Ẩn số về vị tướng không đầu
Ông K. chủ quầy cho biết đây là "hàng giả cổ", nguyên mẫu của con hắc mã này là bạch mã nằm bên cạnh ngôi cổ mộ hàng trăm năm tuổi tương truyền là nơi an nghỉ của một vị tướng bị bêu đầu. Không cưỡng nổi thông tin hấp dẫn ấy, chúng tôi vào cuộc…
Theo bỏ nhỏ của ông K., chủ nhân của con hắc mã là một người uyên bác, có lai lịch bí hiểm, tên Lâm, ngụ tại phường 14, quận Tân Bình, nay đã mất. "Ông Lâm là người thích sưu tầm cổ vật triều Tây Sơn" - ông K. nhớ lại: "5 năm trước, lúc sinh thời ông thường dạo quanh các cửa hàng tìm mua kiếm cổ, ấn triện, tiền đồng có liên quan đến triều Tây Sơn… Biết tôi cũng rất tâm huyết với việc kiếm tìm những di vật, cổ vật liên quan đến vị vua yểu mệnh (theo sử sách, vua Quang Trung băng hà năm 39 tuổi) và các chiến tướng của ông nên ông Lâm rất quý, thường ghé tôi hàn huyên. Cũng từ những cuộc trò chuyện ấy mà tôi biết bên cạnh cái thú sưu tầm, ông Lâm còn có sở thích đặc biệt khác là tìm đến các di tích của triều Tây Sơn hoặc những nơi được đồn thổi là nơi an nghỉ ngàn đời của vua Quang Trung chụp hình rồi nhờ người nặn tượng, đổ đồng những mẫu vật mà ông yêu thích, trong đó có con ngựa này".
Sau tâm tình đó là vật kỷ niệm chỉ để trưng bày chứ không bán, ông K. bật mí: "Lúc tặng tôi con hắc mã đúc đồng, ông Lâm nói con ngựa mà ổng lấy mẫu đổ khuôn có kích cỡ như ngựa thật, nằm trong quần thể Di tích mộ thần Thái Giám ở Bình Định vốn là nơi an nghỉ của một võ tướng là cánh tay đắc lực của vua Quang Trung và rủ tôi dành thời gian đến tận nơi để cảm nhận cái thần của con bạch mã và cái sự quyền uy của người nằm dưới cổ mộ. Nhưng chuyến đi chưa thành thì ổng đột ngột lìa trần vì chứng cao huyết áp".
 |
| Lối vào Di tích mộ thần Thái Giám. |
Thấy chúng tôi quan tâm đến câu chuyện có phần bí hiểm ly kỳ kia, ông K. chép miệng bảo lời nói của ông Lâm làm ông bán tín bán nghi nhưng vì quá bận bịu, phần sức khoẻ không cho phép nên ông không thể và cũng không dám làm rõ chuyện ấy đúng bao nhiêu phần trăm. "Cái thú đam mê cổ vật nó quái ác lắm chú à?" - ông K. thổ lộ: "Thà không biết thì thôi, chứ một khi dấn sâu vào rồi thì khổ sở lắm, lúc nào cũng muốn tìm tòi, giải mã. Cái sự thôi thúc vén màn bí mật nó đeo bám trong từng miếng ăn, giấc ngủ, thường trực đến cuối đời. Bởi sợ như vậy nên tôi không dám dấn".
Nói đến đây, ông K. cho chúng tôi số điện thoại của một tay chơi cổ vật tên Hào, ngụ quận 12, cũng có chút hiểu biết về cổ vật Tây Sơn. Do đang trên đường ra Bắc săn cổ vật nên ông này hẹn khi nào về sẽ alô. Đang lúc bị sự tò mò thôi thúc nên chúng tôi đành trao đổi chuyện vị tướng bị bêu đầu qua điện thoại: "Đó là thông tin có cơ sở chứ không phải chuyện bịa đặt, hoang đường đâu chú ơi" - ông Hào, nói như hét: "Con ngựa đó có thật, vị tướng mất đầu nằm dưới cổ mộ là có thật. Nhưng cổ mộ nằm tại Bình Thuận chứ không phải Bình Định. Nếu chú muốn tường tận hơn thì đến phường Phú Hài, thành phố Phan Thiết sẽ được ý toại".
