Biển Đông tiếp tục “dậy sóng”

Thứ Bảy, 06/06/2020, 07:45

Câu chuyện pháp lý tại Biển Đông có dấu hiệu “nóng” hơn bao giờ hết, sau khi Mỹ chính thức gửi Công thư lên Liên hợp quốc (LHQ), phản đối các yêu sách biển quá đáng, trái với luật biển quốc tế của Trung Quốc vào ngày 1/6.

Bước đi này cho thấy, Mỹ bắt đầu coi các yêu sách quá đáng, không phù hợp luật quốc tế, bao gồm Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) có thể tạo ra các tình thế đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế. Và Mỹ với tư cách một thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an (HĐBA) có trách nhiệm đưa vấn đề vào chương trình nghị sự của HĐBA khi cần thiết.

Các nước phải tuân thủ luật pháp quốc tế và tự do trên biển

Trong văn kiện trên, Đại sứ Mỹ tại LHQ Kelly Craff đề cập tới công hàm của Trung Quốc ngày 12/12/2019 nhằm phản đối việc Malaysia cùng ngày đã gửi một bản Đệ trình lên Ủy ban Ranh giới thềm lục địa của LHQ. Đại sứ Kelly Craft nhấn mạnh, Mỹ phản đối các yêu sách chủ quyền trên biển của Trung Quốc do không phù hợp với luật pháp quốc tế được phản ánh qua UNCLOS 1982.

Bà Kelly Craft yêu cầu Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres lưu hành bức Công thư tới toàn bộ các thành viên LHQ như một văn bản cho chương trình nghị sự của Đại hội đồng LHQ và của HĐBA. Đại sứ Mỹ tại LHQ cũng yêu cầu ông Antonio Guterres đăng tải bức Công thư trên trang web của bộ phận về các vấn đề liên quan tới đại dương và luật biển thuộc Văn phòng các vấn đề pháp lý của LHQ.

Đại sứ Mỹ tại Liên hợp quốc Kelly Craft. Ảnh: AP

Nhìn vào nội dung công hàm của Mỹ gửi lên LHQ, có thể nhận thấy rõ những từ ngữ như: Luật pháp quốc tế, Luật Biển, UNCLOS 1982… được nhấn mạnh. Đáng chú ý, trong một thông báo trên mạng xã hội Twitter ngày 2/6, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo viết: “Hôm nay, Mỹ phản đối yêu sách hàng hải phi pháp của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa ở Biển Đông tại LHQ. Chúng tôi bác bỏ những yêu sách phi pháp và nguy hiểm này. Các nước thành viên phải đoàn kết tuân thủ luật pháp quốc tế và tự do trên biển”.

Ngoại trưởng Mỹ đăng kèm công thư do Đại sứ Kelly Craft gửi lên Tổng thư ký Antonio Guterres. Trung Quốc đã cố tình diễn giải sai luật pháp quốc tế để theo đuổi mục đích riêng và Mỹ đã sẵn sàng nói lý để đập tan luận điệu của Bắc Kinh. Công thư của phía Mỹ dường như còn nhằm khuyến khích các nước liên quan Biển Đông sẽ sử dụng các phương thức pháp lý trước những đòi hỏi chủ quyền vô lý của Trung Quốc.

Theo đánh giá của giới quan sát, công thư của Mỹ hướng tới việc giải thích vấn đề theo luật pháp quốc tế và bên cạnh đó còn nhằm củng cố cho những phản ứng ngoại giao. Mỹ đã sử dụng hình thức công thư để đề nghị Tổng thư ký LHQ lưu chuyển công hàm này không chỉ tới các nước thành viên Đại Hội đồng, mà cả tới HĐBA. Bước đi này cho thấy Mỹ nhận định các yêu sách của Trung Quốc là quá đáng, không phù hợp luật quốc tế và có thể đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế.

Vì vậy, Mỹ với tư cách một thành viên thường trực của HĐBA có trách nhiệm đưa vấn đề vào chương trình nghị sự khi cần thiết. Nó có thể là bước đi đầu tiên trong việc mở đường cho hàng loạt biện pháp cần thiết, phối hợp cùng các nước khác chống lại những tuyên bố chủ quyền phi pháp của Trung Quốc. Công thư của Mỹ cũng hoàn toàn có thể sẽ kéo theo phản ứng tương tự của các nước khác để bảo vệ quyền tự do biển cả của mình.

Liên quan tới luận điểm này, trong bài viết đăng tải trên Tạp chí Sakai Journal, Giáo sư Go Ito của Đại học Meiji (Nhật Bản) kêu gọi ASEAN hợp tác, đoàn kết trong vấn đề Biển Đông, cho rằng Trung Quốc đang thúc đẩy chiến lược xây dựng “cường quốc biển” trong khi dịch COVID-19 đang bùng phát, bao gồm cả việc ngang ngược tuyên bố thiết lập các đơn vị hành chính đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam. Ông nhấn mạnh, ASEAN cần khẳng định sự “độc lập”, “tự chủ” và “trung tâm”.

