Muốn chống tham nhũng triệt để thì phải kiểm soát được thu nhập

• Đề nghị áp dụng Luật Phòng chống tham nhũng cả với khu vực ngoài Nhà nước
• Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi) sẽ được Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 
• Nhiều nội dung mới trong dự án Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi)

Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội (cơ quan thẩm tra dự án Luật PCTN (sửa đổi) để làm rõ hơn về vấn đề này.

Phóng viên: Đề nghị ông cho biết những điểm mới của Luật PCTN  (sửa đổi) lần này?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Luật PCTN đã sửa đổi 2 lần, lần này có những sửa đổi rất cơ bản. Qua tổng kết 10 năm thi hành Luật và tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 3, khóa X về phòng chống tham nhũng, lãng phí, chúng ta đã phát hiện ra rất nhiều hạn chế, bất cập của công tác PCTN. Dự thảo lần này đã đề ra những quy định mới để khắc phục những hạn chế.

Một trong những nội dung lớn và mới của dự án Luật là đã mở rộng phạm vi điều chỉnh trong PCTN. Trước đây, PCTN chỉ được thực hiện đối với khu vực công (tức là đối với những cơ quan, tổ chức đơn vị sử dụng ngân sách, tài sản Nhà nước), thì hiện nay, sẽ được áp dụng đối với các doanh nghiệp không phải doanh nghiệp Nhà nước là công ty đại chúng, tổ chức tín dụng, quỹ đầu tư và các tổ chức xã hội không sử dụng ngân sách Nhà nước nhưng thường xuyên huy động đóng góp của nhân dân.

Bên cạnh đó, một thay đổi lớn nữa là dự thảo Luật sửa đổi nhiều quy định về kiểm soát tài sản thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn...

Phóng viên: Ông vừa nêu, dự thảo quy định mới về kiểm soát thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Việc này sẽ triển khai như thế nào, thưa ông?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Theo quy định hiện nay thì chỉ những cán bộ, công chức có phụ cấp chức vụ từ 0,2% trở lên mới phải kê khai tài sản.  Qua tổng kết, mỗi năm có hơn 1 triệu bảng kê khai nhưng chỉ có vài trăm bản được kiểm tra, xác minh tính xác thực của tài sản. Kết quả, trong số đó, cũng chỉ phát hiện được vài trường hợp vi phạm. Điều này, chứng tỏ việc kê khai tài sản chưa đạt hiệu quả mong muốn.

Trong dự thảo Luật lần này, Chính phủ trình 2 phương án. Phương án thứ nhất là mở rộng đối tượng phải kê khai thu nhập đối với tất cả công chức. Theo phương án này thì số lượng phải kê khai rất lớn. Phương án thứ 2 thì ngược lại, theo hướng thu hẹp chỉ có những người có phụ cấp chức vụ từ 0,7% trở lên ở Trung ương, 0,9% trở lên ở Trung ương mới phải kê khai.

Ông Nguyễn Mạnh Cường.

Phóng viên: Quan điểm của Uỷ ban Tư pháp về vấn đề này thế nào, thưa ông?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Nhiều ý kiến Uỷ ban Tư pháp cho rằng trong bối cảnh chưa đủ nguồn lực để kiểm soát tốt tài sản, thu nhập của các đối tượng hiện nay thì trước mắt nên vẫn giữ nguyên như cũ, tức là chỉ những người có phụ cấp chức vụ từ 0,2% trở lên mới phải kê khai tài sản. Một số chuyên gia tổ quốc tế cũng khuyến nghị chúng ta nên thu hẹp đối tượng kê khai tài sản, tập trung vào đối tượng có nguy cơ cao để kiểm soát hiệu quả. Quan trọng trong kiểm soát tài sản là cách thức quản lí, kiểm tra, xử lí tài sản kê khai có hiệu quả mới là vấn đề cần thiết.