Cách trung tâm TP HCM khoảng 200km, phường Phú Hài là phường khá nổi tiếng tại thành phố Phan Thiết vì nơi đây tập trung nhiều resort, di tích, thắng tích nổi tiếng của tỉnh Bình Thuận như mộ Nguyễn Thông, lầu Ông Hoàng (nơi thi sĩ bạc mệnh Hàn Mặc Tử từng ghé đề thơ), đền thờ công chúa người Chăm Pô-Sa-Nư…
Toàn cảnh cổ mộ.
Dưới chân đồi Phú Hài, nơi tập trung nhiều cổ mộ trăm năm, ông Hồ Sự, 79 tuổi, giải thích: "Nghe các cụ nói khu vực này có hình như chiếc hài, từng là vùng trù phú, trên núi nhiều muông thú, dưới biển tôm cá đuề huề nên mới hình thành tên gọi Phú Hài-vùng đất hình chiếc hài trù phú".
Nói về nơi tọa lạc của con bạch mã dáng voi phục cùng vị chủ tướng không đầu của nó, cụ Sự sau khi chỉ đường cho chúng tôi, bật mí: "Nghe cụ thân sinh tôi nói hồi ông còn bé đã thấy cổ mộ. Ông nói các cụ truyền miệng rằng mộ là nơi an nghỉ của một vị tướng triều Tây Sơn trên đường vào Nam truy kích chúa Nguyễn Ánh (lập nên triều Nguyễn, lấy niên hiệu Gia Long) đi qua đất này bị phục kích chém chết. Mang trên lưng chủ nhân không có đầu đi qua đất Phú Hài, con chiến mã kiệt sức gục ngã. Dân làng thương tình nên lập mồ thờ. Cũng có lời truyền rằng người nằm dưới mộ là vị tướng triều Nguyễn chứ không phải triều Tây Sơn. Nhận được chiếu vua triệu vào kinh thành Huế, vị tướng này lên đường và mất vì bạo bệnh".
Cụ Sự phân tích: "Lịch sử ghi lại, khi lên ngôi vua, Nguyễn Ánh đã tiến hành cuộc thanh trừng, trả thù mang tính huỷ diệt. Những ai từng theo quân Tây Sơn đều bị tìm diệt. Những gì liên quan đến triều Tây Sơn đều bị san bằng. Lúc đầu tôi nghĩ thuyết thứ 2 thuyết phục hơn bởi nếu cổ mộ là nơi yên nghỉ của vị tướng triều Tây Sơn thì hẳn là sẽ bị nhà Nguyễn cho biến thành bình địa chứ đâu để nguyên vẹn đến hôm nay. Sau đó tôi lại nghĩ thuyết thứ nhất mới là hợp lý. Bởi nếu đó là vị tướng triều Nguyễn vào kinh theo chiếu vua thì hà cớ gì lại có lời truyền vị tướng bị chém bay đầu?! Và nếu vị tướng ấy tử trên đường đi công cán hẳn sẽ được vua ban sắc phong thần, danh tính được lưu truyền hậu thế chứ đâu thể chẳng có gì ngoài những lời truyền miệng hư hư thực thực. Nhất là lại được bao đời dân Phú Hài gọi là thần Thái Giám".
Cận cảnh con bạch mã trung thành.
Tạm biệt cụ Sự, chúng tôi vòng vèo qua một số con đường làng và không mấy khó khăn tìm được con bạch mã và ngôi cổ mộ. Từ đầu đường, đón chúng tôi là tấm bảng "Di tích mộ thần Thái Giám - làng Sơn Thủy, ấp Sơn Hải. Qua tấm bảng di tích, vào sâu hơn 50m, sau bao háo hức, chúng tôi đã được thỏa nguyện khi thấy quần thể cổ mộ ẩn dưới rừng cây um tùm, vẻ sơ khai, nhuốm màu thần bí.
