Hiểu thời đại dựng nước để ý thức về việc giữ nước
- Lực lượng Công an bảo đảm an toàn tuyệt đối cho lễ giỗ Tổ Hùng Vương
- Sẵn sàng đảm bảo ANTT cho Lễ giỗ Tổ Hùng Vương năm 2019
- Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương ở đền thờ Quốc Tổ Hùng Vương Kiên Giang
Chuyên mục “Trò chuyện chủ nhật” tuần này, phóng viên Báo CAND đã có cuộc trao đổi với GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam xung quanh thời đại Hùng Vương và việc bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử của dân tộc.
PV: Thưa Giáo sư, dưới góc độ nhà nghiên cứu lịch sử Việt Nam, xin Giáo sư cho biết truyền thuyết về Hùng Vương được hiểu như thế nào?
GS. TS Nguyễn Quang Ngọc: Câu chuyện Hùng Vương là vấn đề rất lớn, rất căn bản của lịch sử Việt Nam. Trước đây nhiều người vẫn tin Hùng Vương dựng nước chỉ thuần túy là một truyền thuyết, một huyền thoại, mà không hiểu được cái lõi lịch sử của nó…
Nhưng thực ra cũng từ rất sớm tổ tiên chúng ta đã bước đầu giải mã huyền thoại này và đưa thời đại Hùng Vương vào trong các bộ sử chính thức đầu tiên. Bằng chứng là sách “Việt sử lược” đời Trần đã dành một mục để nói về thời đại Hùng Vương, An Dương Vương.
Đặc biệt, sang thế kỷ XV, khi làm bộ “Đại Việt sử ký toàn thư” thì Ngô Sĩ Liên và các sử thần triều Lê đã chính thức đưa thời kỳ Hùng Vương dựng nước vào trong bộ Quốc sử đời Lê. Các nhà chép sử đời sau càng ngày càng làm sáng rõ hơn vị trí và ý nghĩa của thời đại dựng nước đầu tiên, đến đầu thế kỷ XX, Phan Bội Châu còn xác định hết sức rõ ràng rằng Hùng Vương là Thuỷ tổ dựng nước rồi tiếp đến Ngô Quyền là Tổ Trung hưng đất nước…
Tuy nhiên, những tiến bộ trong nhận thức này vẫn chủ yếu trên cơ sở phân tích, đánh giá các nguồn tư liệu thư tịch, mà tư liệu thư tịch thì xuất hiện muộn hơn thời đại Hùng Vương dựng nước nhiều, nên người đọc sử vẫn có quyền hoài nghi độ xác thực của nó.
Phải đến cuối những năm 1960 (1968-1970), dưới sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng, một chương trình khoa học liên ngành quốc gia nghiên cứu về thời đại Hùng Vương dựng nước ra đời do GS Viện sĩ Phạm Huy Thông chủ trì, với sự tham gia của các nhà khoa học thuộc nhiều lĩnh vực chuyên môn khác nhau ở cả trong nước và quốc tế.
Các nhà khoa học tập trung nghiên cứu về nhiều lĩnh vực như lịch sử cổ đại, địa lý lịch sử, dân tộc học, ngôn ngữ học lịch sử, cổ nhân học, địa chất học, sinh vật học… trong đó lấy khảo cổ học thời đại kim khí (đồ đồng, đồ sắt) làm trung tâm cốt lõi. Kết hợp tất cả các nguồn tư liệu (di tích, di vật, thư tịch cổ, truyền thuyết, phong tục thờ cúng, văn hóa dân gian, phương ngữ, địa danh… ở các địa phương), chúng ta đã giải mã, tìm ra được sự hợp lý và thống nhất của tất cả các nguồn tư liệu, làm cơ sở chứng minh một cách thuyết phục thời đại Hùng Vương dựng nước là thời đại có thật trong lịch sử Việt Nam, nó nằm trong khung niên đại của văn hóa Đông Sơn.
Hay nói một cách khác là quá trình hình thành nhà nước Văn Lang thời Hùng Vương nằm gọn trong giai đoạn Văn hóa Đông Sơn, thuộc sơ kỳ thời đại đồ sắt trên đất Việt Nam.
Từ đấy trở đi, Việt Nam càng ngày càng đẩy mạnh hơn việc nghiên cứu về thời đại Hùng Vương. Đặc biệt việc nghiên cứu này đã tranh thủ được sự ủng hộ của các chuyên gia quốc tế và nhất là sự hỗ trợ của khoa học công nghệ hiện đại nên đã chứng minh được một cách rõ ràng, đầy đủ và hoàn toàn thuyết phục về một thời đại dựng nước đầu tiên trong lịch sử Việt Nam mà không ai có thể phủ định được.
 |
| GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam. |
PV: Chúng ta vẫn thường nghe về “lịch sử 4.000 năm dựng nước”. Vậy thời đại Hùng Vương có phải cũng nằm trong giai đoạn đầu tiên đó không, thưa giáo sư?