Những điểm đáng chú ý

Đánh giá về Công thư ngày 1/6 của Mỹ, Đại sứ, PGS.TS. Nguyễn Hồng Thao, thành viên Việt Nam của Ủy ban Luật pháp quốc tế thuộc LHQ (ILC), đã chỉ ra một số điểm đáng lưu ý trong văn kiện này. Thứ nhất, Công thư thể hiện rõ sự ủng hộ và khẳng định tầm quan trọng của Phán quyết của Tòa trọng tài Quốc tế trong vụ kiện Biển Đông hồi năm 2016. Mỹ khẳng định các lập trường của mình hoàn toàn nhất quán với các quyết định của Tòa trọng tài và nhấn mạnh theo điều 296 của UNCLOS 1982, phán quyết là chung thẩm và bắt buộc với cả Philippines và Trung Quốc.

Yêu sách quyền lịch sử của Trung Quốc là không phù hợp với Công ước vì đã vượt quá ranh giới của các vùng biển Trung Quốc có thể có theo đúng quy định của Công ước. Thứ hai, Mỹ yêu cầu mạnh mẽ Trung Quốc đưa ra các yêu sách biển phải phù hợp với luật quốc tế như đã được quy định trong UNCLOS 1982, phải tuân thủ Phán quyết và chấm dứt các hành động khiêu khích ở Biển Đông. Thứ ba, Mỹ nêu rõ các yêu sách của Trung Quốc can thiệp một cách bất hợp pháp các quyền tự do biển cả mà Mỹ và các nước khác được hưởng, vì vậy Mỹ phải có trách nhiệm lên tiếng phản đối chính thức.

Thứ tư, Công thư nhấn mạnh chỉ điều 5 của UNCLOS 1982 mới được áp dụng cho các thực thể nổi ở Trường Sa tức chỉ đường cơ sở thông thường mới được áp dụng. Điều này có được là do kết luận của Phán quyết: Các thực thể tại Trường Sa chỉ là đá và không phải là đảo. Đường cơ sở thẳng chỉ được áp dụng khi bờ biển đất liền (đảo) quanh co và khúc khủyu, hoặc khi có một chuỗi đảo chạy qua không cách xa bờ biển, hoặc khi có một đồng bằng châu thổ cực kỳ không ổn định.

Cả ba trường hợp này đều không hiện diện đối với các bãi đá của Trường Sa. Thứ năm, ngoài Macclefield (Trung Sa), Mỹ còn kể thêm bãi ngầm James Shoal, Đá Vành Khăn (Mischief Reef) và Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal) như các thực thể chìm không nổi, không phải là đối tượng yêu sách chủ quyền và không thể tạo ra bất kỳ một vùng biển yêu sách nào.

Đây đều là các bãi ngầm mà Trung Quốc đã và đang định thực hiện việc cải tạo đất, xây dựng các công trình quân sự kiên cố. Thứ sáu, Mỹ đồng thời nhắc lại các công hàm của Philippines, Việt Nam và Indonesia trước đó đều thể hiện cùng một quan điểm đối với các yêu sách không phù hợp luật quốc tế của Trung Quốc.

Và cuối cùng, Mỹ đã sử dụng hình thức công thư chứ không phải công hàm (note verbale) để yêu cầu Tổng thư ký LHQ lưu chuyển công thư này không chỉ tới các nước thành viên Đại Hội đồng mà cả tới HĐBA. Bước đi này cho thấy Mỹ bắt đầu coi các yêu sách quá đáng, không phù hợp luật quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982 có thể tạo ra các tình thế đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế và Mỹ với tư cách một thành viên thường trực của HĐBA có trách nhiệm đưa vấn đề vào chương trình nghị sự của HĐBA khi cần thiết.

PGS.TS Nguyễn Hồng Thao chỉ ra rằng, Công thư của Mỹ cũng có thể sẽ kéo theo phản ứng tương tự của các nước khác để bảo vệ quyền tự do biển cả của mình khi phán quyết cho thấy khả năng Biển Đông có biển cả và Vùng đáy biển di sản chung của loài người. Tuy nhiên, ông lưu ý, căng thẳng sẽ ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) và càng làm nổi bật nhu cầu cần có một COC thực chất và hiệu quả, có tính ràng buộc pháp lý.

Đàm phán COC vì vậy khó có thể đúng hạn khi các yêu cầu cơ bản của các nước nhỏ không được bảo đảm. Tình hình Biển Đông chỉ có thể được kiểm soát khi các nước kiềm chế, hợp tác giải quyết các bất đồng trên cơ sở thiện chí, tuân thủ luật quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982.

Khổng Hà (tổng hợp)