Cụm sáng chế về sản xuất tinh dầu sả được thương mại hóa, giúp nâng cao thu nhập cho người trồng

• Điện Quang được trao Giải thưởng Sáng tạo thành phố Hồ Chí Minh 2019
• TP HCM: Trao giải thưởng Sáng tạo 2019 cho 44 công trình
• Công an Nghệ An đạt giải nhất giải thưởng Sáng tạo khoa học công nghệ tỉnh năm 2013

Đặc biệt, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) còn trao bằng chứng nhận và Huy chương Vàng cho công trình này.

Trước đó, ngày 24/8/2020, trong lễ công bố Sách vàng Sáng tạo Việt Nam năm 2020 do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với Bộ KH&CN, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức, công trình “Công nghệ trồng và tạo ra các sản sản phẩm giá trị từ cây sả chanh phục vụ đời sống và phát triển kinh tế xã hội” cũng được xướng tên.

TS Lê Văn Tri giới thiệu với đoàn nghiên cứu của Nhật về thiết bị chưng cất tinh dầu bằng áp lực túi khí quy mô công nghiệp.

Giành được các giải thưởng cao quý trên là bởi“Công nghệ trồng và tạo ra các sản phẩm giá trị từ cây sả chanh phục vụ đời sống và phát triển kinh tế xã hội”có tính sáng tạo cao, giúp nâng cao hiệu suất chưng cất tinh dầu sả bằng sáng chế mới của nhà nghiên cứu –doanh nhân Lê Văn Tri. Điều này rất có giá trị trong bối cảnh phương pháp chưng cất tinh dầu ởcác địa phương vẫn còn hạn chế, trong khi trồng sả đã được coi là hướng thoát nghèo ở nhiều nơi.

Một lần, TS. Tri đến khảo sát thực tế tại huyện Ea H’leo (Đắk Lắk) và thấy rằng, thu hoạch xong, người dân phải mang cây sả đi thuê chưng cất tinh dầu. Phương pháp này cho chất lượng tinh dầu tốt nhưng hiệu quả kinh tế chưa cao, do nếu chưng cất vài chục tấn thì người dân phải ở lại nơi chưng cất nhiều ngày, rất mất thời gian. Do đó, việc tìm ra một thiết bị chưng cất tinh dầu hiệu quả hơn là rất cần thiết, để có thể áp dụng trên diện rộng, góp phần vào nâng sản lượng xuất khẩu tinh dầu của Việt Nam. Điều này đã thôi thúc ông – vốn là một nhà khoa học ở Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam - tập trung tìm tòi tìm phương pháp chưng cất tinh dầu có năng suất, để nâng cao hiệu quả kinh tế cho người dân.

Sản phẩm tinh dầu sả được chưng cất bằng áp lực túi khí quy mô công nghiệp.

Hiện nay, chưng cất tinh dầu sả vẫn bằng phương pháp sử dụng nồi chưng cất chứa hơi nước nóng để giải phóng tinh dầu từ thực vật, hơi nước cuốn theo tinh dầu sẽ được làm lạnh, ngưng tụ thành hỗn hợp tinh dầu và nước, sau đó sẽ tách tinh dầu ra khỏi nước. Các nước có ngành tinh dầu, hương liệu phát triển trên thế giới như Ấn Độ, Pháp, Đức, Trung Quốc, Hà Lan,...  đều sử dụng phương pháp này, nhưng họ có thiết bị lớn và sản xuất trên quy mô công nghiệp với công nghệ tự động hóa.

Từ việc nghiên cứu thiết bị chưng cất tinh dầu của các nước rồi căn cứ trên thực tế sản xuất của Việt Nam, sau gần hai năm, TS. Lê Văn Tri đã đề xuất một hệ thống chưng cất tinh dầu áp lực với nồi hơi có năng suất sinh hơi 1 tấn/giờ, tạo ra hơi nước có áp suất 2at, khoảng chứa hơi của nồi chưng cất có chiều cao khoảng 20cm. 