GS.TS Nguyễn Quang Ngọc: Cần phải nói rằng, trong dân gian hay cả trong giới nghiên cứu cũng có các quan niệm về thời điểm khởi đầu của lịch sử đất nước không thật giống nhau.
Theo quan niệm thông thường là từ khi có con người xuất hiện trên phạm vi lãnh thổ đất nước hiện nay là đất nước có sử từ thời điểm đó; còn một quan niệm chính thức của giới nghiên cứu thì chỉ khi nhà nước sơ khai đầu tiên xuất hiện thì coi đó là thời điểm mở đầu của lịch sử đất nước (với tư cách là lịch sử của quốc gia dân tộc), còn trước đó gọi là thời nguyên thủy, chưa có giai cấp, chưa có nhà nước và Khảo cổ học gọi là thời Tiền sử.
Trước đây chúng ta hay nói, nước ta có 4000 năm lịch sử, vì chúng ta tin theo cách tính toán của các cụ đời xưa rằng Hùng Vương dựng nước cách đây 4000 năm.
Thật ra cách chọn 4000 năm cũng là cách chọn đại khái theo truyền thuyết, còn trong sách “Đại Việt sử ký toàn thư” (tất nhiên cũng dựa theo truyền thuyết) thì cho rằng Kinh Dương Vương bắt đầu dựng nước vào năm 2879 trước Công Nguyên (TCN), tính đến nay (2019) thì đã có đến 4898 năm.
Tuy nhiên, như tôi đã nói ở trên là tính toán của các cụ đời trước chỉ cho chúng ta một ý niệm về lịch sử dựng nước lâu đời của tổ tiên ta, chứ không cho chúng ta một niên đại chính xác.
May thay, sách “Việt sử lược”, bộ sử thời Trần còn ghi lại được: “Đến đời Trang Vương nhà Chu (698-682 TCN), ở bộ Gia Ninh có người lạ, dùng ảo thuật áp phục được các bộ lạc, tự xưng là Hùng Vương, đóng đô ở Văn Lang, hiệu là nước Văn Lang… Truyền được 18 đời, đều gọi là Hùng Vương”.
Niên đại Hùng Vương lập nước Văn Lang được “Việt sử lược” xác định là xấp xỉ 2700 năm cách ngày nay. Niên đại này gần như trùng khớp với mốc mở đầu của văn hóa Đông Sơn.
Theo quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử thì nhà nước chỉ có thể ra đời khi phân hoá giai cấp đã phát triển đủ độ chín muồi. Mà phân hoá giai cấp chỉ phát triển cao trên nền tảng năng suất lao động và kinh tế phát triển. Năng suất lao động phát triển trên cơ sở sự thay đổi của công cụ sản xuất.
Các nhà nước sơ khai trên thế giới thường ra đời ở giai đoạn thời kỳ đồ sắt, đây là quy luật có tính phổ biến trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, ở giai đoạn văn hoá Đông Sơn mới có sự phân hoá giai cấp, phân hoá xã hội nhưng chưa đủ độ chín muồi cho sự ra đời của nhà nước. Tuy nhiên, ở Việt Nam lúc này còn có hai yếu tố thúc đẩy nhà nước ra đời sớm hơn là nhu cầu đoàn kết chống ngoại xâm và nhu cầu trị thủy, làm thuỷ lợi của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước ở vùng lưu vực sông Hồng. Các nhà khoa học đã chứng minh nhà nước ta chỉ ra đời ở thời kỳ văn hoá Đông Sơn, cách ngày nay khoảng 2700-2500 năm, không thể đẩy lên trước Đông Sơn được (vì xã hội thời Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun chưa vượt ra khỏi loại hình xã hội nguyên thủy).
Niên đại mà chúng ta đang bàn ở đây hoàn toàn đúng với ghi chép của “Việt sử lược” và cũng phù hợp với các nguồn sử liệu khác mà chúng ta biết đến cho đến thời điểm hiện nay. Do đó, chúng ta có đủ cơ sở khoa học để kết luận rằng, nhà nước Văn Lang của Vua Hùng ra đời sớm nhất cách chúng ta khoảng 2700 năm.
PV: Như vậy, thời đại Hùng Vương trong truyền thuyết cũng gắn liền với thời đại dựng nước trong lịch sử Việt Nam. Giáo sư đánh giá như thế nào về vai trò, vị trí của thời đại dựng nước trong tiến trình lịch sử dân tộc?
