Những chủ đề nóng tại Hội nghị Ngoại trưởng NATO?

• NATO-EU: Trong băng giá mùa xuân
• QUAD - “Tứ giác kim cương” hay “NATO thu nhỏ vùng Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”

Tổng Thư ký Jens Stoltenberg khẳng định rằng, hiện có cơ hội để mở ra một chương mới trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương và ngoại trưởng các nước sẽ trao đổi quan điểm về Sáng kiến NATO 2030 để thích ứng với tình hình mới. “Chúng ta phải táo bạo và có tham vọng xây dựng một liên minh vững mạnh hơn cho tương lai. Bởi vì chúng ta đang sống trong một thế giới nguy hiểm và cạnh tranh hơn, nơi những thách thức không có biên giới”, ông nêu rõ.

Bên cạnh đó, người đứng đầu NATO cũng cho biết, các đồng minh sẽ tiếp tục tham vấn về tình hình ở Afghanistan và đánh giá tổng thể về sự hỗ trợ của NATO dành cho các đối tác quan trọng ở Trung Đông và Bắc Phi. Về quan hệ với Nga, Ngoại trưởng các nước NATO sẽ đề cập đến vấn đề này trong một phiên họp với các đối tác Phần Lan và Thụy Điển, cũng như Đại diện cấp cao của Liên minh châu Âu (EU).

Tổng Thư ký Jens Stoltenberg và Ngoại trưởng Anthony Blinken tại phiên họp hôm 23/3. Ảnh: NATO.

Hiện tình hình Afghanistan được đánh giá là một bài toán cân não của NATO. Việc rút quân khỏi Afghanistan theo kế hoạch sẽ được thực hiện từ tháng 5/2021, tức chỉ hơn 1 tháng nữa, nhưng điều kiện quan trọng nhất cho việc rút quân là thỏa thuận hòa bình giữa Taliban và Chính phủ Afghanistan vẫn chưa thể hoàn tất, dù hai bên đã chính thức đàm phán từ tháng 9/2020 tại Doha. Vì thế, khả năng hơn 10.000 lính các nước NATO rút khỏi Afghanistan sau hơn 2 thập niên can thiệp quân sự vào đây là một dấu hỏi lớn, đặc biệt trong bối cảnh bạo lực có dấu hiệu leo thang tại Afghanistan trong thời gian qua và quân lính Chính phủ Afghanistan và Taliban hiện đang giao tranh tại nhiều nơi.

Trong tuyên bố đưa ra trước hội nghị lần này, Tổng Thư ký Jens Stoltenberg cho biết, NATO chưa ra bất cứ quyết định nào về việc rút quân và mọi phương án đều sẽ được các lãnh đạo NATO thảo luận. Trước đó, hôm 21/3, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin cũng đã thăm Afghanistan để thảo luận tình hình tại đây. Mặc dù hiện nay đa số quân lính NATO tại Afghanistan đến từ các nước châu Âu nhưng quyết định quan trọng nhất về việc khi nào rút quân nằm trong tay chính quyền Mỹ. Nhiều năm qua, các đời Tổng thống Mỹ như ông Barack Obama và Donald Trump đều đã có ý định rút quân Mỹ khỏi Afghanistan, kết thúc cuộc chiến dài nhất mà nước Mỹ tham chiến (20 năm) và đã tiêu tốn của nước Mỹ gần 1.600 tỷ USD.

Tuy nhiên, cũng có không ít phân tích gần đây cho rằng, trước bối cảnh cạnh tranh địa chính trị với Trung Quốc gia tăng, nước Mỹ và kéo sau đó là NATO, có thể sẽ xem lại quyết định rút quân của mình khỏi Afghanistan, do quốc gia này chiếm vị trí địa chiến lược quan trọng hàng đầu tại khu vực Trung và Nam Á, nơi có thể tạo nên sức ép quân sự lớn lên các lợi ích của Trung Quốc tại khu vực này, như tình hình chính trị tại Tân Cương hay đặc biệt là đại dự án “Con đường tơ lụa mới” của Trung Quốc đi xuyên qua Trung Á.

Liên quan tới quan hệ với Nga, cần nhắc lại rằng, mục đích ra đời của NATO là để phòng thủ, trước một đối thủ mà giờ đã không tồn tại là Liên Xô và khối Hiệp ước Warsaw. Nhưng để duy trì sự tồn tại của mình, NATO, dưới sự chỉ huy của Mỹ, đã kiên quyết biến Nga thành “kẻ thù” trong suốt hơn 2 thập niên sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, liên tục kết nạp thành viên và tiến sát đến biên giới Nga, tiến hành chiến tranh Nam Tư, xóa bỏ Hiệp ước về các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF). Tất cả những điều này được thực hiện bất chấp các cam kết với Nga về việc không Đông tiến và thiện chí hòa bình từ Nga. Ngoài Nga là Trung Quốc.

Nước Mỹ đang thể hiện rõ ràng ý định tạo lập một liên minh toàn cầu nhằm đối đầu với Trung Quốc, bảo vệ vị trí thống trị của nước này trước sự vươn lên nhanh chóng và cạnh tranh gắt gao của Bắc Kinh cả về kinh tế lẫn quân sự. NATO, vì thế, chắc chắn sẽ bị kéo vào cuộc cạnh tranh địa chính trị này. Chi tiết của các ý định này đang ngày càng thể hiện cụ thể và rõ ràng hơn trong “Tầm nhìn 2030”, trong đó NATO tham vọng biến mình thành một siêu thực thể chính trị, bên cạnh sức mạnh quân sự.

Một trong các chi tiết minh họa, đó là NATO sẽ áp dụng một cơ chế hành động mới, theo đó mọi thành viên NATO sẽ phải đạt được đồng thuận trước khi tham dự bất cứ một phiên họp của một tổ chức quốc tế nào, như Liên hiệp quốc hay G20. Đó là một cơ chế có thể cho phép NATO áp đảo và tự do hành động vượt lên trên khuôn khổ các thiết chế quốc tế. Cơ chế triển khai các chiến dịch của NATO cũng sẽ được đơn giản hóa, khi không cần sự đồng ý của tất cả mọi thành viên. Nói cách khác, một nhóm nước trong NATO có thể triển khai chiến dịch dưới danh nghĩa NATO, không cần các nước khác ủng hộ hay tham gia.

Cách đây 2 tuần, một nhóm Sĩ quan quân đội Pháp đã viết một lá thư gửi cho Tổng thư ký NATO, Jens Stoltenberg, trong đó có đưa ra các đánh giá rằng “Tầm nhìn 2030” của NATO sẽ làm tổn hại chủ quyền của các quốc gia, khi nó cho phép NATO có những hành động vượt ngoài khuôn khổ và có nguy cơ kéo toàn bộ NATO vào cuộc cạnh tranh địa chính trị với Trung Quốc, phục vụ lợi ích chính của nước Mỹ.

Lá thư này chỉ là một ví dụ cho thấy, các nước châu Âu có một sự chia rẽ lớn trong việc nhìn nhận vai trò tương lai của NATO. Một số nước, đứng đầu là Pháp, kiên trì theo đuổi tham vọng xây dựng một châu Âu tự chủ và độc lập hơn về quốc phòng với Mỹ, nhưng đa số các thành viên khác, trong đó gồm toàn bộ các nước ở Baltic và Đông Âu, luôn đi theo quan điểm của Mỹ.