về điều kiện kinh doanh vận tải đối với xe hợp đồng rất đơn giản, một số quy định chỉ mang tính hình thức và không quy định rõ cơ quan nào kiểm tra, giám sát.