Đúng lời mô tả của ông Hào, con bạch mã trong khuôn viên cổ mộ được đắp nổi như ngựa thật, đầu hướng về phía núi, nơi có ngôi cổ mộ được xây dựng khá cầu kỳ, có thành hào bao quanh được dân làng Phú Hài khẳng định chủ nhân của bạch mã.
Điều kỳ lạ là tuy ghi "Mộ thần Thái Giám" nhưng tấm bia đề ngay cửa mộ lại ghi phần mộ ông Đội Cửa. Trái với mọi lời đồn đại, khi chúng tôi hỏi thăm về cổ mộ, một cụ già, quả quyết: "Người dưới mộ không phải là tướng quân đi đánh trận hay vào kinh. Đây là nơi an nghỉ của một vị Thái giám. Dân Phú Hài chỉ biết khi đi qua khu vực này, vị Thái giám và cũng là vị tướng bị tập kích rớt đầu. Mang thi thể vị chủ soái đến đây, con chiến mã gục chết vì kiệt sức. Trọng người quyền quý và thương con chiến mã chí tình, người làng đã lập mộ chôn nó và vị Thái Giám. Sau đó thì đắp tượng thờ".
Sự xuất hiện của mộ ông Đội Cửa tại mộ thần Thái Giám đến nay vẫn là dấu chấm hỏi với nhiều người?
- Vì sao gọi là "Thần Thái Giám", thưa cụ?
- Tương truyền sau khi được an táng, vị Thái Giám thường xuyên hiển linh báo mộng cho dân làng những điềm xui vận gở, bảo vệ mọi người khỏi gió máy, tai ương, bệnh tật. Cảm kích điều đó, người làng xem vị Thái Giám như thần hộ mệnh. Nên đến năm 1924 khi trùng tu mộ đã đề rõ "Mộ thần Thái Giám".
Tiếp xúc với một số bậc cao niên khác, chúng tôi cũng chỉ được giải thích như vậy. Chẳng ai biết rõ người nằm dưới mộ danh tính ra sao, chết như thế nào, là người của triều Tây Sơn hay triều Nguyễn?! Dấn sâu tìm hiểu, chúng tôi biết trước đây có cô giáo sinh sống tại TP HCM tên Võ Thị Minh Liêm đã dành 16 năm vừa dạy học vừa bỏ công sức tìm sự thật về những ngôi cổ mộ gần cửa biển Phú Hài và cho rằng mộ thần Thái Giám có liên quan đến mộ vua Quang Trung.
Cô giáo Liêm tin rằng sau khi vua Quang Trung mất, tùy tùng đã tháp tùng đưa thi hài vua Quang Trung vào
Được sự chỉ đạo của Bộ VH-TT và Cục Bảo tồn bảo tàng, Sở VH-TT tỉnh Bình Thuận đã chỉ đạo Bảo tàng tỉnh phối hợp với Viện Khoa học -xã hội Việt Nam tại TP HCM tổ chức khảo sát ngôi cổ mộ được cô giáo Minh đoan chắc là mộ vua Quang Trung.
Sau hơn 1 tuần lễ vào cuộc (từ ngày 14 đến 22/11/2002), qua áp dụng các biện pháp chuyên ngành, đoàn khảo sát đã có phúc đáp hoàn toàn khác với đoán định của cô giáo Liêm, rằng ngôi mộ mà cô giáo đề cập không liên quan gì đến mộ vua Quang Trung cũng như nghĩa quân Tây Sơn.
Điều này đồng nghĩa với việc vị Thái Giám ở Di tích cổ truyền Mộ phần Thái Giám là ai, vì sao ông lại nằm trên địa phận phường Phú Hài, ông là Thái Giám triều Nguyễn hay triều Tây Sơn, ông bị chém bay đầu hay không và nếu có thì tại địa phận nào, thủ cấp ông sau đó được mai táng ra sao…, những điều đó đến nay vẫn là bí mật chưa có lời giải