Phóng viên: Việc kê khai tài sản sẽ được thực hiện như thế nào và cơ quan, đơn vị nào có quyền xác minh tài sản của cán bộ sau kê khai, thưa ông?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Hiện nay, chúng ta đang quy định cán bộ, công chức phải kê khai tài sản hàng năm. Tuy nhiên, do số lượng nhiều, lên tới hàng triệu bản nên không đọc được hết, kiểm soát hết. Dự thảo đưa ra phương án là kê khai lần đầu và kê khai bổ sung  khi có bổ nhiệm cán bộ hoặc khi có biến động tài sản từ 50 triệu trở lên. Theo tôi, đây là phương án hợp lý.

Vấn đề quan trọng là giao cơ quan nào kiểm soát tài sản của cán bộ, công chức? Hiện nay chúng ta đang giao cho bộ phận tổ chức cán bộ của mỗi cơ quan, đơn vị thực hiện. Thuận lợi là với phạm vi quản lý hẹp, nên đơn vị này có thể bao quát được các công chức phải kê khai; tuy nhiên, số lượng đầu mối quản lý nhiều, dàn trải, quyền lực của bộ phận tổ chức cán bộ hạn chế, phụ thuộc vào lãnh đạo cơ quan, không đủ năng lực, trình độ, thẩm quyền và kinh nghiệm để kiểm soát, xác minh tài sản.

Dự thảo Luật có quy định mới, giao cho cơ quan độc lập tương đối với cơ quan công chức đó công tác. Ví dụ, tại ngành Toà án thì giao Tòa án nhân dân tối cao kiểm soát việc này. Ở tỉnh thì thanh tra tỉnh chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra vấn đề về tính khả thi, bởi cơ quan tổ chức cán bộ của một ngành đó có đủ khả năng kiểm soát tài sản của cả ngành hay không? 

Ví dụ, ngành Toà án có khoảng hơn 15 nghìn biên chế, với quy định mới của Luật là công chức khi được bổ nhiệm ngạch công chức đã phải kê khai tài sản thì hầu hết số người nêu trên sẽ phải kê khai, và như vậy, liệu có quản lý, kiểm soát được hàng nghìn hồ sơ đó không. Theo tôi, phải tính toán để đảm bảo tính khả thi, hiệu quả, tránh việc kê khai như hiện nay...

Phóng viên: Hiện nay, chỉ có vợ (chồng), con chưa thành niên của cán bộ, công chức mới phải kê khai tài sản, nhưng trên thực tế thì nhiều người đã ngầm chuyển tài sản cho bố, mẹ, anh chị em, đặc biệt là con đã thành niên khiến dư luận rất bức xúc. Dự thảo Luật mới có điều chỉnh việc này như thế nào?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Chúng tôi cũng đặt câu hỏi là thân nhân nào của cán bộ, công chức phải kê khai tài sản và việc kiểm soát sẽ như thế nào trong khi thực tiễn hiện nay đang diễn ra rất đa dạng, phức tạp. Tuy nhiên, theo tôi, quy định như hiện nay cũng có tính hợp lí vì tài sản cá nhân của bố, mẹ, anh, chị em và con đã thành niên của cán bộ, công chức là tài sản riêng của họ, họ có quyền giữ bí mật, nhất là trường hợp những người thân này không phải cán bộ, công chức thì khó có thể bắt buộc họ phải kê khai trung thực

Phóng viên: Nhưng trên thực tế, đã có trường hợp con của nguyên Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước có biệt phủ lúc mới 19 tuổi, còn đang đi học. Dư luận có quyền đặt câu hỏi, khối tài sản đó ở đâu ra? Và theo ông, làm thế nào để kiểm soát các trường hợp tương tự?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Đúng, trên thực tế là như thế, có một số trường hợp như thế. Đây là vấn đề mà chúng ta phải tiếp tục suy nghĩ. Theo tôi, giải pháp tốt nhất và hợp lý nhất đó là phải kiểm soát tài sản thu nhập của tất cả mọi người trong xã hội. 

