Kỷ niệm 450 năm ngày sinh Danh nhân văn hóa Đào Duy Từ

Danh nhân Đào Duy Từ sinh ra và lớn lên tại làng Hoa Trai, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia (ngày nay thuộc phường Nguyên Bình, thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa). Do xuất thân trong một gia đình làm nghề hát xướng, bị cấm ngay kỳ thi Hương nhưng ông không nản chí, ngày đêm suy nghĩ tìm kế lập thân, ôm mộng “Ra tay buồm lái trận cuồng phong”. Mùa Đông năm Ất Dậu (năm 1625), Đào Duy Từ tìm đường vào Xứ đàng Trong và cơ duyên đã giữ chân bậc tài – đức này ở lại mảnh đất Tùng Châu, phủ Hoài Nhơn (phường Hoài Thanh Tây, thị xã Hoài Nhơn, Bình Định ngày nay).

Ông giữ kín lai lịch bản thân, xin vào ở và chăn trâu cho Phú ông Lê Đại Lang. Nhân một cuộc bàn luận về thế sự, quân tử - tiểu nhân của giới nho sĩ trong vùng, ông tham gia ý kiến và được mọi người nể phục. Sau đó, được chủ nhà mời làm thầy đồ dạy học cho con và rồi được tiến cử đến Khám lý Cống Quận công Trần Đức Hòa. Mến tài Đào Duy Từ, Khám lý Trần Đức Hòa đã gả con gái cho ông và tiến cử với Chúa Sãi - Nguyễn Phúc Nguyên. Đào Duy Từ được Chúa trọng dụng, ban chức “Nha úy Nội tán”, tước “Lộc khê hầu”, trông coi việc quân cơ trong đình, ngoài trấn, được tham lý quốc chính vào năm 1625…

Đào Duy Từ sinh năm 1572 và qua đời vào năm 1634, hưởng thọ 63 tuổi. Chúa Nguyễn Phúc Nguyên đã cho người đưa linh cữu của ông về an táng ở đất Tùng Châu, lập đền thờ tự và truy tặng “Hiệp mưu đồng đức công thần đặc tiến Kim tử vinh lộc đại phu”.

Để tưởng nhớ công lao của Đào Duy Từ, Chúa Nguyễn và các Vua triều Nguyễn sau này đã truy phong ông nhiều chức tước quan trọng: Triều vua Gia Long thứ 4 (năm 1805) xếp ông vào hàng “Thượng đẳng khai quốc công thần” cho thờ ở Thái Miếu (Huế). Năm Minh Mạng thứ 12 (năm 1831), ông được truy tặng “Hàm đông các đại học sỹ”, chức Thái sư, phong tước Hoằng Quốc công.