GS.TS Nguyễn Quang Ngọc: Thời đại dựng nước có vị trí, ý nghĩa hết sức đặc biệt trong tiến trình phát triển của lịch sử Việt Nam. Bởi vì chúng ta có một lịch sử dựng nước rất huy hoàng, sớm có truyền thống yêu nước, truyền thống uống nước nhớ nguồn, nhớ công ơn của tiên tổ đã đem lại cho ta quê hương, đất nước này, đó cũng là nguồn sức mạnh lớn lao để chúng ta xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Khi đất nước bị rơi vào ngoại bang, kẻ thù xâm lược thì nguyện vọng, quyết tâm lớn nhất của cả dân tộc là giành lại đến cùng nền độc lập tự do. Không phải ngẫu nhiên mà từ đầu Công nguyên, khi Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa thì lời thề là: “rửa sạch nước thù”, “nối lại nghiệp xưa họ Hùng”. Tức là phải chiến đấu đến cùng để tiêu diệt bọn cướp nước, giành lại giang sơn đã bị bọn xâm lược giày xéo.
Hay chỉ hơn một tuần nữa TP Hà Nội sẽ làm lễ kỷ niệm 1080 năm Ngô Quyền xưng vương và định đô ở Cổ Loa. Sau đại thắng Bạch Đằng, Ngô Quyền quyết định mở nước, xưng vương và định đô Cổ Loa là để nối lại quốc thống, tiếp tục sự nghiệp dựng nước và giữ nước thời đại các vua Hùng vua Thục.
Có thể nói, thời đại dựng nước đầu tiên là cội nguồn sức mạnh để dân tộc ta vượt qua muôn trùng hiểm họa của cả nghìn năm Bắc thuộc, đã và sẽ mãi mãi là nguồn lực tinh thần, vật chất vô cùng tận để chúng ta xây dựng và bảo vệ đất nước thiêng liêng được khởi lập từ thuở vua Hùng dựng nước Văn Lang.
Năm 1942 khi về nước để lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Bác Hồ đã viết cuốn “Lịch sử nước ta”, trong đó câu đầu tiên Bác viết: “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Phải hiểu rõ gốc tích nước nhà thì mới có nguồn lực, sức mạnh để chiến đấu, hy sinh vì sự trường tồn của đất nước…
Năm 1954, tại sườn núi Nghĩa, dưới mái Đền Hùng, khi nói chuyện với Đại đoàn quân Tiên Phong chuẩn bị về tiếp quản Thủ đô, Bác Hồ căn dặn: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Đây có thể coi là tuyên ngôn kết tinh lịch sử, sức sống của thời đại Hùng Vương. Đất nước này là đất nước của tổ tiên, do tổ tiên chúng ta dựng nên, cho nên chúng ta phải quyết giữ bằng mọi giá.
Và tinh thần của con người Việt Nam suốt trường kỳ lịch sử luôn như vậy. Thời đại dựng nước luôn là biểu tượng cao nhất của Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, là cội nguồn sức sống Việt Nam, sức mạnh Việt Nam…
PV: Hiểu về thời đại dựng nước, chúng ta càng ý thức hơn việc bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử của dân tộc. Quan điểm của giáo sư về vấn đề này như thế nào?
GS.TS Nguyễn Quang Ngọc: Phát huy giá trị lịch sử văn hoá của thời đại dựng nước là câu chuyện rất lớn. Thực tế cho thấy, thời đại nào phát huy được thì thời đại đó phát triển và hùng mạnh. Cũng cần phải thấy rõ nhu cầu ngày càng cao của việc bảo tồn và phát huy các giá trị, di sản lịch sử văn hoá thời đại dựng nước đầu tiên của lịch sử Việt Nam, đặc biệt là đối với giới trẻ - thế hệ tương lai của đất nước.
Tôi cũng hy vọng các nhà chiến lược, đặc biệt những người làm chiến lược về giáo dục của Việt Nam cần nhận rõ hơn vị trí, vai trò của sử học. Đặc biệt sử học của thời đại dựng nước trong chương trình đào tạo ở các bậc học, từ khi học sinh bắt đầu học phổ thông cho đến đại học và sau đại học.
PV: Nhìn rộng ra ý nghĩa của ngày Giỗ Tổ 10-3, theo Giáo sư chúng ta có thể thu nhận được bài học gì trong thời đại ngày nay?
GS.TS Nguyễn Quang Ngọc: Thời đại Hùng Vương và lễ Giỗ Tổ nhắc ta về những truyền thống, đạo lý tốt đẹp của người Việt, cũng như ý thức trách nhiệm trước sự bảo tồn và phát huy các giá trị vĩnh cửu của dân tộc. Đó là truyền thống yêu nước - cội nguồn sức mạnh của dân tộc.
Mà yêu nước tức là phải tìm mọi cơ hội, bằng mọi cách, bằng mọi giá góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước, để đất nước ngày càng giàu mạnh, tươi đẹp. Ngược lại, quan liêu, lãng phí, tham nhũng (nhất là tham nhũng chính sách)… chỉ làm suy giảm và khánh kiệt mọi nguồn lực phát triển đất nước. Cả tiền nhân và hậu thế đều không thể dung tha cho loại phạm tội này.
PV: Trân trọng cảm ơn Giáo sư về cuộc trò chuyện!