Dựa trên tỉ lệ thiết kế này, hệ thống có thể thay đổi kích cỡ phù hợp với nhiều quy mô sản xuất khác nhau, từ hộ gia đình cho tới sản xuất công nghiệp.Kết quả chưng cất thử nghiệm 100 tấn lá sả cho thấy hệ thống này giúp giảm thời gian chưng cất bằng 1/3 so với các thiết bị thông thường, đồng thời lượng lá sả để chưng cất nhiều hơn 20%, lượng tinh dầu thu được triệt để do không bị sót lại trong nước chưng.

Với hiệu quả kinh tế cao, thiết bị này đã nhanh chóng được nhiều đơn vị sản xuất tinh dầu ở các địa phương đã đặt hàng để sử dụng và còn đưa cả sang Lào và Campuchia.

TS. Lê Văn Tri được vinh danh trong chương trình "Nhà khoa học của nhà nông" năm 2019.

Phương pháp chưng cất tinh dầu sả của TS. Lê Văn Tri đã được Bộ KH&CN cấp Bằng độc quyền sáng chế năm 2019. Đây là một thành công mới trong hành trang gần 50 Bằng độc quyền sáng chế và giải pháp hữu ích của ông. Trong đó, riêng về sản xuất tinh dầu sả đã có gần 10 sáng chế, giải pháp hữu như phương pháp canh tác, quy trình và thiết bị chưng cất tinh dầu, quy trình bảo quản củ sả tươi, quy trình sản xuất siro sả chanh,...

TS. Lê Văn Tri chia sẻ: Sau khi cải tiến phương pháp chưng cất rồi, tôi lại nghĩ tới việc làm thế nào có được nguồn nguyên liệu đầu vào chất lượng và đa dạng hóa các sản phẩm đầu ra từ tinh dầu sả,... Mục tiêu cuối cùng là hoàn thiện một mô hình sản xuất tinh dầu khép kín từ quy trình canh tác cho tới bảo quản, chế biến.

Hiện nay, cụm sáng chế, giải pháp hữu ích về sản xuất tinh dầu sả của TS. Lê Văn Tri đã được triển khai ở  nhiều địa phương thông qua các dự án thuộc Chương trình Nông thôn miền núi do Bộ KH&CN quản lý.

Với dự án đầu tiên được triển khai ở huyện Lệ Thủy (Quảng Bình) từ năm 2017 do Công ty CP Lệ Ninh chủ trì, từ công nghệ trồng thâm canh, xen canh, chưng cất tinh dầu, xử lý bã thải sau chưng cất làm đệm lót sinh học và phân bón sinh học, sản phẩm đầu ra do Công ty Cổ phần tinh dầu Bio Việt Nam (thuộc Tập đoàn Biogroup) hỗ trợ, thu nhập cho người dân đã được cải thiện. 

Vì thế, hiện người dân vẫn tiếp tục mở rộng sản xuất và diện tích sả đã trồng được trên 200 ha. Từ thành công ở Quảng Bình, nhiều nơi như Tây Ninh, Bình Thuận, Ninh Thuận, Kon Tum,... tiếp tục đặt hàng TS. Lê Văn Tri để được cung cấp thiết bị.

TS. Lê Văn Tricho biết ông vẫn tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để tìm hiểu, khai thác và gia tăng giá trị của tinh dầu Việt Nam, đồng thời, đang mở rộng hợp tác quốc tế về nghiên cứu ứng dụng tinh dầu sả chanh trong điều trị một số bệnh nhiễm khuẩn và ung thư với Đại học hóa học và công nghệ Praha (CH Séc) và Viện nghiên cứu Y Dược học cổ truyền. 

Kết quả của công trình hợp tác “Nghiên cứu ứng dụng tinh dầu sả chanh chưng cất theo công nghệ mới trong hỗ trợ điều trị ung thư “đã được đăng lên tạp chí Foods ngày 21/5/2020.Đoàn nghiên cứu của Trường Đại học Tokai Nhật Bản đã đến làm việc với Biogroup về các cây tinh dầu của Việt Nam, mở ra cơ hội đưa các sản phẩm tinh dầu của Việt Nam tiếp cận với thị trường Nhật Bản.