Theo đó, mặc dù con (hoặc bố, mẹ, anh chị em) không thuộc diện kê khai nhưng chúng ta có cơ chế kiểm soát thu nhập qua hệ thống thanh toán qua tài khoản, quản lý thuế thu nhập cá nhân.... thì có thể phát hiện ra người nào có khối tài sản bất thường, không có căn cứ, không có nguồn gốc để chúng ta xử lí.

Phóng viên: Vấn đề lớn đặt ra là trong trường hợp không giải trình được nguồn gốc tài sản thì khối tài sản đó được xử lý như thế nào?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Người không giải trình được thì có thể bị kỷ luật. Tuy nhiên, đây mới là xử lý về mặt đảng, chính quyền. Dự thảo luật hiện chưa đưa ra cơ chế xử lý, thu hồi đối với tài sản bất minh, không giải trình được nguồn gốc. Đây là vấn đề khó vì liên quan đến sở hữu cá nhân, nhưng rất cần được quy định để bảo đảm thu hồi tài sản Nhà nước bị thất thoát.

Phóng viên: Cũng giống như trường hợp ông Phạm Sỹ Quý bị xử lý kỷ luật nhưng khó làm rõ tài sản của ông này?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Hiện nay ta chưa có quy định về việc xử lý tài sản bất minh. Nó khác với tài sản tham nhũng là bị tịch thu theo quy định của Bộ luật Hình sự. Còn đây là tài sản không giải trình được nguồn gốc một cách hợp lý.

Như trường hợp ông Phạm Sỹ Quý khai rằng đi vay của người nọ, người kia, đi buôn chổi đót, chăn nuôi... Chúng ta không có quyền xác minh tài sản của những người cho ông Quý vay, cũng không xác minh được tài sản có từ việc tích tụ tài sản của ông ấy, nên không xử lí được. Chỉ xử lí được đối với nhân thân của ông ấy, tức là kỷ luật, cho thôi chức.

Phóng viên: Đây là vấn đề người dân và dư luận rất quan tâm, tại sao không đưa vào dự luật sửa đổi, thưa ông?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Vấn đề đã được đặt ra, đang đặt ra và tìm cách giải quyết. Cũng có phương án đề nghị đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc thì có thể xử lí qua con đường Toà án.

Do tài sản liên quan đến quyền sở hữu, là quyền cơ bản của công dân được Hiến pháp bảo vệ nên việc tước quyền sở hữu của một người chỉ có thể bằng một bản án có hiệu lực của pháp luật. Đây là phương án đề xuất, tuy nhiên vẫn chưa được thiết kế trong dự thảo luật lần này. Bởi, nếu không làm chặt chẽ thì nó có thể đi từ cực này đến cực kia, cũng có thể làm oan cho người ta, vì vậy phải hết sức cân nhắc, tính toán.

Phóng viên: Vậy theo ông, đâu là giải pháp căn cơ để thu hồi tài sản tham nhũng?

Ông Nguyễn Mạnh Cường: Nghị quyết Quốc hội đặt ra phải thu hồi tài sản tham nhũng đạt ít nhất 60%, nhưng thực tế thấp vì nhiều lý do. Để đạt được tỷ lệ này thì phải tăng cường áp dụng biện pháp kê biên, phong tỏa tài sản khi phát hiện, khởi tố bị can liên quan đến tội tham nhũng để đảm bảo thi hành án sau này. 

Hiện nay các cơ quan tiến hành tố tụng đang tăng cường biện pháp này để đảm bảo thu hồi tài sản tham nhũng một cách cao nhất. Và, tôi nhắc lại, để chống tham nhũng có hiệu quả thì cần xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu, làm tốt công tác phòng ngừa, pháp luật phải quy định chặt chẽ để không có kẽ hở, lợi dụng để tham nhũng; quan trọng nhất là vẫn phải có cơ chế kiểm soát tài sản của toàn xã hội như một số nước hiện nay đang làm, nếu ai có tài sản lớn bất thường sẽ bị phát hiện và xử lí ngay.  

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!