Khám phá làng gốm độc đáo 500 năm tuổi

• Phát triển du lịch làng nghề Hà Nội: “Một cô gái đẹp nhưng không ai lấy”
• Hồi sinh làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Tà Ôi
• Công nhận làng nghề truyền thống 500 năm tuổi

Đây là ngôi làng có lịch sử lâu đời, xưa gọi là làng Đinh Xá. Đặc trưng sản phẩm của làng nghề là gốm son, sản xuất nhiều sản phẩm như: Bình rượu, ấm trà, nồi nấu món cá kho làng Vũ Đại nổi tiếng. Mấy năm gần đây, gốm Quyết Thành đã bắt đầu có thị trường xuất khẩu sang Nhật Bản, Hồng Kông, Mỹ...

Thăng trầm làng gốm

Cách thành phố Phủ Lý hơn 5km, tôi đã tìm về làng nghề gốm Quyết Thành, một làng nghề có lịch sử gần 500 năm. Trò chuyện với tôi, một “già làng” kể lại: “Từ năm 1959, với mục đích khôi phục và phát triển nghề gốm, chính quyền đã  tái thành lập Hợp tác xã gốm Quyết Thành.

Ban đầu, nghề gốm chỉ còn tập trung được ở khu vực làng Hạ, người làng Thượng không nổi lửa lò nung nữa mà sang làm thuê cho làng Hạ. Đến năm 1989, thị trấn Quế bắt đầu được thành lập, Đinh Xá Thượng được tách ra thành làng Đanh Xá, thuộc xã Ngọc Sơn (huyện Kim Bảng), còn làng Hạ được đổi tên là làng Quyết Thành theo tên Hợp tác xã và được tách ra thành một thôn của thị trấn Quế...”.

Theo tìm hiểu, gắn liền với nhiều giai đoạn phát triển thăng trầm của đất nước, làng nghề gốm Quyết Thành cũng bị cuốn theo những thăng trầm ấy. Trong những khoảng thời gian đó, làng nghề phát triển thưa thớt, lò nung dần bị nguội lửa, có khi tưởng chừng như bị mai một.

Sản phẩm chỉ lưu thông trong khu vực nội địa, các dịch vụ thu mua đi bán dạo khắp nơi. Vì thế, sản phẩm không nhiều, công nghệ không có ai dám đầu tư thay đổi. Qua khảo sát, toàn bộ làng gốm có hơn 600  khẩu, và hơn 200 hộ gia đình thì hiện tại chỉ có khoảng 70 hộ, với mỗi hộ một lao động chính còn tham gia làm nghề thường xuyên.

Tên của làng nghề 500 năm được đặt cho tên làng hiện nay thuộc thị trấn Quế (Kim Bảng, Hà Nam).

Năm 2004, làng nghề đã được công nhận là làng nghề truyền thống của tỉnh Hà Nam. Bên cạnh đó, sản phẩm có màu vàng son gắn với những mẫu sản phẩm đa dạng mang tính truyền thống được quảng bá rộng rãi, được nhiều người biết hơn. Trong đó, những người thợ giỏi được công nhận vì đã có công lao đóng góp cho phát triển làng nghề. Làng gốm Quyết Thành dần được khôi phục lại, còn sớm tạo được thương hiệu.

Nhờ nhiệt huyết của những người con yêu nghề gốm, hiện nay mỗi năm làng nghề đã cho ra được 6 triệu sản phẩm, chủ yếu là bình rượu, ấm trà, chum lọ,... và một số vật dụng cần thiết khác trong cuộc sống. Sau khi cho ra lò, những sản phẩm được phân phối ở các tỉnh: Hà Nội, Hà Giang, Thái Bình, Thanh Hóa,... cùng các tỉnh miền Nam. Tuy làng gốm còn mỗi 5 lò đốt, trong đó chỉ có một lò đốt công nghệ mới nhưng đã mang lại thu nhập trung bình mỗi tháng 3,5 triệu đồng/người.

Chia sẻ nỗi niềm về làng nghề của mình với PV Báo CAND, ông Nguyễn Đức Phú, Chủ nhiệm Hợp tác xã làng gốm Quyết Thành bày tỏ: “Dẫu làng nghề được gây dựng lại, nhưng vẫn còn tồn tại một số vấn đề như các khoản thuế chưa được ưu đãi, lực lượng có tay nghề lao động ít, thiếu sự đầu tư, chú trọng của các cấp ban ngành Nhà nước. Cần có những lò đốt công nghệ mới để đảm bảo môi trường. Ngoài ra, một số mặt hàng gia dụng đầu ra còn chậm, còn lại đã có thương hiệu nên được thương lái đặt hàng...”.

Ông Nguyễn Đức Phú, Chủ nhiệm Hợp tác xã gốm Quyết Thành.

Bí ẩn gốm quý "biết" thải độc rượu

Từ lâu, gốm Quyết Thành nổi tiếng bởi có khả năng thải aldehit (chất độc trong rượu). Hôm chúng tôi đến đây, vô tình gặp anh Nguyễn Tiến Thao (quê ở Hải Phòng). Anh Thao có một cơ sở sản xuất rượu, về Quyết Thành tìm hiểu để đặt hàng mua gốm về ngâm rượu. 

Chia sẻ lý do tìm về làng gốm Quyết Thành, anh Thao nói: “Tôi cũng được nghe về chuyện gốm biết thải độc rượu nên từ Hải Phòng để tìm hiểu. Nếu chuyện này có thật thì sẽ kết hợp gốm nơi đây với rượu truyền thống nhà tôi để tạo nên loại rượu mới… giúp người uống không sợ bị ngộ độc, đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng”.

Một số sản phẩm của làng gốm Quyết Thành.

Ông Nguyễn Đức Phú – Chủ nhiệm Hợp tác xã làng gốm Quyết Thành lý giải: “Nhờ thiên nhiên khí hậu ban tặng mà đất ở đây khác với những nơi khác không có được. Vì thế, khi sản phẩm đem đựng rượu thì thải được chất độc rượu Aldehyt (Aldehyt là một độc tố gây ung thư, bệnh tim mạch, những bệnh thoái hóa thần kinh như bệnh mất trí nhớ, Parkinson và Alzheimer,… dù với một lượng ít – PV), những độc tố ra ngoài. Mà vẫn giữ được hương vị của rượu, không giảm nồng độ, thể tích và uống sẽ thấy mát. Ngoài ra, dùng sản phẩm ấm trà để pha thì uống thơm và mát, giữ cho trà được lâu vì cách ẩm tốt”.

Cũng theo ông Phú, hiện tượng đặc biệt này khoa học chưa lý được nhưng từ trước đến nay các thương hiệu rượu truyền thống, chè sa tuyết nổi tiếng đang kết hợp sử dụng với sản phẩm của chúng tôi.

Qua bao thăng trầm cùng với đất nước, làng nghề gốm Quyết Thành dần xây dựng được thương hiệu trong và ngoài nước với đa dạng sản phẩm độc đáo. Làng nghề truyền thống ấy dần mạnh mẽ được xếp vào vị trí có sản phẩm hàng son được Sở Khoa học và Công nghệ công nhận thương hiệu Gốm son mỹ nghệ vào năm 2010.